И. Н. Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университеты

Юғары белем биреү федераль дәүләт бюджет учреждениеһы «Н. И. Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университеты» (сыу. И. Н. Ульянов ячӗллӗ Чӑваш патшалӑх университечӗ) — Чебоксар (Сыуашстан Республикаһы) ҡалаһындағы рәсәй дәүләт классик университеты. Университеттың Сыуаш Республикаһы Алатырь ҡалаһында (2018) филиалы бар.

И. Н. Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университеты
Нигеҙләү датаһы	17 август 1967
Ректор	Александров, Андрей Юрьевич[d]
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Чебоксар
Урын	Чебоксар
Уҡыусылар һаны	16 100
Баш компания (ойошма, предприятие)	Рәсәй Федерацияһының Фән һәм юғары белем биреү министрлығы[d]
Штаб-фатирҙың урынлашыуы	Чебоксар, Рәсәй
Диапазон IPv6	2001:6d0:fff8::/48
Адрес	Мәскәү проспекты, 15
Почта индексы	428000
Рәсми сайт	chuvsu.ru
Ойошма хеҙмәткәрҙәре категорияһы	Категория:Преподаватели Чувашского государственного университета[d]

Юғары уҡыу йортон ойоштороусы булып Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте тора, уның вәкәләттәрен Рәсәй Федерацияһы юғары белем һәм фән министрлығытормошҡа ашыра.

Тарихы

Башы

Чебоксар ҡалаһында дәүләт университеты төҙөү мәсьәләһен революцион комитет һәм Сыуаш автономиялы өлкәһенең I съезы 1920 йылда уҡ күтәреп сыға. Шулай уҡ 1958—1959 йылдарҙа ла был мәсьәлә ҡуҙғатыла, әммә университет булдырыу һәр саҡ күсерелгән. 1967 йылда Чебоксарҙа өс юғары уҡыу йорто: И. Я Яковлев исемендәге Сыуаш дәүләт педагогия институты, Сыуаш ауыл хужалығы институтыһәм Мәскәү энергетика институтының Иҙел филиалы эшләгән. Мәскәү энергетика институтының Иҙел филиалында лаборатория базаһы, уҡыу майҙандары, студенттар ятағы, китапхана (фонды йөҙ мең том самаһы), шулай уҡ типография, хисаплау техникаһы лабораторияһы, уҡыу оҫтаханалары, диплом проектлау кабинеттары өсөн була. Чебоксарҙағы өс юғары уҡыу йортонан тыш тыш, тағы ике ғилми-тикшеренеү институты һәм байтаҡ фәнни-педагогик кадрҙар хеҙмәт иткән башҡа фәнни-производство һәм мәҙәни учреждениелары була.

1967—1990

СССР Министрҙар Советының 1967 йылдың 17 марты 796-сы, РСФСР Министрҙар Советының 1967 йылдың 21 авгусы 631-се Ҡарарҙары менән 1967 йылдың 1 сентябрендә Мәскәү энергетика институтының Иҙел филиалы һәм И. Я. Яковлев исемендәге Сыуаш дәүләт педагогия институтының тарих-филология факультеты базаһында Сыуаш дәүләт университеты ойошторола.

Университет ректоры итеп техник фәндәр докторы, профессор С. Ф. Сайкин тәғәйенләнә. Фән буйынса проректоры профессор С. А. Абруков, уҡыу эштәре буйынса проректор — А К. Аракелян. Тәүге йылда юғары уҡыу йортонда ете: тарих-филология, медицина, дөйөм техник, химия, иҡтисад, электротехника, төҙөлөш сәнәғәтте электрлаштырыу һәм төҙөлөш факультеты була.

1967 йылдың 30 ноябрендә РСФСР Министрҙар советының 1967 йылдың 30 ноябре 882-се Ҡарары менән университетҡа тәрбиә мәсьәләләре буйынса либераль-демократик ҡарашта торған, малайҙарға ла, ҡыҙҙарға ла, милләтенә, матди хәленә ҡарамай, төрлө яҡлы белем биреүҙе хуплаған рус мәғрифәтсеһе, педагог И. Н. Ульянов исеме бирелә.

1967—1968 уҡыу йылында электротехника һәм сәнәғәтте электрлаштырыу факультеттарында 1300-ҙән ашыу студент була; дөйөм техник факультетты индереп, киске һәм ситтән тороп уҡыу факультеттарында 3800 тирәһе студент уҡый; 200-гә яҡын кеше уҡыта, шуларҙың 20-һе фән докторҙары һәм кандидаттары. Тарих-филология факультетына 900 студент (көндөҙгө бүлектә яҡынса 350 кеше) шөғөлләнгән; фәнни-педагогик коллективта 3 профессор һәм 30 доцент эшләй.

1968—1969 уҡыу йылында физика-математика факультеты асыла. Университеттың һигеҙ факультетында төп ғилми (20 кафедра) һәм махсус (25 кафедра) әҙерлекте тәьмин итеүсе, 15 һөнәр (23 специализация) буйынса йәш белгестәр әҙерләп сығарған 45 дөйөм фәнни махсус (профилле) кафедралар бар. Киске һәм ситтән тороп уҡыу бүлектәре булған дөйөм техник факультеты машиналар төҙөү һәм инженер-төҙөлөш факультеттарын булдырыу базаһы булып тора.

1981 йылдың июлендә университет ректоры итеп профессор П. А. Сидоров тәғәйенләнә һәм ошо вазифаны 1990 йылға тиклем биләй. Уның дәүерендә Университет урамында күп ҡатлы уҡыу корпустары төҙөлә.

1990—2010

1990 йылдың декабрендә университет ректоры итеп иҡтисад фәндәре докторы, профессор Л. П. Кураков һайлана, уның дәүерендә университеттың филиал селтәре киңәйә, Сыуаш Республикаһы райондарында юғары уҡыу йортоноң вәкиллектәре асыла.

1991 йылда университетҡа тәүге 25 сит ил студенты ҡабул итә.

1994 йылда университет эргәһендә Республика гимназия-интернат эшләй башлай, бында конкурс нигеҙендә Сыуаш Республикаһының ауылдарынан уҡырға ингән уҡыусылар тулы пансион шарттарында уҡытыла. Гимназияла университеттың профессор-уҡытыусылар составы 10-11-се кластар программаһын уҡытты.

2001 йылдан университет берҙәм дәүләт имтиханын (БДИ) индереү буйынса экспериментта ҡатнашты. 2002—2004 йылдарҙа университет шулай уҡ дәүләт финанстар исемле йөкләмәләре буйынса экспериментта ҡатнашты.

2005 йылға тиклем университетта хәрби кафедра эшләне.

2010 йылдан

Мәғариф буйынса Федераль агентлығының 2010 йылдың 12 ғинуар бойороғо менән ректор вазифаһына профессор В. Г. Агаков раҫлана.

2011 йылдың 27 сентябрендә университеттың попечителлек советы ойошторола, һәм 28 предприятие, учреждение, республика һәм федераль кимәлдәге министрлыҡтар һәм ведомстволар етәкселәре уның ағзаһы була.

Рәсәй Федерацияһы мәғариф һәм фән министрлығының 2013 йылдың 23 декабрь бойороғо менән университет ректоры вазифаһына А. Ю. Александров раҫлана.

Алатырҙағы филиалынан башҡа, университеттың Сыуаш Республикаһының Канаш ҡалаһында һәм в селе Батырево ауылында филиалдары була.

Уҡытыу һәм фәнни-тикшеренеү эшмәкәрлеге

Файл:Новый корпус ЧГУ имени Ульянова (Чебоксары).jpg

Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университетының яңы корпусы (Чебоксар)

Университеттың 15 факультеты, Алатырь ҡалаһында филиалы; өҫтәмә белем биреү хеҙмәттәрен күрһәтеүҙе ойоштороу, белем биреү эшмәкәрлегенә идара итеүҙе оптималләштереү, уҡыу процесына инновацион проекттар һәм белем биреү моделдәрен индереүҙе әүҙемләштереү маҡсатынан сығып, Өҫтәмә белем биреү үҙәге эшләй.

Университетта 150 тирәһе профессор, фән докторы һәм 600-ҙән ашыу доцент, фән кандидаты эшләй.

Халыҡ-ара бәйләнештәр бүлеге сит илдәрҙәге уҡыу йорттары менән бәйләнеш булдырыу, халыҡ-ара уҡытыусылар һәм студенттар менән алмашыуҙы ойоштороу буйынса эшмәкәрлек алып бара. Бүлек эше халыҡ-ара конференция формаһындағы бәйләнештәр, курстар һәм семинарҙар ойоштороуға төбәлгән. Университетта сит ил студенттарын һәм стажёрҙарҙы уҡытыу программаһы тормошҡа ашырыла. Уҡыу йортон тамамлаусыларҙың күбеһе ординатура һәм аспирантурала уҡыуын дауам итә. Сит ил студенттарына параллель рәүештә үҙ илдәрендә рус телен уҡытыу хоҡуғын алыу буйынса өҫтәмә белем биреү мөмкинлеге бирә.

Факультеттары һәм специальностары

Юғары уҡыу йорто составында түбәндәге: сит телдәр; информатика һәм иҫәпләү техникаһы; сәнғәт; тарихи-география; машиналар эшләү; медицина; радиоэлектроника һәм автоматика; төҙөлөш; идара итеү һәм социаль технологиялар; ғәмәли математика, физика һәм мәғлүмәт технологиялары; химия-фармацевтика; иҡтисад; энергетика һәм электротехника; юридик; урыҫ һәм сыуаш филологияһы һәм журналистика факультеттары бар.

Университетта 57 йүнәлеш буйынса бакалавриат, 27 белгестәр әҙерләү программаһы, 31 магистратура йүнәлеше әҙерләү алып барыла.

Фәнни инновация эшмәкәрлеге

Университетта фәнни-инновацион эшмәкәрлеккә фәнни эштәр буйынса проректор Е. Н. Кадышеветәкселек итә.

Диссертация советтары

Университетта алты диссертация советы бар:

• Д 212.301.01: һөнәрҙәр: 08.00.01 — Иҡтисад теорияһы (иҡтисад фәндәре) һәм 08.00.05 — Иҡтисад һәм халыҡ хужалығына (төбәк иҡтисады) (иҡтисад фәндәре) идара итеү;
• Д 212.301.02: һөнәрҙәр: 05.09.10 — Электротехнология (техник фәндәр), 05.09.12 — Көс электроникаһы (техник фәндәр), 05.14.02 — Электр станциялары һәм энергетика системалары (техник фәндәр);
• Д 212.301.03: һөнәрҙәре: 10.01.02 —Рәсәй Федерацияһы халыҡтары әҙәбиәте (сыуаш, мари, коми) (филология фәндәре), 10.02.20 — Сағыштырма-тарихи, типологик һәм сағыштырмалы тел ғилеме (филология фәндәре);
• Д 212.301.04: һөнәрҙәре: 09.00.01 — Онтология һәм танып белеү теорияһы (фәлсәфә фәндәре), 09.00.11 — Ижтимағи фәлсәфә (фәлсәфә фәндәре);
• Д 999.173.02: һөнәрҙәре: 07.00.02 — Ватан тарихы (тарих фәндәре), 07.00.07 — Этнография, этнология, антропология (тарих фәндәре);
• Д 212.301.06: һөнәрҙәре: 05.09.01 — электромеханика һәм электр аппараттары (техник фәндәр), 05.09.03 — электротехник комплекстар һәм системалар (техник фәндәр).

Конференциялар

Йыл һайын көҙ Чебоксарҙа Сыуаш дәүләт университеты эгидаһы аҫтында Ашмарин уҡыуҙары тип аталған бөтә рәсәй ғилми конференцияһы уҙғарыла. Конференцияның махсус атамаһы: «Милли филология һәм мәҙәниәт мәсьәләләре».

Профессор-уҡытыусылар составы

Категория: сыуаш дәүләт университеты уҡытыусылары

Университет инфраструктураһы

Уҡыу корпустары

Ленин проспектындағы төҙөлөш факультеты корпусы

Уҡыу корпустары, башлыса, Чебоксар ҡалаһының Төньяҡ-Көнбайыш райондарында урынлашҡан. Төҙөлөш факультеты корпусы ҡала үҙәгендәге тарихи бинала урынлашҡан.

Студенттар ҡаласығы

Студенттар ҡаласығы урынлашҡан. Чебоксарҙың, төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә урынлашҡан, 3 меңдән ашыу урынға иҫәпләнгән һигеҙ дөйөм ятаҡты берләштерә. 2009 йылда университет иң яҡшы студент ятағы Бөтә Рәсәй конкурсының да еңеүсе булды «Студент ятағы шарттарында хеҙмәтләндереүҙе (студҡаласыҡта) иң яҡшы медицина хеҙмәтләндереүе» номинацияһында еңеүсе булды.

Фәнни китапханаһы

Фәнни китапхана тарихы 1958 йылдан А. А. Жданов исемендәге Горький политехник институтының Чебоксар филиалынан башлана.

Китапхана фондында 1,91 млн дана (2010 йылдың 1 ғинуарына) төрлө баҫма бар, ҡиммәтле ҡулъяҙмалар һәм һирәк китаптар фондыда— 24 100 дана. Фәнни китапхананың мультимедиа класында университет уҡытыусыларының монографиялары һәм уҡыу әсбаптарының тулы текслы электрон күсермәләрен алыу мөмкинлеге бар.

Ғилми-тикшеренеү бүлектәре

Университеттың ғилми-инновацион комплексы составына:

• 24 проблема өйрәнеүсе һәм тармаҡ ғилми-тикшеренеү лабораториялары.
• Хәҙерге ваҡытта ЧДУ-да 20 фәнни-педагогик мәктәп эшләй.
• Университетта 6 проблема өйрәнеүсе ғилми-тикшеренеү лабораторияһы, 8 ғилми-тикшеренеү лабораторияһы, 2 тармаҡ ғилми-тикшеренеү лабораторияһы, 3 ғилми-белем биреү лабораторияһы, «Сыуашстан» фәнни-технологик паркы, Юғары технологиялар, яңы материалдар һәм ресурс- һәм энергия һаҡлау ғилми-белем биреү һәм инновацион комплексы.
• Университетта «Нанотехнологиялар өлкәһендә коллектив ҡулланыу үҙәге» эшләй.

Музейҙары

• • А. А. Кокель исемендәге художество музейы
  • И. Н. Ульянов һәм И. Я. Яковлев музейы

Мәҙәниәт һарайы

Юғары уҡыу йортонда Мәҙәниәт һарайы — Сыуаш Республикаһындағы иң ҙур залдарҙың береһе, уның базаһында «Студент яҙы» фестивале, концерттар, ғилми конференциялар, кәңәшмәләр үткәрелә.

ЧДУ нәшриәте

Университеттың баҫма продукция сығарыусы үҙ нәшриәте бар: «Ульяновсы» гәзите, авторҙар — ЧДУ ғалимдарының һәм Рәсәйҙең башҡа юғары уҡыу йорттары ғалимдарының китаптары һәм брошюралары донъя күрә.

Шифахана-профилакторийы

Университет эргәһендә шифахана-профилакторий эшләй.

Университеттың мәғлүмәт сәйәсәте

Сыуаш университеты Хәбәрсеһе

1995 йылдан университет ваҡытлы баҫма — ғилми журналы «Сыуаш университеты Хәбәрсеһе (Вестник)» ғилми журналы баҫып сығара. Журнал ике серия буйынса сығарыла:

• гуманитар фәндәр (тарих, фәлсәфә, юриспруденция, иҡтисад, лингвистика, әҙәбиәт ғилеме, журналистика, педагогика, психология һ. б.);
• тәбиғи һәм техник фәндәр (медицина, география, математика, информатика, физика, химия, электроэнергетика һәм электротехника, теориялар системаһы, машина төҙөлөшө, идара итеүҙең автоматлаштырылған системалары һ. б.).

2001 йылдан Рәсәй Федерацияһында фән докторы ғилми дәрәжәһенә яҡланған диссертацияларҙың төп фәнни һөҙөмтәләре баҫылып сығарыла торған рецензияланыусы фәнни журналдар һәм баҫмалар исемлегенә индерелгән алдынғы журнал.

Вуз гәзиттәре

Юғары уҡыу йорто аҙнаһына бер сыға торған «Ульяновсы» гәзитен баҫтыра. Бынан тыш «Альма матер хәбәрҙәре» гәзите сыға.

Сайты һәм Интернет-сервисы

Домен зонаһы ChuvSU.ru Сыуаш университеты интернет-сервистарын идентификациялау һәм эшләтеү өсөн ҡулланылған икенсе һәм өсөнсө кимәлле домен исемдәре Сыуаш госуниверситет. Домен исеме ChuvSU.ru 1998 йылдың 13 майында тәүге тапҡыр теркәлгән. Әлеге ваҡытта домен исеме ChuvSU.ru Сыуаш дәүләт университетына теркәлгән.

Мәғлүмәт сервистары университеттың веб-сайттары аша белешмә һәм яңылыҡтары хеҙмәте күрһәтеү менән бәйле. Университеттың веб-сайттар системаһы www..ChuvSU.ru порталын, ChuvSU.ru фәнни-техник электрон китапхана сайтын, Library.ChuvSU.ru фәнни китапхана сайтын, факультеттар, филиалдар һәм башҡа структур бүлексәләрҙең үҙ эсенә ала.

www. ChuvSU.ru порталы горизонталь (политематик) белешмә һәм мәғлүмәт биреү өсөн тәғәйенләнгән. Унда университеттың башҡа сайттарына һылтанмалар бар. Сыуаш университетының күпселек сайттарын табыу өсөн, www.ChuvSU.ru/ хостын күрһәткәндән һуң, адреста тильда һәм сайт исеме (мәҫәлән, www.chuvsu.ru/~jornal — журналистика факультеты сайты) ҡуйыла, был сайттарҙы Debian GNU/Linux -ҡа урынлаштырыу менән бәйләнгән. Университетҡа ҡарамаған веб-серверҙарҙа урынлаштырылған университет сайттарының бер өлөшөнөң өсөнсө кимәлле домен исеме бар (мәҫәлән, vt.chuvsu.ru — информатика һәм хисаплау техникаһы факультеты сайты).

Журналистика факультеты һәм финанс-иҡтисади институты сайттары Joomla! эшләй. Информатика һәм иҫәпләп сығарыусы техника факультеты өсөн Drupal сайты һайланған. Университеттың электрон хаттарҙы ҡабул итеү һәм оҙатыуҙы тәьмин итеүсе ChuvSU.ru почта серверы бар.

РФ Йәмәғәт палатаһынының заказы буйынса «Социаль навигатор» проекттары сиктәрендә «Юғары иҡтисад мәктәбе» Милли тикшеренеүҙәр университеты «РИА Новости» менән берлектә 2011 йылда үткәргән рәсәй вуздары сайттарының абитуриенттар ҡулланыуы өсөн уңайлылығын тикшереү һөҙөмтәһе И. Н. Ульянов исемендәге исемендәге Сыуаш дәүләт университетының рәсми сайты мәғлүмәттәрен уҡырға инергә теләүселәрҙең файҙаланыу мөмкинлеге бар тип баһаланы.

Университет беренсе юғары белем этабындағы мәрәйҙәр суммаһы буйынса юғары баһа (135 балл), магистратураға уҡырға инеүселәр өсөн — икенсе юғары уҡыу йорттары төркөмөнә 35 мәрәй суммаһына тигеҙ баһа алды.

Юғары уҡыу йорттарының абитуриенттар өсөн асыҡлығын икенсе тикшереү (уҡырға инеүселәр исемлеген иғлан итеү, уҡытыусылар һәм тамамлаусылар тураһында мәғлүмәт урынлаштырыу) һөҙөмтәләре буйынса И. Н. Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университеты 20 мәрәй менән баһаланды.

Студенттары

Студенттар составы

Университетта 40-тан ашыуРәсәй Федерацияһы субъекттарынан, шулай уҡ яҡын һәм алыҫ сит илдәр студенттар: АҠШ, Көнбайыш Европа, Яҡын Көнсығыш, Көньяҡ-Көнсығыш Азия, Африка, Латин Америкаһынан студенттар уҡый. 2015 йылға дәүләт университетының юғары профессиональ белем тураһында дипломын 30 илдең 446 сит ил гражданы 17 төрлө һөнәр буйынса алды.

2015—2016 уҡыу йылында юғары уҡыу йортонда Азия, Африка, Европаның 40 иленән 600-ҙән ашыу һәм БДБ-ның 8 иленән 20 специальность буйынса14 факультетында һәм 15 йүнәлешендә сит ил гражданы уҡыны.

Файл:100 лучших выпускников ЧГУ им. И. Н. Ульянова 2014 года .JPG

Ректор А. Ю. Александров «Чебоксар дәүләт университетының 2014 йылда уҡыған 100 иң яҡшы студенты» менән Чебоксар, 2014 йылдың 24 июне

Студенттар уҙғарған саралар

Университет студенттары традицион мәҙәни-күмәк саралар: матурлыҡ конкурсы, «Суперстудент» конкурсы, факультет-ара Тапҡырҙар конкурсы, фестивалдәр «Студент яҙы» фестивале һ. б. ойоштора.

Университетты тамамлаусылар

• Афанасьева Лира Аркадьевна (1974)  — фольклорсы, филология фәндәре кандидаты (2009). 1996 йылда Чебоксар ҡалаһындағы И. Н. Ульянов исемендәге Сыуаш дәүләт университетын тамамлағандан һуң, Башҡорт дәүләт университетының (хәҙер — Өфө фән һәм технологиялар университеты) филиалы Стәрлетамаҡ педагогия институтында эшләй.
• Коротаева Лариса Валерьевна (1.01.1974) — тел белгесе, диалектолог, филология фәндәре кандидаты (2005), Башҡортостан Республикаһының мәғариф алдынғыһы (2011). Фәнни хеҙмәттәре сыуаш теленең диалектологияһына, лексикологияһына, сыуаштарҙың календарь йолаларына һәм байрамдарына арналған. 165-тән ашыу фәнни хеҙмәт авторы. Рәсәй гуманитар ғилми фонды башланғысында «Башҡортостан Республикаһы сыуаштарының фольклор-диалектика атласы» (2015-2017) проекты етәксеһе. 2008 йылдан Сыуашстан милли сәнғәт академияһының мөхбир ағзаһы.

Символикаһы

Гимны

Университет гимны һүҙҙәрен урыҫ һәм сыуаш телдәрендә Анатолий Смолин, музыкаһын Пётр Фёдоров яҙған.

Иҫкәрмәләр

Комментарийҙар

Сығанаҡтар

Әҙәбиәт

• Сыуаш университеты ғалимдары (1967—1992). — Чебоксар, 1992.
• Кем кем була: н. и. исемендәге сыуаш дәүләт университеты ғалимдары. Ульянов. — Чебоксар, 2002.
• Н. и. исемендәге сыуаш дәүләт университеты. Ульянов: 40 йыл. — Чебоксар, 2007.

Һылтанмалар

• Официальный сайт Чувашского государственного университета им. И. Н. Ульянова
• Сайт Студенческого совета ЧГУ им. И. Н. Ульянова 2020 йыл 5 декабрь архивланған.
• Сайт Профкома обучающихся ЧГУ им. И. Н. Ульянова 2019 йыл 30 ноябрь архивланған.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Категория: Сыуаш дәүләт университеты уҡытыусылары