Википедия

Рәсәй гимны

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт Гимны — рәсми дәүләт символдарының береһе

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны — флагы һәм гербы менән бергә, Рәсәй Федерацияһының рәсми дәүләт символдарының береһе[1] береһе.

Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны

2012 йылдың 1 ғинуарында Мәскәү Кремлендә Президент оркестры һәм Кремль хоры Рәсәй Федерацияһы гимнын башҡара
Һүҙҙәр авторы

Михалков Сергей Владимирович, 2000 йыл

Композитор

Александров Александр Васильевич, 1939 йыл

Раҫланған

25 декабрь 2000 (музыка)[1]
30 декабря 2000 (слова)[2]


Президент оркестры һәм Кремль хоры башҡарыуында Рәсәй Федерацияһы гимны

Шаблон: просмотр • обсуждение • править
Рәсәй гимндары
1. Рәсәй Федерацияһы Гром победы, раздавайся! (рәсми түгел) (1791—1816)
2. Рәсәй Федерацияһы Коль славен наш Господь в Сионе (рәсми түгел) (1794—1816)
3. Рәсәй Федерацияһы Молитва русских
(1816—1833)
4. Рәсәй ФедерацияһыРәсәй империяһы Боже, Царя храни!
(1833—1917)
noicon
5. Рәсәй Федерацияһы Рабочая Марсельеза
(1917—1918)
noicon
6. Рәсәй Федерацияһы Коль славен наш Господь в Сионе
(1918—1920)
noicon
7. Рәсәй Совет Федератив Социалистик РеспубликаһыСовет Социалистик Республикалар Союзы Интернационал
(1918—1944)
noicon
8. Совет Социалистик Республикалар СоюзыСовет Социалистик Республикалар Союзы СССР дәүләт гимны
(1944—1991)
noicon
9. Рәсәй Совет Федератив Социалистик РеспубликаһыРәсәй ФедерацияһыРәсәй Федерацияһы Патриотическая песня
(1990—2000)
noicon
10. Рәсәй Федерацияһы Рәсәй гимны
(с 2000 года)
noicon

Музыкаһын һәм тексының нигеҙен Сергей Михалков һәм Габриэль Эль-Регистан шиғырына Александр Александров яҙған көй, йәки Советтар Союзы гимны, тәшкил итә.

Рәсми текст үҙгәртергә

 

Россия — священная наша держава,
Россия — любимая наша страна.
Могучая воля, великая слава —
Твоё достоянье на все времена!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой,
Предками данная мудрость народная!
Славься, страна! Мы гордимся тобой!

От южных морей до полярного края
Раскинулись наши леса и поля.
Одна ты на свете! Одна ты такая —
Хранимая Богом родная земля!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой,
Предками данная мудрость народная!
Славься, страна! Мы гордимся тобой!

Широкий простор для мечты и для жизни
Грядущие нам открывают года.
Нам силу даёт наша верность Отчизне.
Так было, так есть и так будет всегда!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой,
Предками данная мудрость народная!
Славься, страна! Мы гордимся тобой!

 

Рәсәйҙең тәүге гимндары үҙгәртергә

1816 йылда[3] рәсми рәүештә дәүләт гимны ҡабул ителгәнгә тиклем, бөтә тантаналы саралар сиркәү йырҙары һәм Бөйөк Пётр I осоронда — хәрби марштар менән оҙатыла. «Гром победы, раздавайся!», «Коль славен наш Господь в Сионе…» бер ҡасан да рәсми гимндар тип иҫәпләнмәгән, ләкин рус «рухи» гимндары булараҡ популярлыҡ яулаған. 1816 йылда боронғо Европа дәүләт гимндарының береһе, God Save the King («Боже, храни Короля») Бөйөк Британия гимны һайлана. Был гимн Рәсәйҙә Василий Жуковскийҙың «Молитва русских» шиғырының һүҙҙәре менән башҡарылған[4]. 1816—1833 йылдарҙа был рус гимны тантаналы осраҡтарҙың барыһында ла башҡарылһа ла, музыка инглиз телендә ҡалған.

Рабочая МарсельезаПатриотическая песняГимн СССРИнтернационал (гимн)Боже, Царя храни!Молитва русскихГром победы, раздавайся!

Икенсе рәсми гимндың авторы — Алексей Фёдорович Львов, 1833 йылда ул Австрияла һәм Пруссияла Николай I батшаны оҙатып йөрөй, императорҙы «God Save the King» көйө менән сәләмләгәндәр. Батша Львовҡа яңы гимн ижад итергә ҡушҡан. Ул көй яҙған һәм һүҙҙәр көйгә ятһын өсөн Василий Жуковскийға бер нисә юлды үҙгәртеп яҙыу үтенесе менән мөрәжәғәт иткән. 1833 йылдың 18 декабрендә гимн беренсе тапҡыр халыҡ алдында Мәскәүҙә ҙур театрҙа башҡарыла һәм «Боже, Царя храни!» исеме аҫтында билдәле була. 1833 йылдың 25 декабрендә Николай I Львов гимнын раҫлай.

«Боже, Царя храни!» 1917 йылдың февралендә монархия ҡолағанға тиклем рәсми гимн булып ҡала[5]. 1917 йылдың 2 мартында Ваҡытлы хөкүмәт яңы гимн сифатында Францияның 1792 йылда К. Руже де Лиль яҙған һәм азатлыҡ гимны итеп ҡабул ителгән "Марсельеза"ны илдең дәүләт гимны итеп индерә. Рәсәйҙә Пётр Лавров һүҙҙәренә — француз гимнының ҡыҫҡартылған варианты — «Эшсе Марсельеза» популяр була.

Интернационал үҙгәртергә

1917 йылғы Октябрь революцияһынан һуң, "Марсельеза"ны «Интернационал» — Францияла тыуған халыҡ-ара пролетар гимн ҡыҫырыҡлай башлай. Уның тексын 1871 йылда Эжен Потье, ә музыкаһын 1888 йылда Пьер Дегейтер яҙа. "Интернационал"дың ҡушымтаһы рус телендә 1900 йылда баҫыла, "Интернационал"ды тулыһынса рус теленә 1902 йылда Аркадий Яковлевич Коц тәржемә итә[6]. Үҙенсәлекле текстың алты өлөшөнән өсәүһе генә рус телендәге вариантҡа инә. Беренсе тапҡыр пролетар гимн Петроградта Февраль революцияһы ҡорбандарын ерләүҙә рәсми рәүештә яңғырай. Һуңыраҡ текст тулыландырыла, һәм 1918 йылда Бөтә Рәсәй Советтар съезы тарафынан РСФСР-ҙың Дәүләт гимны (1922 йылдан алып бер үк ваҡытта СССР гимны ла) тип иғлан ителә.

1944 йылдан, СССР-ҙың яңы Гимны индерелгәндән һуң, «Интернационал» Советтар Союзы Коммунистар партияһының рәсми йыры булып ҡала[7].

1944 йылдан һуң Советтар Союзы гимны үҙгәртергә

Музыкаһы үҙгәртергә

 
Александр Александровтың 100 йәше тулыуға арналған 1983 йылғы почта маркаһы

СССР-ҙың бөгөнгө Рәсәй гимны музыкаһы менән тап килгән Дәүләт гимны 1944 йылдың 1 ғинуарында рәсми рәүештә индерелә. 1943 йылда Коминтерн тарҡатылғас, союздаштар менән мөнәсәбәттәр СССР-ҙан донъя революцияһы тураһында ниндәй ҙә булһа ишаранан баш тартыуҙы талап итә, СССР гимны сифатында "Интернационал"ды һаҡлап ҡалыу мөмкин булмай. Бөйөк Ватан һуғышындағы еңеүҙәр совет йәмғиәтендә илһөйәрлек рухын көсәйтте, һәм илһөйәрлек тойғоларын яңы гимнда сағылдырырға ҡарар ителә. Йөҙҙән ашыу дәғүәсе ҡатнашҡан конкурс иғлан ителә. Гимн өсөн музыканы Иосиф Сталин үҙе һайлай, ул 1939 йылда Александр Александр Александров яҙған «Гимн партии большевиков» йырын һайлай. Сталинға мелодия оҡшай, әммә ул Александровтың иғтибарын көйҙөң инструментовкаһы йәтешһеҙлегенә йүнәлтә[8][9]. Александров, ваҡыты булмау сәбәпле урынбаҫары Виктор Кнушевицкийға оркестровка эшләргә ҡушҡанын әйтеп, аҡлана башлай[8][9]. Һөҙөмтәлә композитор үҙенең әҫәрҙәрен оркестрға һалырға тейеш, тигән дөйөм фекергә килделәр[8].

Александров мелодияһының прообразы «Жить стало лучше» (Лебедев-Кумач Василий Иванович шиғыры) йырында[10] — Сталиндың 1935 йылдың 17 ноябрендә стахановсы эшселәрҙең Беренсе бөтә Союз кәңәшмәһендә әйткән билдәле һүҙҙәренә иң үҙенсәлекле яуаптарының береһендә: «Тормош яҡшырҙы, йәшәүе күңеллерәк, иптәштәр». Һайлап алыу комиссияһына йөҙәрләгән дәғүәселәрҙән тәҡдимдәр килә, һәм улар араһында илдә танылған композиторҙар һәм шағирҙәр: Дмитрий Шостакович, Арам Хачатурян, Михаил Светлов, Евгений Долматовский[8][11] була. Һуңғараҡ Хачатурян һәм Шостаковичтың берлектәге эше «Песня о Красной Армии» тип атала[11]. 1944 йылда Арам Хачатурян Әрмән ССР-ы гимнына музыка яҙа[12][13]. Кандидаттар араһында өлкән Александровтың улы — композитор Борис Александровтың «Да здравствует наша держава» («Йәшәһен беҙҙең держава») йыры була[14]. Был музыка һуңынан Приднестровье Молдавия Республикаһы гимнына әүерелә.

Тексы үҙгәртергә

 
Владимир Путин Кремлдә Гимн һүҙҙәре авторы Сергей Михалков менән, 2002 йыл

Гимн тексын Сталин һәм махсус хөкүмәт специальная комиссияһы һайлай. Юлбашсыға иң ныҡ оҡшаған вариант — Сергей Михалковтың һәм Эль-Регистандың варианты була, тексты үҙе мөхәррирләй. Шағирҙар гимндың тексы өҫтөндә 1943 йылдың көҙөнә тиклем эшләй, әммә гимндың беренсе версияһы менән Сталин бик үк ҡәнәғәт булмай. Михалков менән телефондан һөйләшкәндә ул былай тине: «Һүҙҙәре аҙ. Ҡыҙыл Армия хаҡында бер ни ҙә әйтелмәй. Тағы бер куплет өҫтәргә кәрәк. Илбаҫарҙарға ҡаршы батырҙарса көрәштә беҙҙең армияның ролен сағылдырырға. Үҙебеҙҙең ҡеүәтте һәм еңеүгә ышанысты күрһәтергә»[15]. Бер көндән тулыһынса эшләнгән текст әҙер була, 28 октябрҙә авторҙар Иосиф Сталинға саҡырыла. Улар Кремлгә алып барып еткерелгәс, Сталин гимндың билдәләр һәм иҫкәрмәләр менән сыбарланған тексын тапшыра. Михалков һәм Эль-Регистанға Кремлдә үк тексты тағы ла эшкәртергә тура килә[16]. Гимндың һуңғы варианты «Большевиктар партияһы гимны» музыкаһына һалына. Текстың яңы вариантының куплеттары был көйгә һәйбәт ятышлы яңғырай — авторҙары эштең беренсе стадияһында уҡ шул йырҙың шиғри размерын өлгө итеп алған. Ҡушымтаны кәрәкле размерға тура килтереп ҡабаттан яҙырға тура килә, ләкин шағирҙар был бурысты тиҙ арала үтәй[15]. 1943 йылдың 14 декабрендә ВКП(б) Үҙәк Комитеты Политбюроһы ҡарары менән гимн рәсми ҡабул ителә. Яңы гимн 1944 йылдың 1 ғинуарына ҡарай төндә тәүге тапҡыр башҡарыла[17]. Рәсми рәүештә 1944 йылдың 15 мартынан файҙаланыла[17].

1956 йылда КПСС-тың XX съезында Сталиндың "шәхес культы"н ғәйепләгәндән һуң, СССР гимны, рәсми рәүештә алынмаһа ла, тексында элекке етәксенең исеме иҫкә алынғанлыҡтан[18], һүҙһеҙ генә башҡарылған. Шәхси әңгәмәләрҙә гимнды «Һүҙһеҙ йыр» тип йөрөткәндәр[19].

1977 йылда, Леонид Брежнев осоронда, СССР-ҙа яңы Конституция ҡабул ителә. Гимн тексы Конституцияның айырылғыһыҙ өлөшө булып тора, шуға хөкүмәткә текстың яңы вариантын ҡабул итергә һәм, ағымдағы положениеға ярашлы, башҡа төҙәтмәләр индерергә кәрәк була. Гимн авторы Сергей Михалковҡа уның икенсе редакцияһын булдырыу ышанып тапшырыла. Яңы гимн СССР Юғары Советы Президиумының 1977 йылдың 27 майындағы указы менән раҫлана. Унда Сталин, армия, байраҡтар телгә алынмай, Коммунистар партияһы һәм коммунизм тураһында һүҙҙәр өҫтәлә.

Рәсәй гимны (1990—2000) үҙгәртергә

Владимир Путиндың Рәсәй Президенты сифатында инаугурацияһында «Патриотик йыр»ҙы башҡарыу, 2000 йылдың 7 майы

СССР гимнын ҡабул итеү союздаш республикаларҙың дәүләт гимндарын булдырыу процесын башлап ебәрә, уларҙы республика конституцияларында телгә ала һәм СССР гимны менән бергә рәсми сараларҙа башҡара. Әммә РСФСР гимны ул ваҡытта ҡабул ителмәй. 1990 йылдар башында Советтар Союзының социаль структураһында, ижтимағи һәм сәйәси өлкәһендә системалы тарҡалыу башланғас, совет дәүләт символдары илдәге сәйәси хәлгә тап килмәй башлай[20][21]. 1990 йылда РСФСР-ҙа дәүләт гимнын яҙыу буйынса хөкүмәт комиссияһы төҙөлә[22]. Уның музыкаһы сифатында М. И. Глинканың 1833 йылда яҙылған, әммә тамамланмаған әҫәре нигеҙендә ижад ителгән көй һайлап алына. Был көй композиторҙың архивында 1895 йылда ғына табылған[23]. Тәүге тапҡыр ул 1944 йылда Максим Багриновскийҙың аранжировкаһында «Патриотическая песня» исеме аҫтында яңғырай[23]. 1990 йылдың 23 ноябрендә РСФСР-ҙың Юғары Советы сессияһында әҫәрҙе СССР Оборона министрлығының хәрби тынлы оркестры башҡара[24]. 1990 йылдың 27 ноябрендә Андрей Петров оркестрлауында «Патриотик йыр» бер тауыштан РСФСР-ҙың дәүләт гимны булараҡ раҫлана.

1991 йылда СССР тарҡалғандан һуң, Глинка көйө Рәсәй Федерацияһы гимны булып ҡала. 1993 йылдың 11 декабрендә президент Ельциндың указы менән Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны тураһында Положение раҫлана, уға ярашлы, «Патриотик йыр» нигеҙендә ижад ителгән көй гимн тип таныла[17][25]. В соответствии со статьёй 70 Конституции 1993 года государственные символы (герб, флаг, гимн) и порядок их использования устанавливаются федеральным конституционным законом[26]. 1993 йылғы Конституцияның 70-се статьяһына ярашлы дәүләт символдары (герб, флаг, гимн) һәм уларҙы файҙаланыу тәртибе федераль конституция законы менән билдәләнә. Әммә президент Борис Ельциндың Дәүләт Думаһы аша бындай законды уҙғарырға теләүе Рәсәй Федерацияһының II саҡырылыш Федераль йыйылышы — парламенттың түбәнге палатаһында күпселекте тәшкил иткән һул партиялар яҡлылар тарафынан бикләнә[27]. Рәсәй Федерацияһының Коммунистар партияһы даими рәүештә совет гимнын тергеҙергә маташты, әммә федераль конституция законын ҡабул итеү өсөн уға кәрәкле 300 тауыш етмәй[27][24].

Гимн тексына конкурс үҙгәртергә

Ҡабул ителгән гимн, «Патриотик йыр» өсөн киң танылған текст булмағанлыҡтан, һүҙһеҙ башҡарыла. Һуңынан текст яҙыуға конкурс иғлан ителә, унда Рәсәйҙең бөтә граждандарынан шиғырҙар ҡабул ителә. Комиссияға 6000-дән ашыу текст тапшырылған[22]. Аҙаҡҡы иң яуаплы һайлау өсөн хор башҡарыуында плёнкаға яҙҙырылған 20 вариант алына[22].

Иң яҡшыһы тип Виктор Радугиндың «Славься, Россия!» тексы таныла[28]. Әммә рәсми рәүештә ул ҡабул ителмәне. Йәмғиәттә һәм парламентта көй, шулай уҡ текст тураһында поляр ҡараштар йәшәй[22]. 1998 йылда дәүләт символикаһын ҡануни яҡтан нығытыу тураһында мәсьәләне хәл итеүҙе бер ни тиклем ваҡытҡа кисектереп тороу маҡсатҡа ярашлы булыр тигән фекергә киленә. «Патриотик йыр» ул ваҡытта донъяла һүҙһеҙ башҡарылған бик аҙ дәүләт көйҙәренең береһе булды[29]. 1990 йылдан 2000 йылға тиклем «һүҙһеҙ» гимндар Белоруссияла[30] (2002 йылға тиклем), Испанияла[31], Боснияла һәм Герцеговинала[32] (2009 йылға тиклем) була.

Хәҙерге гимнды ҡабул итеү үҙгәртергә

 
Рәсәй Дәүләт гимнының тексы һәм нота яҙмаһы

Гимн тирәләй фекер алышыуҙар 2000 йылдың октябрендә, Владимир Путиндың рәсәй спортсылары менән осрашыуынан һуң тергеҙелә. Улар яңы президентҡа Гимндың һүҙҙәре булмағанлыҡтан йәйге Олимпия уйындарында миҙалдар менән бүләкләү тантаналары ваҡытында уны башҡара алмауҙарына зарлана. Быға тиклем Мәскәүҙең «Спартак» клубы футболсылары гимнда һүҙҙәрҙең булмауына — был команданың әхлаҡи рухында һәм илһөйәрлек кәйефендә сағыла, шулай уҡ халыҡ-ара сығыштарҙа һөҙөмтәләрҙе насарайта, тип ризаһыҙлығын белдерә[33]. Ошо уҡ фекерҙе 1998 йылда донъя чемпионатының финал өлөшөнә эләкмәгән футбол командаһы ағзалары ла хупланы[34]. Путин был проблемаға йәмәғәтселектең иғтибарын йәлеп итте һәм проблеманы Дәүләт Советына ҡарауға сығарҙы[35].

Еңеүҙең 65 йыллығы уңайынан парадта Рәсәйҙең дәүләт Гимнын башҡарыу. Мәскәү, 2010 йылдың 9 майы

Федерация Советының ноябрь сессияһы барышында Рәсәй президенты дәүләт символдарын (гимн, герб һәм флаг) ҡануни яҡтан нығытыу дәүләт өсөн өҫтөнлөклө бурыс булырға тейешлеген белдерҙе[36]. Гимн өсөн музыка сифатында Путин элекке совет гимнын алырға, шул уҡ ваҡытта уға яңы текст яҙырға тәҡдим итте. 2000 йылдың 4 декабрендә ул Дәүләт Думаһына «Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны тураһында»ғы яңы закон проектын индерҙе[22]. 8 декабрҙә Дәүләт Думаһы Александровтың музыкаһын гимн сифатында ҡабул итеү файҙаһына — 381 депутат «ыңғай», 51 депутат «ҡаршы» тауыш бирҙе һәм 2 кеше тауыш биреүҙән тыйылды[37]. Дәүләт гимнының тексы тураһында тәҡдимдәрҙе ҡарау маҡсатында тауыш биреү һөҙөмтәләре буйынса комиссия булдырыла. Граждандарҙан 6 меңдән ашыу хат килгән, ләкин комиссия С. В. Михалковтың шиғырҙарын һайлаған[22].

Гимндың һуңғы тексы рәсми рәүештә ҡабул ителгәнгә тиклем Михалков тексының тәүге варианттарының береһе баҫмала күренә. Унда Рәсәй флагы, гербы, шулай уҡ Раббы тураһында телгә алына:

 

Могучие крылья расправив над нами,
Российский орёл совершает полёт,
И символ Отчизны — трёхцветное знамя
Народы России к победе ведёт!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой!
Предками данная мудрость народная!
Родина, славься! Господь над тобой!

Никто не поставит тебя на колени,
Родная, великая наша страна!
В сраженьях решалась судьба поколений,
Во славу России, во все времена!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой!
Предками данная мудрость народная!
Родина, славься! Господь над тобой!

Суровой дорогой лихих испытаний
В борьбе за свободу пришлось нам пройти.
С надеждой и верой вперёд, россияне!
И пусть нас Господь сохраняет в пути!

Славься, Отечество наше свободное,
Братских народов союз вековой!
Предками данная мудрость народная!
Родина, славься! Господь над тобой![38]

 

Думала закон хаҡында фекер алышҡанда беренсе юлы һәм шулай уҡ Раббы тураһында күп тапҡыр иҫкә алыуҙар тәнҡитләнгән[38]. Коммунистар текст авторҙарына дәүләт символдарын телгә алмаҫҡа кәңәш итә[38]. Михалков вариантынан тыш, тикшереүгә текстың тағы ла бер нисә варианты индерелә, уларҙың күбеһе ысын мәғәнәһендә шаян вариант була[39].

2000 йылдың 20 декабрендә Федерация Советы гимнға ла мөнәсәбәтле закон проекттары пакетын хупланы[40]. 25 декабрҙә «Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны тураһында»ғы Федераль конституция законына Рәсәй президенты Владимир Путин ҡул ҡуйҙы. Ике көндән һуң закон «Российская газета»ла донъя күрҙе[41]. Александровтың музыкаһы рәсми ҡабул ителде, 30 декабрҙә президент указы менән гимндың тексы раҫланды[2]. Тәүге тапҡыр яңы гимн Оло Кремль һарайында Яңы йыл уңайынан тантаналы ҡабул итеүҙә яңғыраны[42][43], ә 2001 йылдың 1 ғинуарында ул Рәсәй Президентының Яңы йыл мөрәжәғәтенән һуң яңғыраны.

Гимнды ҡабул итеү йәмғиәттә төрлө фекерҙәр тыуҙырҙы. Рәсәйҙең элекке президенты Борис Ельцин совет көйөн Рәсәй гимны сифатында ҡайтарыу менән ҡәтғи килешмәүен белдерҙе. «Комсомольская правда» гәзитенә биргән интервьюһында ул, Путинға «кешеләрҙең кәйефенә һуҡырҙарса эйәреп» гимнды үҙгәртергә кәрәкмәҫ ине ти[44][45]. Уның фекеренсә, элекке гимнды тергеҙеү йәмғиәткә совет заманы тураһындағы кире хәтирәләрҙән баш тартырға ҡамасаулаясаҡ. Был элекке президенттың Путинды тәнҡитләү осраҡтарының береһе була[46][47]. «Яблоко» либераль сәйәси партияһы совет гимнын ҡабул итеү «сәйәси мотивтар буйынса йәмғиәттәге бүленеште ҡатмарлаштырҙы» тип белдерҙе[48].

Декабрҙә башҡа дәүләт символдары (герб, флаг) конституцион раҫлау алды. Дәүләт Думаһы триколорҙы һәм ике башлы бөркөттө ҡабул итте һәм, Конституция талап иткәнсә, Федерация Советы раҫланы[49]. Дәүләт символдары тирәләй барған бәхәстәргә сик ҡуйылды[49]. Тиҙҙән Путин ошо рәүешле илдең һауығыуы, бөтә Рәсәйҙең оҙон тарихы менән ҡыҫҡа ваҡытлы совет осорон берләштереү өсөн кәрәкле аҙым яһалыуын билдәләне. Уның һүҙҙәренсә, совет заманы символдарынан баш тартыу тотош быуын граждандарҙың файҙаһыҙ, мәғәнәһеҙ һәм буш тормош кисереүен таныр ине[50].

Гимнды йәмғиәттә ҡабул итеү үҙгәртергә

 
2001 йылғы Рәсәй гимны тексы менән почта маркаһы

Рәсәйҙә үҙгәртергә

Гимндың ҡайһы бер һүҙҙәре һәм музыкаһы совет дәүләт йырынан үҙләштерелгәнгә күрә, Рәсәй йәмғиәтендә был гимнды хәҙерге Рәсәйҙә ҡулланыу айҡанлы төрлө фекерҙәр бар.

Совет гимнын тергеҙеүгә ҡаршы Рәсәйҙең беренсе Президенты Борис Ельцин, сәйәсмәндәр Борис Немцов һәм Григорий Явлинский, яҙыусылар Александр Солженицын, Александр Володин, Борис Стругацкий һәм Михаил Чулаки, балет артисы Екатерина Максимова, балерина Майя Плисецкая, музыкант Мстислав Ростропович, рок-музыкант Юрий Шевчук, йырсы Галина Вишневская, актёрҙар Олег Басилашвили[51], Гафт Валентин Иосифович, Лавров Кирилл Юрьевич, Смирнов Андрей Сергеевич, Волчек Галина Борисовна, Миронов Евгений Витальевич, Остроумова Ольга Михайловна, композиторҙар Щедрин Родион Константинович һәм Петров Андрей Павлович, режиссёрҙар Панфилов Глеб Анатольевич һәм Тодоровский Валерий Петрович, әҙәбиәт белгесе Чудакова Мариэтта Омаровна, тележурналистар Киселёв Евгений Алексеевич[52] һәм Парфёнов Леонид Геннадьевич[53]һәм Рәсәй Федерацияһының башҡа танылған йәмәғәт һәм сәйәси эшмәкәрҙәре ҡаршы сығыш яһаны. Улар, Сталин гимнын үҙ иленең гимны тип таный алмайбыҙ, тип белдерҙе[54][55][56]. 2001 йылда президент Путин һәм гражданлыҡ йәмғиәте вәкилдәре ҡатнашлығындағы Гражданлыҡ форумы барышында властар гимнды башҡарыуҙан баш тартты, сөнки хоҡуҡ яҡлаусы Людмила Алексеева ойоштороусыларҙы Гимн башҡарғанда аяҡ баҫмаясағын иҫкәртте[57].

Ғәҙәттә Сталин идара иткәндә СССР-ҙа күмәк репрессиялар булғанлыҡтан[56], ул идаралыҡ иткән йылдарҙа ҡабул ителеүгә бәйле Гимн да тәнҡитләнә.

Икенсе яҡтан, Рәсәйҙең бихисап сәйәси, дин әһелдәре һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәре гимнды хуплап сыҡты.

Атап әйткәндә, патриарх Алексий II 2000 йылдың 7 декабрендә ҡабаттан индерелгән гимн тураһында үҙ фекерен белдерҙе:

«Дәүләт символикаһы - революцияға тиклемге лә, һуғыштан һуңғы ла - тарихыбыҙҙы сағылдырырға тейеш», - тип иҫәпләй Сиркәү башлығы. Уның фекеренсә, Рәсәй президенты тәҡдим иткән дәүләт символикаһы вариантының нигеҙенә тап ошо принцип һалынған. Бер яҡтан, тине Патриарх Алексий, - революцияға тиклемге тарихты сағылдырыусы флаг һәм герб, икенсенән - Александровтың музыкаһы, ул «ҡатмарлы йылдарҙа илебеҙебеҙҙе берләштерергә, һуғыштан һуңғы осорҙа уны аяҡҡа баҫтырырға ярҙам итте»[58].

Рәсәй мәҙәниәтенең ҡайһы бер эшмәкәрҙәре Владимир Грамматиков, Тереза Дурова, Александр Калягин, Игорь Моисеев, Татьяна Доронина, Геннадий Хазанов, Георгий Жжёнов, Юрий Соломин, Вячеслав Тихонов, Марлен Хуциев, Зураб Церетели, Карен Шахназаров, дәүләт символикаһы өлкәһендә президент башланғыстарына ярҙам итеүҙәрен һорап, Дәүләт Думаһы депутаттарына Асыҡ хатҡа ҡул ҡуйҙы[59].

Сәйәси эшмәкәрҙәр В. Жириновский, Е. Примаков һәм Д. Рогозин, тренер В. Фетисов, Рәсәйҙең Олимпия комитеты һәм башҡа эшмәкәрҙәр, ойошмалар ҙа, Александров музыкаһына гимнды яҡлап, сығыш яһаны[60].

Рәсәй хөкүмәте, тарихҡа ҡарамаҫтан, музыканың тантаналылығы һәм гимн һүҙҙәренең шиғрилығы Рәсәй халҡының берҙәмлек символы булып тора, тип раҫлай; гимн тексының һүҙҙәре «ватансылыҡ тойғоһон, ил тарихына, уның дәүләт ҡоролошона ихтирам тойғоһон уята»[41].

2009 йылдың авгусында ВЦИОМ - Бөтә Рәсәй йәмәғәтселек фекерен өйрәнеү үҙәге үткәргән һорау алыуҙан күренеүенсә, Рәсәй граждандарының 56  %-ы дәүләт гимнын тыңлаған ваҡытта ил өсөн ғорурлыҡ тойғоһо кисерә[61]. Шуға ҡарамаҫтан, респонденттарҙың 39 %-ы ғына гимндың тәүге юлының һүҙҙәрен хәтеренә төшөрә алды[61]. Дөйөм алғанда, һорау алыныусыларҙың 25 %-ы проценты гимнға һөйөү белдерә. Шулай уҡ йәштәр йышыраҡ(18-24 йәшлек респонденттарҙың 56 %-ы, рәсәйҙәрҙең өлкәнерәк йәштәгеләренең 24-41 %-ы проценты) ил гимнын йышыраҡ хәтеренә төшөрә[61].

2009 йылдың авгусында Мәскәүҙәге «Курская-кольцевая» метро станцияһының тарихи реставрацияһы барышында вестибюлдең триумфаль аркаһы йыйылмаһында реставраторҙар Советтар Союзы гимнының «сталин» вариантынан юлын яңынан тергеҙҙе: «Нас вырастил Сталин на верность народу, на труд и на подвиги нас вдохновил». Яҙма 1950-се йылдар уртаһында, «десталинизация» буйынса кампания ваҡытында уҡ һүтелгән[62]. Был ваҡиға йәмәғәтселектә төрлө фекерҙәр тыуҙырҙы, әммә, Мәскәү метрополитены вәкилдәренең һүҙҙәренә ҡарағанда, был «тарихи ғәҙеллекте тергеҙеү» һәм станцияның тәүге йөҙөн тергеҙеүгә ынтылыш ҡына[62].

Рәсәйҙең Коммунистар партияһы Александровтың көйөн тергеҙеүҙә ҡәтғи ҡатнаша, әммә ҡайһы берҙәре текста үҙгәрештәр тәҡдим итә. Мәҫәлән, 2010 йылдың мартында КПРФ партияһынан депутат Борис Кашин дәүләт гимны тексынан «Алла» һүҙен алып ташларға тәҡдим итте. Кашиндың тәҡдимен 2005 йылда ла Конституция судына ошондай уҡ ялыу менән мөрәжәғәт иткән «Спид-Инфо» гәзите күҙәтеүсеһе Александр Никонов та хупланы[63]. Уларҙың фекеренсә, дин граждандарҙың шәхси эше булырға һәм донъяуи дәүләт яғынан бер нисек тә файҙаланылмаҫҡа тейеш [63]. 2010 йылдың март аҙағында Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте коммунистарҙың гимндың тексынан «Алла» һүҙен алып ташлау тураһындағы үтенесен кире ҡаҡты[64].

Сит илдәрҙә үҙгәртергә

2008 йылдың 17 июнендә Литва Республикаһының Сеймы СССР гимнын тыйҙы, артабан күмәк сараларҙа Советтар Союзы һәм нацист Германияһы символикаһын тыйыу тураһында закон ҡабул итте. Шуға бәйле Сеймға ҡабул ителгән законға аңлатма талап иткән бик күп һорауҙар бирелде: Литва биләмәһендә Рәсәй спортсылары ҡатнашлығында халыҡ-ара ярыштар уҙғарған һәм Рәсәй гимнын башҡарған осраҡта (мәҫәлән, Рәсәй һәм Литваның гипотетик футбол матчы алдынан) турнирҙы ойоштороусыларҙы, шулай уҡ Рәсәй командалары делегацияһын енәйәт яуаплылығына тарттырыуҙары мөмкин. Сейм, Рәсәй спортсылары сығыш яһаған һәм Рәсәй гимнын башҡарған осраҡта бер кем дә яуаплылыҡҡа тарттырылмай, тип аңлатма бирҙе[65].[66].

2018 йылғы Ҡышҡы Олимпия уйындары барышында Рәсәй олимпия комитетын дисквалификацияланыуына бәйле, Алтын миҙалдар менән бүләкләгәндә олимпия флагы аҫтында сығыш яһағанлыҡтан, РФ гимны түгел, ә олимпия гимны башҡарылды, әммә был олимпия чемпиондары титулдарын яулаған Рәсәй йыйылмаһы хоккейсыларына һәм трибуналарҙа Рәсәй көйәрмәндәренә ҡамасауламаны, уны олимпия гимнынан наградлау барышында а капелла башҡарырға ҡамасауламаны. Интернетта барған ялыуҙар һәм ҡаршылыҡтар тулҡынына ҡарамаҫтан[67], Халыҡ-ара олимпия комитеты Рәсәйҙән Олимпия атлеттары делегацияһына ҡарата бер ниндәй ҙә сара күрмәҫкә ҡарар итте, сөнки «был экстраординар шарттарҙа алтын миҙал яулағандан һуң ҡуҙғытыуға бәйле эшләнде»[68].

Рәсәй Федерацияһы гимнын ҡулланыу үҙгәртергә

 
2000 йылдың 25 декабрендәге «Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимны тураһында» Федераль закон

Рәсәй Федерацияһы гимнын рәсми файҙаланыу тәртибе Рәсәй президенты В. Путин ҡул ҡуйған 2000 йылдың 25 декабрендә Федераль Конституция законында яҙылған. Гимнды оркестр, хор, оркестр-хор йәки башҡа вокаль һәм инструменталь вариантта, раҫланған музыканы һәм тексты теүәл тура килтереп башҡарыла. Гимн яңғырағанда тауыш һәм видео яҙҙырыу, шулай уҡ теле- һәм радиотрансляция сараларын файҙаланыу рөхсәт ителә. Гимн Президент, дәүләт власы органдары етәкселәре вазифаларын ҡабул иткәндә, Федерация Советы һәм Дәүләт Думаһы ултырыштарын, сит ил дәүләттәре башлыҡтарының рәсми сәфәрҙәре менән Рәсәйгә килгән кешеләрҙе осрашыу һәм оҙатыу тантаналарын, дәүләт флагын күтәргәндә һәм башҡа рәсми тантаналарҙы асҡанда мотлаҡ яңғырарға тейеш.

Ҡағиҙә булараҡ, гимн Мәскәүҙәге Еңеү парады кеүек тантаналы йәки байрам сараларында башҡарыла. 2009 йылдың 9 майында Ҡыҙыл майҙанда гимн инструменталь башҡарыуҙа ғына яңғыраны, сөнки айырым акустика арҡаһында был урында текстың бер өлөшөн шаңдау йота[69]. Рәсәй Федерацияһының Дәүләт гимнын көн һайын дәүләт телевидение һәм радиотапшырыуҙар компаниялары - эфирға сығыр алдынан һәм һуңында, ә тәүлек әйләнәһенә эфирға сыҡҡанда сәғәт 6-ла һәм 24 сәғәттә трансляциялай. Шулай уҡ гимн президенттың Яңы йыл төнөндә ҡотлауынан һуң яңғырай. Законға ярашлы, Рәсәй Федерацияһы гимны, ошо ярыштарҙы уҙғарыу ҡағиҙәләрен иҫәпкә алып, Рәсәй биләмәһендә һәм унан ситтә спорт ярыштары ваҡытында рәсми тантаналар үткәргәндә башҡарыла. Гимн рәсми рәүештә яңғырағанда ҡатнашыусылар баҫып тыңларға, ир-егеттәр баш кейемдәрен һалырға тейеш. Әгәр флаг күтәрелһә, халыҡ флаг янына йөҙө менән борола[70]. Бынан тыш, 2003, 2004, 2006 һәм 2007 йылдарҙағы Еңеү парадтарында гимн а капелла, йәғни оркестр оҙатыуынан тыш башҡарылған.

РФ гимны өс куплеттан тора, 2/4 йәки 4/4 так үлсәмдәре менән башҡарыла, тоналлеге — до мажор, темпы — минутына 76 сирек[71]. Һәр музыкаль размерҙы файҙаланыу әҫәрҙе тантаналы һәм йырлап башҡарыуға булышлыҡ итергә тейеш. Яңы гимндың тоналлеге һәм темпы 1977 йылғы СССР гимнының музыкаль редакцияһы менән сағыштырғанда үҙгәрешһеҙ ҡалған. Гимндың ике музыкаль редакцияһы бар: симфоник һәм тынлы оркестрҙар өсөн[72][73].

Авторлыҡ хоҡуҡтары тураһында Рәсәй законы буйынса дәүләт символдары авторлыҡ хоҡуғы объекттары булып тормай[74], шуға күрә гимндың музыкаһы һәм һүҙҙәре башҡа музыкаль һәм башҡа сәнғәт әҫәрҙәрендә ирекле ҡулланыла ала[70].

2004 йылда Путин дәүләт гимны яңғыраған саҡта Рәсәй футболсыларының тәртибе менән ҡәнәғәт булмауын белдерҙе. Португалияла Европа чемпионатында Рәсәй гимнын башҡарыу тантанаһында видеокамера Рәсәй йыйылмаһы уйынсыларының һағыҙ сәйнәп тороуын төшөргән. Путин Рәсәй Олимпия комитеты башлығы Леонид Тягачёв менән телефон аша һөйләшкәндә футболсылар һағыҙ сәйнәп тормаһын тине[75].

2006 йылдың 7 октябрендә Грозный үҙәгендә 60 меңдән ашыу кеше ҡулға-ҡул тотоношоп РФ Гимнын йырланы. Акция Президент Владимир Путиндың тыуған көнөнә арналды[76].

2012 йылда Accept рок төркөмө Stalingrad альбомына ингән Stalingrad йырының солоһына гимндың бер нисә музыкаль фразаһын алды.

Билдәле Рәсәй музыканттары һәм йырсылары Николай Носков, Анита Цой, Николай Расторгуев, Сати Казанова, Надежда Бабкина, Григорий Лепс, Лариса Долина (элек «Маяк» радиоһында һәм Рус радиоһында 0:00-дә, көн һайын 6:00-дә яңғыраны) Рәсәй гимнын башҡарҙы.

2019 йылдың 1 сентябрендә Санкт-Петербургтың «Газпром Арена» стадионында 8097 музыкант Рәсәй гимнын башҡарҙы һәм баҫмаға индереү өсөн Гиннестың Рекордтар китабы вәкилдәре теркәгән донъя рекордын ҡуйҙы.[77].

2019 йылдың 18 ноябрендә Архангел районы суды Шиес станцияһында сүп-сар полигонын урынлаштырыуға ҡаршы сығыш яһаған экоәүҙемсе Анна Вешкурцеваға митингыла Рәсәй гимнын башҡарған өсөн 2 мең һум күләмендә штраф тәғәйенләне. Суд фекеренсә, митинг тантаналы сара түгел, уны уҙғарыу барышында РФ Дәүләт гимны башҡарылыуы РФ Административ хоҡуҡ боҙоуҙар тураһында кодексының 17.10-сы статьяһын боҙҙоref>Активистку Шиеса оштрафовали за исполнение гимна РФ на митинге. www.znak.com. Дата обращения: 26 ноябрь 2019. Архивировано 26 ноябрь 2019 года.</ref>.


Рәсәй Мәғариф министрлығы белдереүе буйынса, 2022 йылдың 1 сентябренән мәктәптәрҙә дәрес алдынан аҙнаһына бер тапҡыр дәүләт гимны башҡарыла[78].

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ 1,0 1,1 О Государственном гимне Российской Федерации : Федеральный конституционный закон от 25.12.2000 г. № 3-ФКЗ // Собрание законодательства РФ. 2000. № 52. Ст. 5022.
  2. ↑ 2,0 2,1 Указ Президента Российской Федерации от 30.12.2000 г. № 2110 «О тексте Государственного гимна Российской Федерации» 2022 йыл 6 октябрь архивланған. // kremlin.ru
  3. ↑ Голованова, 2003, p. 138
  4. ↑ Bohlman, Philip Vilas, 2004, p. 157
  5. ↑ Studwell, William Emmett, 1996, p. 75
  6. ↑ Gasparov, Boris, 2005, p. 209–210
  7. ↑ Volkov, Solomon, 2008, p. 34
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Соломон Волков. Ожидание приговора в Большом Театре 2013 йыл 3 ноябрь архивланған..// Сайт jewniverse.ru; «МН», 6 — 12 августа 2004 года.
  9. ↑ 9,0 9,1 Fey, Laurel E., 2005, p. 139
  10. ↑ Haynes, John, 2003, p. 70
  11. ↑ 11,0 11,1 Shostakovich, Dimitri; Solomon Volkov, 2002, p. 261–262
  12. ↑ Гимны союзных республик 2006 йыл 27 апрель архивланған..// Музей русских гимнов
  13. ↑ Sandved, Kjell Bloch, 1963, p. 690
  14. ↑ Константинов С. Гимн — дело серьёзное 2008 йыл 25 октябрь архивланған.// Независимая газета, № 25 (72), 30 июня 2001.
  15. ↑ 15,0 15,1 Суходеев В. В. Военный гений Сталин. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2005. — С. 333—334. — 413 с.
  16. ↑ Как создавался гимн. Апокрифы советских времен. Александр Щуплов 2014 йыл 22 февраль архивланған..// www.ng.ru
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Голованова, 2003, p. 150
  18. ↑ Государственный Гимн СССР (1977) 2013 йыл 3 август архивланған..// Песни советского человека, norma40.ru
  19. ↑ Ioffe, Olimpiad Solomonovich, 1988, p. 331
  20. ↑ «Yeltsin Laid To Rest In Elite Moscow Cemetery» Ҡалып:Архивировано.// Mike Eckel (2007-04-26).KSDK NBC (Associated Press).
  21. ↑ Выставка «Символика России» 2014 йыл 23 февраль архивланған..// Неофициальный сайт Центрального музея Великой Отечественной войны.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 Государственные символы России 2014 йыл 13 май архивланған..// РИА Новости.
  23. ↑ 23,0 23,1 «Нас вырастил Сталин — на верность народу…» 2011 йыл 20 август архивланған..// Солнечный ветер— Историко-художественный журнал для всех.
  24. ↑ 24,0 24,1 Service, Robert, 2006, p. 198–199
  25. ↑ Указ Президента РФ от 11.12.93 № 2127 «О Государственном гимне Российской Федерации»(недоступная ссылка).// InfoPravo- Законодательство СССР и России
  26. ↑ Конституция Российской Федерации 2020 йыл 4 март архивланған..// constitution.kremlin.ru.
  27. ↑ 27,0 27,1 Государственная символика России 2011 йыл 9 июль архивланған..// russian-sign.h1.ru.
  28. ↑ «Неудавшийся гимн: Имя страны — Россия!» 2009 йыл 1 июнь архивланған. Выдержка из статьи Бориса Владимирова, опубликованной в Московской правде № 13(24305) от 23 января 2002 г. и № 14(24306) от 24 января 2002 г.// hymn.ru.
  29. ↑ Waxman, Mordecai, 1998, p. 170
  30. ↑ Korosteleva, 2002, p. 118
  31. ↑ The National Anthem of Spain 2012 йыл 14 март архивланған..Spain Today. Government of Spain.
  32. ↑ Prijedlog teksta himne BiH utvrdilo Vijece ministara BiH 2009 йыл 11 сентябрь архивланған.
  33. ↑ «Duma approves old Soviet anthem» 2009 йыл 25 август архивланған..CNN.com (CNN). 2000-12-08.
  34. ↑ Franklin, 2004, p. 116
  35. ↑ Zolotov, Andrei (2000-12-01). «Russian Orthodox Church Approves as Putin Decides to Sing to a Soviet Tune» 2020 йыл 26 октябрь архивланған..Christianity Today Magazine (Christianity Today International)
  36. ↑ Shevtsova, 2005, p. 123
  37. ↑ Советский гимн при царском гербе 2014 йыл 25 октябрь архивланған..// Yтро.ru — ежедневная газета.
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Государственная символика Российской Федерации 2011 йыл 26 сентябрь архивланған..// Электронное периодическое издание «Политика».
  39. ↑ Подробнее: Проекты текстов слов гимна России на мелодию Александрова, предложенные к голосованию в Государственной Думе 2010 йыл 31 декабрь архивланған. // Геральдика.ру, 2001
  40. ↑ С сегодняшнего дня на официальных церемониях в России будет звучать музыка гимна бывшего СССР 2010 йыл 20 август архивланған..// NEWSru.com (27 декабря 2000).
  41. ↑ 41,0 41,1 Государственный гимн России 2011 йыл 17 июнь архивланған..// Администрация Приморского края.
  42. ↑ Владимир Путин принял участие в торжественном приеме по случаю Нового года. kremlin.ru. Дата обращения: 3 ноябрь 2019. Архивировано 28 октябрь 2020 года.
  43. ↑ Россия. Государственный гимн. Associated Press (30 декабрь 2000). Дата обращения: 3 ноябрь 2019. Архивировано 3 ноябрь 2019 года.
  44. ↑ «Duma approves Soviet anthem» 2010 йыл 10 декабрь архивланған..// BBC News (British Broadcasting Corporation). 2000-12-08.
  45. ↑ Борис Ельцин: Я ни о чём не жалею! 2021 йыл 20 июль архивланған..// FLB.ru. 2000-12-08.
  46. ↑ Почему он выбрал Путина? Возвращение советского гимна 2011 йыл 29 май архивланған..// Персональный сайт Олега Мороза.
  47. ↑ Adrian Blomfield (2007-04-26).«In death, Yeltsin scorns symbols of Soviet era» 2017 йыл 5 август архивланған..// Telegraph.co.uk (Telegraph Media Group Limited).
  48. ↑ Обзор публикаций, сообщений в ТВ и Радио за 8.12.2000 2014 йыл 22 февраль архивланған..// Пензенское региональное отделение партии «Яблоко».
  49. ↑ 49,0 49,1 Bova, 2003, p. 24
  50. ↑ Заявление Президента РФ от 04.12.2000 о государственной символике 2013 йыл 18 март архивланған..// rusflag.ru.
  51. ↑ ЧЕМ ВАС ОБРАДОВАЛ И ЧЕМ ОГОРЧИЛ ТЕЛЕЭКРАН НА МИНУВШЕЙ НЕДЕЛЕ? Труд (14 декабрь 2000). Дата обращения: 17 август 2017. Архивировано 18 август 2017 года.
  52. ↑ Авторский текст Евгения Киселёва. NEWSru.com (10 декабрь 2000).
  53. ↑ Леонид Парфенов: историю делают чайники. Московский комсомолец (11 ғинуар 2001). Дата обращения: 17 август 2017. Архивировано 18 август 2017 года.
  54. ↑ Против сталинского гимна выступали Явлинский и Немцов(недоступная ссылка). // Полит.ру  (Тикшерелеү көнө: 20 июль 2011)
  55. ↑ Символика новой России 2011 йыл 14 май архивланған..// ryzkov.ru.
  56. ↑ 56,0 56,1 Banerji, Arup, 2008, p. 275–276
  57. ↑ Людмила Алексеева: «Власть не хочет скандала» 2011 йыл 18 август архивланған.. // Газета «Время новостей», 19 ноября 2001  (Тикшерелеү көнө: 20 июль 2011)
  58. ↑ Патриарх поддержал принятое Госдумой решение о государственной символике 2012 йыл 17 июнь архивланған. // Православие.Ru  (Тикшерелеү көнө: 2 сентябрь 2012)
  59. ↑ Новый старый гимн расколол интеллигенцию 2014 йыл 22 февраль архивланған. // Lenta.ru, 06.12.2000  (Тикшерелеү көнө: 2 сентябрь 2012)
  60. ↑ Навстречу новому гимну 2012 йыл 28 март архивланған. // Газета.Ru  (Тикшерелеү көнө: 2 сентябрь 2012)
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 «Государственные символы России: знания и чувства» 2018 йыл 11 апрель архивланған..// Всероссийский центр изучения общественного мнения. 20.08.2009
  62. ↑ 62,0 62,1 В московское метро вернулось имя Сталина. «Нас вырастил Сталин на верность народу, на труд и на подвиги нас вдохновил» 2012 йыл 7 ғинуар архивланған..// Портал «Южный Федеральный».
  63. ↑ 63,0 63,1 А Бог и ныне там 2012 йыл 18 ғинуар архивланған..// Интерфакс (26 марта 2010 года).
  64. ↑ Бог победил коммунистов. Гимн России останется прежним.// РИА «Новый Регион».
  65. ↑ В Литве запретили российский гимн, Горбачева и Ельцина 2019 йыл 1 ғинуар архивланған. (рус.)
  66. ↑ Ни серпа, ни молота 2020 йыл 11 июнь архивланған. (рус.)
  67. ↑ Западные СМИ потребовали наказать хоккеистов за гимн России 2019 йыл 1 ғинуар архивланған. (рус.)
  68. ↑ «Когда побеждаешь, гимн должен быть российским!» МОК понял наших хоккеистов 2019 йыл 1 ғинуар архивланған. (рус.)
  69. ↑ Юрий Гаврилов, Игорь Черняк (07.05.2009). Команда министра обороны: Равнение — на Победу! 2011 йыл 14 август архивланған..// «Российская газета» — Неделя № 4906 (82).
  70. ↑ 70,0 70,1 Федеральный конституционный закон от 25 декабря 2000 г. № 3-ФКЗ "О Государственном гимне Российской Федерации" Архивная копия от 13 август 2011 на Wayback Machine.// Сайт Конституции Российской Федерации
  71. ↑ О темпе и тональности исполнения гимнов на музыку Александрова 2011 йыл 7 август архивланған..// «Музей русских гимнов».
  72. ↑ Музыкальная редакция: Государственного гимна Российской Федерации 2017 йыл 12 ғинуар архивланған..// Сайт органов госвласти РФ.
  73. ↑ Гимн Российской Федерации 2010 йыл 1 октябрь архивланған..// Сайт Администрации Президента России.
  74. ↑ «Гражданский кодекс Российской Федерации (часть четвёртая)» от 18.12.2006 N 230-ФЗ 2009 йыл 1 октябрь архивланған..// Официальный сайт компании «Консультант Плюс».
  75. ↑ Павел Петровский. Не жевать! 2011 йыл 14 август архивланған..// «Российская газета» (29.07.2004).
  76. ↑ В день рождения Путина в Грозном хором спели гимн России и попросили президента остаться на третий срок. Дата обращения: 28 октябрь 2009. Архивировано 20 февраль 2010 года.
  77. ↑ В Петербурге поставили мировой рекорд, исполнив гимн России на стадионе, «Российская газета» (1 сентябрь 2019). 2 сентябрь 2019 тикшерелгән.
  78. ↑ В российских школах введут обязательное исполнение гимна перед уроками. Lenta.Ru. Rambler&Co (19 апрель 2022). Дата обращения: 19 апрель 2022. Архивировано 19 апрель 2022 года.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

Һылтанмалар үҙгәртергә

  Гимн России Викикитапханала
  Гимн России Викимилектә
  Гимн России Викияңылыҡтарҙа

Ҡалып:Российская Федерация

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Рәсәй_гимны&oldid=1254188» битенән алынған