Тау тоҡомо

Тау тоҡомдары — бер йәки бер нисә минераль төрҙөң йәки органик матдәнең теләһә ниндәй массаһы йәки тупланмаһы, улар тәбиғи процестар продукты булып тора. Матдә ҡаты, тупланған (консолидированный) йәки йомшаҡ, йомшаҡ булыуы мөмкин..

Тау тоҡомо
Барлыҡҡа килгән, эшләнгән	породообразующие минералы[d]
Ҡайҙа өйрәнелә	петрология
Ҡапма-ҡаршыһы	тупраҡ
Тау тоҡомо Викимилектә

Тау тоҡомдары — бер төрлө йәки төрлө минералдарҙан, йәки башҡа тау тоҡомдарының минералдарынан һәм фрагменттарынан торған ер ҡабығын тәшкил иткән тығыҙ йәки буш агрегаттар.. Тау тоҡомдарының составы, төҙөлөшө һәм барлыҡҡа килеү шарттары ер ҡабығы эсендә йәки уның өҫтөндә барлыҡҡа килгән геологик процестарға бәйле. Геохимик күҙлектән ҡарағанда тау тоҡомдары — файҙалы ҡаҙылмаларҙың тәбиғи агрегаттары, улар башлыса петроген элементтарҙан тора (тау тоҡомдарын барлыҡҡа сығарыусы минералдарҙың төп химик элементтары)..

• Тау тоҡомдарын петрография һәм петрология фәне өйрәнә; тау тоҡомдары тураһында тәғлимәт.
• Гранит, базальт, балсыҡ, тоҙ, таш күмер, аҡбур һәм башҡа бик күптәр тау тоҡомдары миҫалдары.
• Ер төркөмөндәге планеталарҙы, юлдаш һәм астероидтарҙың ҡабығы тау тоҡомдарынан тора.

Термин

Тау тоҡомдары термины мәғәнәһе айырылғыһыҙн ике һүҙҙән тора.

Хәҙерге мәғәнәлә тау тоҡомдары термины беренсе тапҡыр 1798 йылда Рус минералогияһы һәм химик Севергин Василий Михайлович тарафынан ҡулланыла.

Тау тоҡомдары төркөмө

Та тоҡомдары килеп сығышы буйынса өс төркөмгә бүленә:

1. Магматик (эффузивный һәм интрузивный)
2. Ултырма
3. Метоморфик

Магматик һәм метаморфик тау тоҡомдары ер ҡабығы күләменең яҡынса 90 процентын тәшкил итә, әммә хәҙерге ҡитғалар өҫтөндә уларҙың таралыу өлкәләре сағыштырмаса ҙур түгел. Ҡалған 10 % ер өҫтө майҙанының 75 процентын биләгән ултырма тау тоҡомдары иҫәбенә инә. Әммә кеше эшмәкәрлеге ултырма тоҡомдар йышыраҡ осрай.

Магматик тау тоҡомдары эффузив һәм интрузив тау тоҡомдарына бүленә. Эффузив (вулкан) тау тоҡомдары Ер өҫтөнә магма атылғанда барлыҡҡа килә. Интрузив тау тоҡомдары, киреһенсә, ер ҡабығында ҡатып ҡалған магманан барлыҡҡа килә.

Тау тоҡомдарының магматик, метаморфик һәм ултырма тау тоҡомдарына бүленеүе һәр ваҡыт булмай. Ултырма тау тоҡомдарҙа, диагенез (көпшәк тау тоҡомдарының ҡаты тоҡомдарға әйләнеүе) процесында, бик түбән температурала (геологик мәғәнәлә) минераль әүерелештәр башлана, әммә тау тоҡомдары метаморфик тип һанала, сөнки уларҙа гранит барлыҡҡа килә. Уртаса баҫымда метаморфизмдың башланыуы 300 °C температураға тап килә.

Метаморфизмдың юғары дәрәжәһендә метаморф һәм магматик тау тоҡомдары араһындағы сик юйыла. Тау тоҡомдары ирей башлай, яңы барлыҡҡа килә торған иреүҙе тышҡы иретмәләр менән бутарға була. Метаморф процессының типик гранит барлыҡҡа килтереүгә күсеүе күҙәтелә. Бындай процестар ультраметаморфизм тип атала.

Был исемлек ҙур әһәмиәткә эйә булған тау тоҡомдарының — метазоматик тау тоҡомдарының булыуын иғтибарһыҙ ҡалдыра, улар шулай уҡ киң температура диапазонында барлыҡҡа килә. Улар иҫәбенә, мәҫәлән, кислоталы эффузивастар өсөн икенсел кварциттар, граниттар өсөн грейзендар, уртаса һәм төп тау тоҡомдары өсөн пропиллит һ. б., шулай уҡ төп зоналарҙы тәшкил иткән тау тоҡомдарының киң төркөмө инә. Мәғдән (геологик төшөнсә түгел, ә геологик-иҡтисади төшөнсә) тип аталған тау тоҡомдарының үҙенсәлекле төркөмө лә төшөп ҡала. Тау тоҡомдарының был төркөмө башлыса көкөрт минералдарынан тора, әммә уның составына башҡа минералдарҙан (магнетит (тимер мәғдәне), апатит мәғдәненән, хромит мәғдәненән һ.б. торған тау тоҡомдары инә ала.

Элегерәк метазоматик тау тоҡомдары менән метаморф тау тоҡомдары араһындағы айырма һыуҙың метасоматиттарҙың ғына барлыҡҡа килеүендә тора тип иҫәпләнелә ине, әммә артабанғы тикшеренеүҙәр күрһәтеүенсә, хатта юғары температурала барлыҡҡа килгән метаморф тау тоҡомдары (гнейссейҙар һәм сланецтар) һыу ҡатнашлығында барлыҡҡа килә. Шулай итеп, кислоталы һәм уртаса силикат тоҡомдары буйынса изотопик тикшеренеүҙәр һөҙөмтәләре күрһәтеүенсә, бөтә силикат минералдары (кварц, биотит, ҡыр шпаты, гарнеттар, мөгөҙ обманкаһы һ.б.) уның менән изотоплы кислород тигеҙлеге булғанда һыу менән бер үк ваҡытта бүленеп сыға. Әсе тау тоҡомдарынан айырмалы рәүештә, төп һәм ультраһелтеле тау тоҡомдарының бөтә силикат минералдары (фельдспарс, гарнеттар, оливиндар, пироксендар һ.б.) изотоплы кислород тигеҙлегенә СО2 бүлеп сығара.

Мантия тоҡомдары айырым тора. Бер яҡтан, тәүҙә магматик булһа ла, ул үҙгәреш шарттарында мантия тоҡомона әйләнгән. Дөйөм алғанда, мантияның төп күләме өсөн бәхәсле мәсьәлә булып ҡала, элек ул ирегән хәлдә булғанмы юҡмы. Икенсе яҡтан, минералогия буйынса мантия тоҡомо менән магма тоҡомо бер иш. Шуға күрә уларға магматик тоҡом номенклатураһы ҡулланыла.

Ултырма тау тоҡомдарының текстура үҙенсәлектәрендә магматик комплекстар бар. Был ҡатлауҙарға бүленгән интрузия (тау тоҡомдарын барлыҡҡа килтергән ирегән магманың үтеп инеүе). Уларҙың ҡайһы берҙәрендә ултырма тау тоҡомдары өсөн ҡатламдарҡа бүленеү градацияһы, ҡыя ҡатлам, ҡатламдарҙың ритмик төҙөлөшө, ауыр минералдарҙың булыуы хас.Әммә ултырма алевролит, ҡомташ һәм ҡырсынташ урынына бындай комплекстар ябай магма тоҡомдарынан тора. Бындай объекттарҙың барлыҡҡа килеүе ултырма тоҡомдарҙың метаморфизмы менән аңлатыла, әммә был интерпретация комплекс менән һыйҙырышлы тоҡом араһында киҫкен бәйләнеш булыуын аңлата алмай. Бөгөнгө көндә бындай объекттар минералдарҙың гравитацион ултырыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән тип ҡабул ителә. Йәғни процестың ултырмалар менән уртаҡлығы күп, әммә матдәне йөрөтөүсе урталыҡ, был осраҡта һыу түгел, ә магма.

Петрография магматик һәм метаморф тау тоҡомдарын тасуирлау һәм классификациялау менән шөғөлләнә, уларҙың генезисын өйрәнеү менән петрология шөғөлләнә. Ултырма тау тоҡомдарының барлыҡҡа килеү шарттарын тасуирлау, классификациялау һәм анализлау литология ярҙамында башҡарыла, унда ултырма тау тоҡомдарының петрографияһы үҙ аллы бүлек булып тора.Литология менән седиментология тығыҙ бәйләнгән, ул ултырмаларҙың формалашыу шарттарын өйрәнеү менән шөғөлләнә. «Ултырма» һәм «ултырма тоғом» тигән ҡәтғи билдәләмәләр булмағанлыҡтан, ултырма һәм ултырма тау тоҡомдарының айырмаһы һәр ваҡыт асыҡ булмай. Был фәндәр геохимия һәм минералогия менән тығыҙ бәйле.

Магма тау тоҡомдары

Магматик тау тоҡомо (Греция). Аҡ һыҙаттары буйынса лава ағымының йүнәлешен билдәләргә мөмкин

Барлыҡҡа килеү тәрәнлеге буйынса тау тоҡомдары өс төркөмгә бүленә: тәрәндә кристаллашҡан тау тоҡомдары — интрузив тау тоҡомдары, мәҫәлән, гранит. Магманың аҡрынлап һыуытыуы арҡаһында барлыҡҡа киләләр һәм ғәҙәттә яҡшы кристаллашалар; гипабиссал тау тоҡомдары магма һай тәрәнлектә һыуынғанда барлыҡҡа килә һәм йыш ҡына тигеҙ бөртөклө структуралы (долерит) булалар. Эффузив тау тоҡомдары ер өҫтөндә йәки океан төбөндә (базальт, риолит, андезит) барлыҡҡа килә.

Тәбиғи магмаларҙың ҙур өлөшө төп компонент булараҡ кремнийҙы үҙ эсенә ала һәм силикат иретәһенән тора. Карбонат, сульфид һәм металл иремәләре һирәгерәк осрай. Карбонат иретмәһенән карбонатлы тау тоҡомдары — карбонатиттар барлыҡҡа килә. XX быуатта карбонатит магмаһы менән бер нисә вулкан атылыуы теркәлгән. Сульфид һәм металл иретмәләре силикат шыйыҡса менән ликвация (иретмәнең бер иш булмауы) эҙемтәһендә барлыҡҡа килә.

Магматик тау тоҡомдарының иң мөһим характеристикаһы булып уның химик составы тора. Магматик тау тоҡомдарының составы буйынса бер нисә классификацияһы бар (тау тоҡомдарының номенклатураһы). Иң мөһиме классификациялвр составында кремнозём SiO2 һелтеле тау тоҡомдары (Na2O+K2O) буйынса. Һелтеле тоҡомдар составы буйынса серияларға бүленә. Нормаль, субһелтеле, һелтеле сериялы тау тоҡомдары бар. Бындай бүленештең формаль билдәһе булып ташта үҙенсәлекле һелтеле минералдарҙың барлыҡҡа килеүе тора. SiO2 составы буйынса тау тоҡомдары түбәндәгесә классификациялана: ультра-нигеҙле — SiO2 миҡдары 45 проценттан кәмерәк булғанда, нигеҙе, нигеҙле — әгәр SiO2 миҡдары 45 проценттан 54 процентҡа тиклем диапазонда булһа, уртаса — әгәр 54 проценттан 65 процентҡа тиклем һәм әсе — SiO2 миҡдары 65 проценттан ашыу булғанда.

Магматик тау тоҡомдарының барлыҡҡа килеүе хәҙерге ваҡытта әүҙем вулканизм һәм тауҙар барлыҡҡа килеү зоналарында өҙлөкһөҙ бара.

Вулкан быялаһы

Тиҙ һыуытылған лаваның кристаллатланмаған продукттары, ер өҫтөнә килеп еткән магматик тоҡомдарҙын барлыҡҡа килә. Тулыһынса липарит кислотанан, һирәгерәк базальт эффузив тау тоҡомдарын булыуы мөмкин. Обсидиан, ыҫмала ташы (похштейн), перлит, пумика, тахилит, сордалиттан булыуы мөмкин. Яҡтылыҡтың һыныу күрһткесе (Показатель преломления) 1,5.

Обсидиан

Һыу миҡдары 1 проценттан артмаған вулкан быялаһынан барлыҡҡа килгән тау тоҡомо; ирегән тау тоҡомдары тиҙһыуытылған ваҡытта барлыҡҡа килә. Һыу миҡдары 1 проценттан артыҡ булғанда ирегән тау тоҡомо ҡабарып сыға һәм перлит барлыҡҡа килтерә.

Пемза

Тиҙ һыуытылған әсе һәм урта лаваларҙа газ бүленеп сығыу сәбәпле барлыҡҡа килгән көпшәк тау тоҡомо . Пемзаның төҫө, составындағы тимерҙең миҡдарына һәм валентлығына ҡарап, аҡ һәм һары, көрән һәм ҡара төҫкә тиклем үҙгәреүе мөмкин. Көпшәклелеге (пористость) 60 процентҡа тиклем булыуы мөмкин. Моос шкалаһы буйынса ҡатылығы — яҡынса 6, тығыҙлығы — 2-2,5 г/см², күләм массаһы — 0,3-0,9 г/см². Пемзаның юғары көпшәклелеге тау тоҡомдарына юғары йылылыҡ һаҡлау үҙенсәлеген һәм һыуыҡҡа сыҙамлылыҡ бирә. Утҡа сыҙам. Химик яҡтан инерт.

Метаморф тау тоҡомдары

Ике перпендикуляр йүнәлештә ҡатлауҙарға бүленгән метоморф тау тоҡомдары (Үлем үҙәне, АҠШ)

Метаморфик тау тоҡомдары ер ҡабығы ултырма йәки магматик тау тоҡомдарының үҙгәреүе (метаморфизм) һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Был үҙгәрештәргә сәбәпсе булған факторҙар: магматик есеменең яҡынлығы һәм метаморфозланған тау тоҡомоноң йылыныуы; был есемдән сыҡҡан әүҙем химик берләшмәләрҙең бүленеп сығыуы, тәү сиратта төрлө һыу иретмәләре (контактлы метаморфизм), йәки тау тоҡомоноң ер ҡабығына сумыуы, был осраҡта температура һәм юғары баҫым йоғонто яһаусы факторҙар булып тора.

Типик метаморф тоҡомдар — гнейс, төрлө составтағы кристалл сланецтар, контактлы мөгөҙморон, һирәк, амфиболит, мигматит һ. б. . Тау тоҡомдарының килеп сығышы айырмаһы һәм һөҙөмтәлә тау тоҡомдарының минераль составының айырмаһы уларҙың химик составы һәм физик үҙенсәлектәренә ныҡ йоғонто яһай.

Балсыҡлы сланецтар

Балсыҡлы тау тоҡомдары метаморфизмының башланғыс стадияһын кәүҙәләндерә. Башлыса гидромик, хлорит, ҡайһы берҙә каолинит, башҡа балсыҡ минералдарының (монмориллонит, ҡатнаш ҡатламлы минералдар), кварц, ҡыр шпаты һәм башҡа балсыҡ булмаған минералдарҙың реликттарынан торалар. Улар Һәүерташҡа (сланец) әйләнә. Еңел генә ҡатламдарға бүленәләр. Һәүерташ төҫө: йәшел, һоро, ҡараға көрән булыуы мөмкин. Уларҙа слставында углеродлы матдә, карбонат неоплазмалары һәм сульфидтар бар.

Филлит

Кварцтан, серициттан, ҡайһы берҙә хлорит, биотит һәм альбиттан торған ебәк кеүек ялтырауыҡлы һәүерташы. Метаморфизм дәрәжәһе буйынса балсыҡлы һәүерташтар слюдалы һәүерташҡа күсеүсе тау тоҡомо.

Хлоритлы һәүерташ

Хлоритлы һәүерташтар — сланецтар йәки тәңкәле тау тоҡомдары, башлыса хлориттан, шулай уҡ актинолиттан, тальктан, миканан, эпидоттан, кварцтан һәм башҡа файҙалы ҡаҙылмаларҙан торалар. Уларҙың төҫө йәшел, тотоп ҡарауға майлы, ҡатылығы түбән. Йыш ҡына яҡшы кристалдарҙан торған (октахедрондар) магнетит рәүешендә булалар.

Тальклы һәүерташ

Япраҡ рәүешендә йәки тәңкәле йәшкелт, аҡ, ялтырауыҡлы сланец төҙөлөшлө агрегат. Үрге архей (гурон) формированиеларында осрай, әммә ҡайһы берҙә йәшерәк ултырма һәм магматик (оливин) тау тоҡомдары метаморфозы һөҙөмтәһе баорлыҡҡа килә. Составында Магнезит, хромит, актинолит, апатит, глинкайт, турмалин бар.

Кристалл һәүерташтар

Юғары дәрәжәләге метаморфизмлы (үҙгәрештәр кисергән) метаморфик тау тоҡомдарының дөйөм атамаһы. Гнейстарҙан айырмалы булараҡ кристалл һәүерташтарҙа кварц һәм ҡыр шпаты миҡдары төрлөсә.

Амфиболит

Амфиболанан, плагиоклаздан һәм файҙалы ҡаҙылмаларҙан торған метаморф тау тоҡомо. амфиболиттарҙағы амфиболдарҙан ҡатмарлы составы һәм алюминдың юғары миҡдары айырыла. Төбәк метаморфизмының күпселек юғары баҫҡыслы метаморф тоҡомдарынан айырмалы рәүештә, амфиболиттар һәр ваҡыт аныҡ билдәләнгән сланец фактураһы булмай. Амфобола, плагиоклаза һәм башҡа минералдарҙан торған метаморфик тау тоҡомо. Амфоболит составында булған мөгөҙ обманкаһы глинозём булыуы менән айырыла.

Амфиболиттар вулкан менән сыҡҡан тау тоҡомдары — габбро, диабаза, базальт, туф һ. б. һәм ултырма тоҡомдар арҡаһында барлыҡҡа килеүе мөмкин. Амфиболиттарҙың ошондай төрҙәре бар: биотит, гарнет, кварц, кянит, скаболит, зоисит, эпидотик һәм башҡа амфиболиттар.

Кварцит

Ваҡ кварц материалы менән цементланған кварц бөртөктәренән торған бөртөклө тау тоҡомо. Кварц ҡомташтарының, порфирҙарҙың метаморфизмы ярҙамында барлыҡҡа килә. Метасоматоз (гиперген кварциттар) ваҡытында баҡыр пириттарҙың окисланыуы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килә. Баҡыр колчеданы мәғдәне эҙләү билдәһе.. Микрокварциттар һыу аҫты гидротермдарынан барлыҡҡа килә.

.

Гнейс

Үҙенсәлекле параллель-сланец, йыш ҡына гранобластик һәм порфиробластик структуралы һәм кварц, калийлы ҡыр шпаты, плагиоклаз, төҫлө минералдарҙан торған метаморф тау тоҡомо. Биотит, мусковит, , амфиболе, пироксен кеүек төрҙәргә бүленә.

Ултырма тау тоҡомдары

Ултырма тау тоҡомдары

Ултырма тоҡомдар ер өҫтөндә континенталь ултырмаларҙың үҙгәреүе һөҙөмтәһендә сағыштырмаса түбән температура һәм баҫым шарттарында барлыҡҡа килә. Ултырма тоҡомдар барлыҡҡа килеү ысулы буйынса өс төп генетик төркөмгә бүленә:

• ватыҡ тау тоҡомдары (брекчия, конгломерат, ҡом, алеврит) — инә тоҡомдар (материнская порода) артабанғы тотороҡло минераль ассоциациялар барлыҡҡа килтереүсе тупаҫ ватылған тау тоҡомдары ;
• балсыҡлы тау тоҡомдары — силикат һәм алюмосиликатлы дисперсланған инә тоҡомдоң химик әүерелеш кисереп, яңы минераль төргә әйдәнгән продукттар;
• хемоген, биохемоген һәм органоген тау тоҡомдары —иретмәләрҙән ултыртыу (осаждение) продукттары (мәҫәлән, тоҙҙар), организмдар ҡатнашлығында барлыҡҡа килгән тоҡомдар (мәҫәлән, кремнийлы), органик матдәләр тупланмалары (мәҫәлән, күмер), йәки организмдарҙың ҡалдыҡ продукттары (йәғни органоген эзбизташтар).

Ултырма һәм вулкан тоҡомдары араһындағы аралыҡта эффузив ултырма тоҡомдар төркөмө биләй. Ултырма тоҡомдарҙың төп төркөмдәре араһында төрлө генезис материалын ҡушыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән үҙ-ара күсеш күҙәтелә. Ултырма тоҡомдарҙың барлыҡҡа килеү шарттары менән бәйле үҙенсәлеге булып уларҙың ҡатламланыуы һәм даими геологик ҡатламдар рәүешендә ятыуы тора.

Метеориттар

Метеорит — ер өҫтөнә төшкән күк есеме. Табылған метеориттарҙың күбеһенең ауырлығы бер нисә граммдан алып бер нисә килограмға тиклем. Табылған иң ҙур метеорит — Гоба (уның ауырлығы, иҫәпләүҙәр буйынса, яҡынса 60 тонна тәшкил итә). Ергә тәүлегенә 5-6 тонна метеорит төшә, йәғни йылына 2 мең тонна төшә тип иҫәпләнә. Метеориттарҙың барлығын XVIII быуаттың алдынғы академиктары танымай, ерҙән ситтәге сығышлы гипотезалар ялған фән тип һаналған. 1790 йылда Париж фәндәр академияһы таштарҙың Ергә төшөүе тураһындағы хәбәрҙәрҙе мөмкин булмаған күренеш, был хәбәрҙе ҡарамаҫҡа ҡарар итә. Күп кенә музейҙарҙа метеориттар (ул заман терминологияһында — аэролит) коллекцияларҙан «музейҙар көлкөлө фонд булмаһын өсөн» алына. Метеориттарҙы өйрәнеүҙе академиктар В. И. Вернадский, А. Э. Ферсман, метеорит тикшеренеүҙәренең билдәле энтузиастары П. Л. Драверт, Л. А. Кулик һәм башҡа бик күптәр алып бара. Рәсәй Фәндәр академияһында хәҙер метеориттарҙы йыйыу, өйрәнеү һәм һаҡлау менән идара иткән махсус комитет эшләй. Комитетта ҙур метеорит коллекцияһы бар.

Метеориттар араһында иң йыш осрағаны таштар (92,8 %). Башлыса силикаттарҙан торалар: оликаттар (Fe, Mg)2[SiO4] (феялит fe2[SiO4] форстерит мг2[SiO4]) һәм пироксен (fe, mg)2Si2O6 (феррозилит fe2Si2O6-нан алып mg2Si2O6-ға тиклем). Таш метиориттарының күпселек өлөшөн (ташлы метеориттарҙың 92,3 % , барлыҡ метиориттарҙаң 85,7 % ) хондриттар тәшкил итә.Составында хондра булғанға хондриттар тип атайҙар.. Күпселек хорндрестың диаметры 1 мм-ҙан ҙур түгел, әммә ҡайһы берҙәре бер нисә миллиметрға етергә мөмкин. Хондриттар составы, водород һәм гелий кеүек еңел газдарҙан тыш, Ҡояштың химик составын тулыһынса тиерлек ҡабатлай. Шуға күрә хондриттар туранан-тура Ҡояшты уратып алған протопланета болотонан, материяны ҡуйыртыу һәм аккрециялау (гравитация көсө менән тупланыу) юлы менән барлыҡҡа килгән тип иҫәпләнә. Ташлы метеориттарҙың 7,3 процентын ахондриттар тәшкил итә. Был — составта иреү һәм дифференциация кисергән (металдарға һәм силикаттарға) дусар булған протопланета есемдәрҙең фрагменттары бар тип иҫәпләнә.Тимер метеориттар тимер-никель аллойынан тора. Бөтә метиориттарҙаң 5,7 проценты уларға тура килә.

Сағыштырмаса һирәк осрай (барлыҡ метиориттарҙаң 1,5 %). Фараз ителеүенсә, улар астероидтарҙан йәки башҡа планета есемдәренең материяһынан тора. Элек бөтә дифференциалланыусы метеориттар бер йәки бер нисә ҙур есемдең, мәҫәлән, Фаэтон планетаһының шартлауы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән тип иҫәпләнелә. Әммә төрлө метеориттарҙың составын анализлау уларҙың күп кенә эре астероидтарҙан барлыҡҡа килеүен күрһәтә. Элегерәк бәрмә (ударного происхождение) кремний быялаһын тектиттар тип иҫәпләгәндәр. Һуңынан был ысулдан баш тарттылар, сөнки метиорит кремнезём бай булған тау тоҡомонә бәрелгәндә тектит барлыҡҡа килә.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Петрография или Петрология

Әҙәбиәт

• Геологический словарь, Т. 2. — М.: «Недра», 1978. — С. 37, 177, 320, 238, 319, 331, 473.
• Дэли Р. О. Магматические горные породы и их происхождение. В 2 Ч. 1920. Ч. 1., Ч. 2. 225 с.
• Макаров В. П. О механизме выделения минералов. /Материалы XVI научного семинара «Система планета Земля» М.:РОО «Гармония строения Земли и планет», 2008, С.265 — 300. ISBN 978-5-397-00196-0
• Милановский Е. В. Происхождение горных пород. М.: тип. ПРОФГОРТОП, 1922. 79 с. (Библиотека горнорабочего; № 3)
• Милановский Е. В. Горные породы: Происхождение и жизнь горных пород и их значение для народного хозяйства. 4-е изд., перер. М.; Л.; Новосибирск: ОНТИ, Гос. науч. техн. горно-геол.-нефт. изд-во, 1934. 189, [1] с.
• Миловский А. В. Минералогия и петрография. — М.: Государственное научно-техническое издательство литературы по геологии и охране недр, 1958. — С. 274—284.

Һылтанмалар

• О горных породах и минералах
• Словарь терминов магматических, метаморфических, импактных и метасоматических горных пород.