Моздок
Моздок, Мәздәк (осет. Мæздæг , ҡаб.-черк. Мэздэгу, ҡум. Мазлек/Мёздок[3]) — Төньяҡ Осетия-Алания Республикаһы республикаһындағы ҡала, Моздок районының административ үҙәге.
| Моздок | |
| осет. Мæздæг | |
| Байраҡ[d] | |
.png) | .png) |
| Нигеҙләү датаһы | 1763 |
|---|---|
 | |
| Рәсми атамаһы | Мæздæг |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ үҙәге | Моздокское городское поселение[d][1] һәм Моздокский район[d] |
| Административ-территориаль берәмек | Моздокское городское поселение[d], Кавказская губерния[d], Астраханская губерния[d], Кавказская губерния[d], Ставропольская губерния[d], Терек өлкәһе[d], Моздокский отдел[d], Терская губерния[d] һәм Моздокский район[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+3:00[d] |
| Халыҡ һаны | 35 662 кеше (2023)[2] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 131 метр |
| Майҙан | 17 км² |
| Почта индексы | 363750 |
| Урындағы телефон коды | 86736 |
 | |
 Моздок Викимилектә | |
Ҙурлығы буйынса республиканың икенсе ҡалаһы.
Моздок муниципаль районы административ үҙәге. Моздок ҡала биләмәһе муниципаль берәмеге барлыҡҡа килтерә.
Этимологияһы
үҙгәртергәҠала исеме ҡабарҙы-черкес «мэз дэгу» (мэз — «урман», дэгу — «ҡара, ҡуйы») һүҙҙәренән алынған һәм тәржемәлә "ҡара урман"тигәнде аңлата[4]. Әлеге ваҡытта Тирәктең һыубаҫар туғай урмандарының күпселеге юҡҡа сыҡҡан.
Географияһы
үҙгәртергәҠала Тирәк йылғаһының һул ярында, Моздок районының үҙәк өлөшөндә, Владикавказдан 95 километр төньяҡтараҡ урынлашҡан.
Тарихы
үҙгәртергәҠала православие динен ҡабул иткән ҡабарҙы кенәзе Кургока Коночкин (суҡынғандан һуң — Андрей Иванов) тарафынан 1763 йылда нығытма булараҡ нигеҙләнгән.
1785 йылдан — Кавказ наместниклығының өйәҙ ҡалаһы. 1822 йылдан — Кавказ (1847 йылдан — Ставрополь) өлкәһенең Моздок өйәҙе үҙәге. 1863 йылда Терек өлкәһе составына күсерелә. 1897 йылда — Терек өлкәһе округының Пятигорск өйәҙ үҙәге булмаған ҡала.
19-20 быуаттар сигендә — биҫтә, 1920-йылдарҙан яңынан ҡала. 1944 йылда Ставрополь крайы составынан Төньяҡ Осетияға күсерелә.
Бөйөк Ватан һуғышы барышында (1942 йылдың 25 августа) ҡала немец-фашист ғәскәрҙәре тарафынан баҫып алына. 1943 йылдың 3 ғинуарында азат ителә.
Халҡы
үҙгәртергә2020 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, 2021 йылдың 1 октябренә ҡала халыҡ һаны буйынса Рәсәй Федерацияһындағы 1117 ҡалаһы араһында 417-се урында була.
- Милли составы
2010 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса[5].
| Халҡы | Һаны, уҡыусы. |
Өлөшө бөтә халыҡтан, % |
|---|---|---|
| урыҫтар | 22 918 | 59,12 % |
| осетиндар | 3 209 | 8,28 % |
| ҡумыҡтар | 2 741 | 7,07 % |
| әрмәндәр | 2 399 | 6,19 % |
| чечендар | 1 359 | 3,51 % |
| ҡабарҙы халҡы (черкестар) | 1 280 | 3,30 % |
| төрөктәр | 789 | 2,03 % |
| корейҙар | 764 | 1,97 % |
| украиндар | 590 | 1,52 % |
| башҡалар | 2 148 | 5,54 % |
| милләте күрһәтелмәгән | 571 | 1,47 % |
| барлығы | 38 768 | 100,0 % |
Климаты
үҙгәртергә| Моздока (1986-2015) климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрһәткес | Ғин. | Фев. | Март | Апр. | Май | Июнь | Июль | Авг. | Сен. | Окт. | Нояб. | Дек. | Йыл |
| Абсолют максимум, °C | 16,4 | 21,3 | 27,5 | 34,0 | 35,3 | 38,0 | 40,4 | 43,1 | 38,5 | 32,5 | 27,1 | 16,7 | 43,1 |
| Уртаса максимум, °C | 2,1 | 3,2 | 8,8 | 17,5 | 24,2 | 26,6 | 31,8 | 32,7 | 24,5 | 16,0 | 8,5 | 3,4 | 16,0 |
| Уртаса температура, °C | −2,5 | −1,6 | 4,6 | 11,4 | 17,7 | 21,8 | 25,3 | 23,5 | 18,8 | 11,9 | 4,5 | 0,7 | 11,3 |
| Уртаса минимум, °C | −4,6 | −4 | 0,9 | 5,7 | 11,0 | 16,0 | 19,9 | 18,9 | 13,0 | 7,7 | 2,4 | −3,4 | 7,9 |
| Абсолют минимум, °C | −26,6 | −28,4 | −14 | −4 | −0,3 | 6,5 | 11,0 | 8,8 | 3,5 | −8 | −18,8 | −25,6 | −28,4 |
| Яуым-төшөм нормаһы, мм | 27 | 24 | 27 | 45 | 67 | 84 | 62 | 54 | 42 | 33 | 33 | 34 | 499 |
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ ОКТМО (урыҫ)
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) (урыҫ) — Росстат, 2023.
- ↑ А. З. Шихсаидов. [https://books.google.ru/books?id=5iE5AQAAIAAJ&q=Кумыки+Моздок&dq=Кумыки+Моздок&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjs46z4ppz8AhVJiIsKHY3PBIgQ6AF6BAgKEAM#Кумыки%20Моздок Дагестан и мусульманский Восток, сборник статей]. — Марджани, 2010. — С. 298. — 430 с. — ISBN 9785903715244.
- ↑ Поспелов, 2008
- ↑ Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года (недоступная ссылка — история). Дата обращения: 19 октябрь 2018. Архивировано 19 август 2013 года. 2016 йыл 5 март архивланған.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.
- Лист карты K-38-6 Моздок. Масштаб: 1 : 100 000. Указать дату выпуска/состояния местности.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Моздок // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
- Моздок в энциклопедии «Мой город»
- Храм Успения Божьей матери в городе Моздок