Тетяев Михаил Михайлович
Тетяев Михаил Михайлович (11 23 сентябрь 1882) — СССР геологы-тектонисы, геология-минералогия фәндәре докторы, Ленинград тау институты профессоры (1930).
| Тетяев Михаил Михайлович | |
 | |
| Зат | ир-ат |
|---|---|
| Гражданлыҡ |
 Рәсәй империяһы Рәсәй республикаһы.svg){kind=small} Совет Рәсәйе СССР |
| Тыуған көнө | 11 (23) сентябрь 1882 |
| Тыуған урыны | Түбәнге Новгород, Рәсәй империяһы[1] |
| Вафат булған көнө | 11 октябрь 1956[1] (74 йәш) |
| Вафат булған урыны | Санкт-Петербург, РСФСР, СССР[1] |
| Һөнәр төрө | геолог |
| Эш урыны | Санкт-Петербург дәүләт тау университеты |
| Уҡыу йорто | Льеж университеты |
| Ғилми дәрәжә | геология-минералогия фәндәре докторы[d] |
| Аспиранттар | Владимир Владимирович Белоусов[d] |
| Уҡыусылар | Владимир Владимирович Белоусов[d] |
| Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре |
 |
 Тетяев Михаил Михайлович Викимилектә | |
Бер үк ваҡытта һәм яңғыҙ В. Г Бухер[2] менән Ерҙең геотектоник үҫешенең тибеше фараздарын үҫтерә.
Биографияһы үҙгәртергә
Михаил Михайлович Тетяев 1882 йылдың 11 (23) сентябрендә Новгород ҡалаһында юрист ғаиләһендә тыуған.
Белеме үҙгәртергә
Витебск ҡалаһында гимназия тамамлай.
1900 йылда Петербург университетының тәбиғи бүлегенә физика-математика факультетына уҡырға инә. 1901 йылдың февралендә студенттарҙың революцион хәрәкәтендә ҡатнашыуы өсөн Халыҡ мәғарифы министрлығы ҡарамағындағы махсус кәңәшмә ҡарары буйынса институттан ҡыуыла һәм һалдатлыҡҡа ебәрелә. Көҙ ҡайта, 1903 йылда ҡабаттан ҡыуыла һәм ҡабат инеү хоҡуғы булмай.
Бельгияла уҡый, унда Льеж университетының техник бүлеген тамамлай (маханика факультеты тау мәктәбе), тау инженеры дипломын ала (1911). Шунда уҡ Европа Рәсәйенең палеозой ҡатламдары буйынса диссертация яҡлай һәм ғилми геолог исемен ала (1912)[3].
1934 йылда Ленинград Маркс-Ленин университетын тамамлай[4]
Фәнни һәм уҡытыусылыҡ эше үҙгәртергә
1912—1937 йылдарҙа Рәсәй Геология комитеты (1930 йылдан — ЦНИГРИ) эшләй:
- 1912 һәм 1926—1928 йылдарҙа — ғалим секретары
- 1932—1934 йылдарҙа — ЦНИГРИ директоры урынбаҫары
- 1934—1937 йылдарҙа — ЦНИГРИ геотектоника кабинеты етәксеһе.
1918 йылдан Петроградта География институты уҡыта.
1930 йылдан — Ленинград Тау институты һәм Ленинград Университеты профессоры.
Тектоник хәрәкәттәрҙең классификациялауын тәҡдим итә, унда тектогенездың тирбәлеүсе формаларын, микротирбәлеүҙәрҙең магматик, йыйырсыҡлы формаларын айыра. Тектогенезда төп ролде вертикаль йүнәлгән хәрәкәттәр уйнай тип иҫәпләй һәм уларҙы Ер матдәһенең ҡыҫылыу һәм киңәйеү кеүек фаразланған күренештәре менән бәйләй. Вертикаль тирбәлеүсе хәрәкәттәр билдәле булған бөтә төр йыйырсыҡтар булдырыуға һәләтле, тип һанай. Ҡатлам барлыҡҡа килеү шарттары тураһында күҙаллауҙарҙы үҫтерә һәм геосинклиналь процестың үҙенсәлекле схемаһын тәҡдим итә.
Байкал алды, Байкал аръяғы һәм башҡа райондарҙа, ул Э Зюсс — А. В. Обручевтың «Азияның боронғо түбәһе» тигән концепцияларын инҡар итеп һәм йәш буйынса уларға Каледония йыйырсығы хас булыуын, ә башҡа райондар өсөн уларҙың структураларының Альп йәшендә булыуы һәм унда шарьяждарҙың үҫеше тураһында үҙ фекерен яҡлап, Төбәк тикшеренеүҙәре үткәрә. Был осраҡта М.М.Теняев 1911 йылда тәүге тапҡыр әйтелгән Л. де Лонэның ҡарашын үҫтерә[5].
СССР-ҙы тектоник райондарға бүлеү буйынса 1933 йылда төрлө йәштәге йыйырсыҡлы зоналарға айырыуға нигеҙләнгән схемаларының береһен тәҡдим итә[6] .
XX быуат дауамында донъя тектоникаһында хакимлыҡ иткән М.М. Теняевтың гектон-геоморфологик идеялары, В.В.Белоусовтың һәм С.С. Шульцтың тектоник мәктәптәренең барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә.
Һуғыш ваҡытында — Көньяҡ Уралда, һуңынан Черемховта, унан Ленинград дәүләт институты менән эвакуациянан Ленинградҡа әйләнеп ҡайта
Репрессиялар үҙгәртергә
1949 йылдың июнендә Ленинградта «Красноярск эше» буйынса ҡулға алына.
1950 йылдың 28 октябрендә СССР Дәүләт именлеге министрлығы ҡарамағындағы «Айырым кәңәшмә» ҡарары менән 25 йылға холоҡ төҙәтеү лагерына хөкөм ителә.
Лагерҙа Айырым техник бюроның (ОТБ-1 (Красноярск) геология бүлегендә эшләй:
- ГУЛАГ структураһына ингән Енисейстройҙың баш геологы,
- шул уҡ ведомствоның мәғдән комбинатында эшләй.
Лагерҙа Мәскәү тау институты профессоры В. М. Крейтер, Ҡаҙаҡ ССР-ы Фәндәр академияһы академигы, геология-минералогия фәндәре докторы М. П. Русаков һәм Томскиҙан профессор А. Я. Булынников менән бергә була[7]. Был осорҙа яҙылған Көнсығыш Саян тураһында хеҙмәттәре өлөшләтә үлгәндән һуң баҫылып сыға.
1954 йылдың 31 мартында Сталин үлгәндән һуң аҡлана.
Ғүмеренең һуңғы йылдары үҙгәртергә
1954 йылда Ленинградҡа ҡайта.
Ленинград тау институтында геология разведкаһы факультетының деканы булып тергеҙелә.[8].
1956 йылдың 11 октябрендә Ленинградта вафат була.
Ғаиләһе үҙгәртергә
- Атаһы — Тетяев Михаил Александрович (яҡынса 1840 — яҡынса 1923), юрист[9]
Ҡатыны — Пелагея Марковна
- улы: Алексей (1912—1942)
- улы: Александр (1922—?), 1949 йылда репрессиялана.
Ҡатыны — Екатерина Всеволодовна (ҡыҙ фамилияһы Бочкарева; 1895—1980)
- ҡыҙы: Татьяна (1925—?) — геолог.
Наградалары үҙгәртергә
- 1948 — Ленин ордены (1948 йыл, ноябрь)
- орден[асыҡларға]
- миҙал[асыҡларға]
Хәтер үҙгәртергә
- Михайлович Тетяев хөрмәтенә Айҙа Тетяев теҙмәләре атала
Библиография үҙгәртергә
- Проблемы тектоники: сборник статей /Под ред. В.;В.Белоусова (памяти М. М. Тетяева), М.:Госгеолтехиздат, 1961. — 244 с.
- Тетяев М. М. Геотектоника СССР. — Л: ГОНТИ, Глав. ред. горно-топливной и геол.-развед. лит-ры, 1938—299 с.
- Сибирская экскурсия: Восточная Сибирь / Под ред. М. М. Тетяева. — Труды XVII Междунар. геол. конгресса: Москва, 1937. — 103 с.
- Сибирская экскурсия: Красноярский край / Под ред. М. М. Тетяева. — Труды XVII Междунар. геол. конгресса: Москва, 1937. — 135 с.
- Тетяев М. М. Основы геотектоники. — М.-Л.: ОНТИ, 1934. — 288 с.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Тетяев Михаил Михайлович // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Милановский Е. Е. Пульсационная гипотеза геотектоники, её становление и значение для понимания закономерностей развития Земли // Научное наследие М. А. Усова и его развитие. (Очерки по истории геологических знаний, Выпуск 23). — Новосибирск,: Наука, 1984, с. 107—142.
- ↑ Владимир Шумилов Геологические очерки по Восточной Сибири и Северо-Востоку Российской Федерации, 2013
- ↑ Удостоверение об обучении в Ленинградском Марксистско-Ленинском университете. 26 мая 1934 г.
- ↑ Яншин А.Л. Академик Николай Сергеевич Шатский. К 90-летию со дня рождения. Памятные даты: Журнал РАН № 1, 1986, С.110-126
- ↑ Тетяев М. М. Основы геотектоники : учеб.пос. для геол.-развед. вузов и фак. / М. М. Тетяев; [отв.ред. Н. С. Боганик], 2 изд., М.-Л.: Госгеолиздат, 1941, 356 с.
- ↑ Книга памяти жертв репрессий. Дата обращения: 15 июнь 2014. Архивировано 11 декабрь 2015 года.
- ↑ Конашев М. Б. Об одной научной командировке, оказавшейся бессрочной / Репрессированная наука. — Л.: Наука, 1991. С. 240—263
- ↑ Михаил Михайлович Тетяев на семейном сайте tetyaev.eu
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- М. М. Тетяев в БСЭ
- Репрессированные геологи: Биографические материалы / Гл. ред. В. П. Орлов. — М.-СПб., 1995. — С. 160.
Һылтанмалар үҙгәртергә
- М. М. Тетяев на сайте «Бессмертный барак».
- М. М. Тетяев в информационной системе «История геологии и горного дела» РАН., Документы