Күсем (Әбйәлил районы)

Күсем (рус. Кусимово) — Башҡортостандың Әбйәлил районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә ҡарата халыҡ һаны 419 кеше. Почта индексы — 453613, ОКАТО коды — 80201834003.

Күсем
Күсем
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Ташбулат ауыл Советы
Халыҡ һаны	353 кеше (1968), 309 кеше (2002), 361 кеше (2009), 419 кеше (2010)
Почта индексы	453613

Халыҡ һаны

Халыҡ иҫәбе
2002	2009	2010
309	↗361	↗419

Милли составы

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу (2002) мәғлүмәте буйынса башҡорттар 97 % тәшкил итә.

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	419	200	219	47,7	52,3

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Асҡар): 44 км
• Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Ташбулат): 3 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Ташбулат): 15 км

Урамдары

• Бикембәт урамы (рус. Бекембет (улица))
• Ғүмәр Ғилманов урамы (рус. Гумера Гильманова (улица))
• Зәйнәп Биишева урамы (рус. Зайнаб Биишевой (улица))
• Таң урамы (рус. Заря (улица))
• Ҡурған урамы (рус. Курган (улица))
• Урман урамы (рус. Лесная (улица))
• Миниғәле Шайморатов урамы (рус. Минигали Шаймуратова (улица))
• Тыныслыҡ урам (рус. Мира (улица))
• Йәштәр урамы (рус. Молодежная (улица))
• Муса Гәрәев урамы (рус. Мусы Гареева (улица))
• Рәүеф Дәүләтов урамы (рус. Рауфа Давлетова (улица))
• Дала урамы (рус. Степная (улица))
• Таһир Кусимов урамы (рус. Тагира Кусимова (улица))
• Үҙәк (урамы рус. Центральная (улица))
• Мәктәп урамы (рус. Школьная (улица))

Тарихы

Күсем — Советтар Союзы Геройы генерал-майоры Т. Т. Күсимовтың, тәүге төпләнеүсенең алыҫ тоҡомо нигеҙ һалған ауыл.

Ауылға нигеҙ һалыусының фамилияһы билдәһеҙ. Уның улдары, ейән-ейәнсәрҙәре һәм бүләләре күп булған. Уның улдары Хәбибулла (1768—1840), Ғөбәйҙулла, Нурмөхәмәт, Динмөхәмәт Күсимовтар кантон идаралығы чиновниктары булып хеҙмәт итә.

Тәүге ревизия ваҡытында 24 йортта 123 кеше йәшәгән. 1859 йылда 45 йорттан 348 кеше теркәлгән. Тәүге совет иҫәбен алыу 108 йортта 516 кешене күрһәткән.

Башҡорт атлылары Байгилде Аҙанғолов, Иҡсан Иҙрисов, Абдулғәфәр Ирназаров, Яныбай Илсебаев, Әбделҡасим Сәлихов илде һәм Европаны Наполеон иҙеүенән азат итеүҙә ҡатнашҡан.

Ауыл халҡы башлыса ярым күсмә малсылыҡ менән шөғөлләнгән. Июль-август айҙарында Сәңгелдәк, Янай, Әүмеш йылғалары үҙәндәре буйлап күсеп йөрөйҙәр. 264 кешенең 35 йортонда 325 ат, 250 һыйыр, 220 һарыҡ, 9 кәзә тотолған. XIX быуаттың 40-сы йылдарында ужым игене тураһында белмәйҙәр ине. Яҙғы культуралар ғына сәселгән, йылына 926-шар бот

Тағы уҡығыҙ

Билдәле шәхестәр

• Күсимов Таһир Тайып улы (14.02.1909—10.05.1986), башҡорт совет хәрби һәм дәүләт эшмәкәре, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, генерал-майор, Советтар Союзы Геройы (1944).

Шәжәрәләре

• ҠАРАҒУЖА (моҙғалар араһы) тармағының шәжәрәһе

Ер-һыу атамалары

• Айыу талаған ҡаяһы

Видеояҙмалар

• Абзелиловский р-н. д. Кусимово
• Ущелье Водопадов . с Кусимово | Башкирия
• Лекторий археологической экспедиции Якты-Куль — Кусимово «Северные амуры». Лекция 1
• Лекторий археологической экспедиции Якты-Куль — Кусимово «Северные амуры». Лекция 9
• Водопад Кусимово

Һылтанмалар

• Күсем (Әбйәлил районы) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.  (Тикшерелеү көнө: 14 ғинуар 2019)