Википедия

Иван Вазов

Ива́н Ми́нчов Ва́зов (9 июль 1850 йыл — 22 сентябрь 1921 йыл) — киң билдәле болгар шағирҙарының береһе, йыш ҡына «болгар әҙәбиәте аҡһаҡалы» тип нарыҡлана. Уның ижадында ике тарихи эпоха — болгар милли яңырыуы һәм бойондороҡһоҙ Болгарияның аяҡҡа баҫыу осорҙары сағылыш тапҡан. Болгария Фәндәр академияһы академигы, Болгария Яҙыусылар союзының почётлы рәйесе, 1897 йылдың 7 сентябренән 1899 йылдың 30 ғинуарына тиклем Болгария Халыҡ партияһынан мәғариф министры була.

Иван Вазов
Исеме:

Иван Минчов Вазов

Псевдонимдары:

Пейчин, Добринов, Ц-в, Д. Н-ров, Т. Габровски, Боянец, Белчин, Н-чев һәм башҡалар.

Тыуған көнө:

9 июль 1850

Тыуған урыны:

Пловдив өлкәһенең Сопот ҡалаһы, элек Ғосман империяһы

Вафат булған көнө:

22 сентябрь 1921({{padleft:1921|4|0}}-{{padleft:9|2|0}}-{{padleft:22|2|0}})

Вафат булған урыны:

Болгарияның София ҡалаһы

Гражданлығы:

Эшмәкәрлеге:

прозаик, шағир, драматург

Әҫәрҙәре яҙылған тел:

Болгар теле

Дебют:

«Борът» шиғыры

Наградалары:
«Святые Равноапостольные Кирилл и Мефодий» орден
«Святые Равноапостольные Кирилл и Мефодий» орден
Ҡултамғаһы:

Ҡултамғаһы

Биографияһы

үҙгәртергә
 
Иван Вазов тыуған йорт. Пловдив өлкәһенең Сопот ҡалаһы.

Иван Вазов Сопот ҡалаһы сауҙагәре Минчо Вазов ғаиләһендә 1850 йылдың 9 июлендә (иҫке стиль буйынса 27 июнендә) тыуған. Етеш тормошло һәм бай сауҙагәр нәҫеле вәкилдәре ғаиләһендә патриархаль йолалар, дингә хөрмәт менән ҡарау, илһөйәрлек тойғолары көслө була. Юҡҡа ғына Ивандың ике ағаһы: Георги Вазов һәм Владимир Вазов — генералдар, ә тағы бер ағаһы Борис Вазов — йәмәғәт эшмәкәре һәм сәйәсмән. Борис Вазов билдәләүенсә, Вазовтар сығышы менән ул ваҡыттағы Көнбайыш Македонияның (хәҙерге Греция) Нестрам биләмәһендәге Яновени ауылында йәшәгән Кирко Иванов Арнаудовҡа барып тоташа, ул Сопотҡа 18-се быуат аҙағында, Али-паша Янинский хакимлек иткән осорҙа күсеп килә.

Иван Вазов училище тамамлай, йәштән үк рус әҙәбиәте менән таныша, шулай уҡ грек һәм төрөк телдәрен өйрәнә.

1866 йылда Пловдив гимназияһының 4-се синыфына уҡырға инә, бында француз телен өйрәнә, Пьер Беранже һәм Виктор Гюго шиғриәте менән мауыға.

Вазов — Халыҡ партияһы ағзаһы һәм Константин Стоилов кабинетында халыҡ мәғарифы министры (1897 йылдан) була.

Иван Вазов Софияла 1921 йылдың 22 сентябрендә 12:30 сәғәттә, өйөндәге төшкө аш ваҡытында апаһы Выла һәм ҡыҙ туғаны Сыбка эргәһендә яҡты донъянан китә. Мәрхүм янына министрҙар Стоян Омарчевский, Михаил Турлаков һәм Александр Радолов килә. Табип Сарафовҡа иһә әҙиптең үлемен раҫларға ғына ҡала[1].

24 сентябрҙә Иван Вазов кәүҙәһе һалынған табутты билдәле болгар әҙиптәре баш ҡаланың Святая Неделя сиркәүенә алып бара. Левкий епискобы Варлаам Константинов һәм 65 священник ҡатнашлығында христиан дине буйынса йыназаны митрополит Видинский (Неофит Караабов) уҡый. Мәрхүм менән хушлашырға батша килә, министрҙар, баш ҡала мэры, башҡа дәүләттәрҙең илселәре, депутаттар һәм яҙыусылар йыйыла[2].

Ижады

үҙгәртергә

Иван Вазовтың әҙәби эшмәкәрлегенең башы 1870-се йылдарҙағы милли-революцион хәрәкәт дәүере менән тап килә: был ваҡытта Болгариялағы иҡтисади һәм сәйәси ысынбарлыҡ фонында буржуаз-демократик революция шәүләһе күренә башлай. Румыниялағы болгар эмигранттары араһында йәшәгән әҙип ике йыйынтыҡ: «Знамя и гусли» (1876) һәм «Печали Болгарии» (1877) баҫтыра, уларҙа болгар халҡының ауыр тормошон һүрәтләй һәм иҙеүселәргә ҡаршы көрәшкән гайдуктарға[3] һәм воеводалар батырлығына дан йырлай.

Үҙенең социаль-сәйәси идеалын Вазов «Яңы ер» («Новая земля», 1903) романының төп геройы Странский образында матур итеп асып бирә. Был әҫәр — эпик трилогияның һуңғы китабы, тәүгеһе «Наша родня» исеме менән 1884 йылда донъя күрһә, «Под игом» тип аталған икенсеһе 1889 йылда баҫыла.

 
Иван Вазовтың һуңғы портреты. Авторы Александр Владиков.
1920 йыл.

«Наша родня» романында Иван Вазов болгар халҡының 1860-сы йылдарҙағы тормошон һүрәтләй: азатлыҡ идеяһы был осорҙоң сәйәси төн ҡараңғылығында йыраҡ йондоҙ булып ҡына йымылдай. Лопушан монастырында яҙылған «Под игом» романы болгарҙарҙың төрөк хакимлығына ҡаршы ҡаты азатлыҡ көрәше осорон сағылдыра. Әҫәрҙең төп сюжеты — Урта Горциялағы 1876 йылдағы ихтилалды баҫтырыу. Автор Болгарияның азат ителеүҙән алдағы тормошон сағыу биҙәктәр менән һүрәтләүгә өлгәшкән; ул революцион һәм эвоюцион йүнәлеш вәкилдәрен революцион хәрәкәттә күрһәтеү менән бергә төрлө синфи төркәмдәрҙең үҙ-ара мөнәсәбәттәрен дә романдың үҙәгенә ҡуя. Әҫәр геройы Огнянов революция яғына ауыштырған «чорбаджи»[4] Марк тормошон Вазов үҙенсәлекле һөйөү менән шаҡтай тулы итеп тасуирлай. Яңы шарттарҙа ла шундай уҡ ҡаһарманлыҡ менән көрәшкән йәш быуындың революцион кәйефенә ауаздаш булған «Под игом» романы киң билдәлелек ала һәм уҡыусылар араһында ныҡ популяр була.

Болгар йәмғиәте тормошон «Чичовцы» повесында Иван Вазов бөтөнләй икенсе юҫыҡтан асып бирә: Төркиә хакимлығы тамамланыуынан алдағы осорҙа йәшәүсе ябай болгарҙарының ғөрөф-ғәҙәте һәм образдары гротеск[5] һәм сатирик формалар менән матур итеп бирелгән, бынан тыш әҫәрҙәге ҡайһы бер сюжет һәм эпизодтар «Под игом» романында һүрәтләнгән хәл-ваҡиғалар менән дә бәйле.

«Новая земля» романында иһә Вазов азат ителгән Болгария тормошон һүрәтләй. Әҫәрҙә инде ойошоп өлгөргән төрлө сәйәси төркөмдәрҙең: консерватор-русофилдар (русҡа табыныусылар) менән либерал-русофобтарҙың (рустарға ҡаршыларҙың) көрәше күрһәтелә. Автор күңеле менән рус батшаһына табыныусылар, уның ниәттәрен тормошҡа ашырыусы консерваторҙар яғында. Роман геройы Странский яҙыусы тарафынан һәләтле консерватор, намыҫлы гражданин һәм ысын патриоттың бар яңғай сифаттарына эйә булыусы итеп күрһәтелә. Уға ҡаршы персонаж — либералдар вәкиле доктор Доганский бары тик кире сифаттар менән һүрәтләнә. Был роман аша Вазов бер яҡтан үҙен консерватив ағым яҡлы итеп күрһәтһә, икенсе яҡтан, үҙ сәйәси фирҡәһенең ихлас ағзаһы булараҡ, уның абруйын ныҡлап күтәрергә ынтыла.

Әйтелгән трилогияһынан тыш Вазов, беллетрист (прозаик) булараҡ, тағы ла түбәндәге әҫәрҙәрен ижад иткән: ике томдағы «Драски и шарки» (1843—1895) романы; «Великата рилска пустыня» (1892); «Казаларската царица»; «Легенда при Царевец» һәм башҡалар.

Яҙыусының таланты күп яҡлы. Ул шулай уҡ лирика өлкәһендә, эпоста һәм драма жанрында ла уңышлы эшләй.

Лирик әҫәрҙәренән уның «Звукове» (1893), «Скитнишки песни» (1899), «Под нашето нобе» (1903), «Люняка ми замириса» (1920) шиғри йыйынтыҡтары киң билдәле, ә иң яҡшыһы — «Епопея на забровените» тип исемләнгәне.

Болгар әҙәбиәтендәге тәүге драма әҫәрҙәре булараҡ Вазов-драматургтың «Хъшове», «Към пропаст» һәм «Борислав» исемле пьесалары тиҙ арала танылыу ала. Үҙен яҙыусы һәм шағир итеп танытҡан әҙиптең эпик һәм лирик әҫәрҙәре болгар әҙәбиәте үҫешендә билдәле бер этапты билдәләй, — Иван Вазовтың әҙәби-тарихи әһәмиәте нәҡ ошонда сағыла. Болгар телен лексик һәм эвфоник яҡтан, йәки аһәңлек[6] яғынан байытыуы менән дә Иван Вазов милли әҙәбиәт тарихында һиҙелерлек урын биләй.

Библиография

үҙгәртергә
Йыл Исеме, тәржемә Исемдең оригиналы Жанр Тип Тасуирлама
1876 Знамя и гусли[7]
  1. Сосна. Перевод П. Железнова
  2. Бедная женщина
  3. Гусли, настроенные на новый лад. Перевод Н. Чуковского
  4. Мститель. Перевод А. Кудрейко
  5. Доброволец. Перевод М. Павловой
  6. Знамя. Перевод А. Кудрейко
  7. Панагюрские повстанцы. Перевод Л. Белова
  8. Свобода или смерть. Не переведено
  9. «Радецкий». Перевод М. Павловой
  10. Где Болгария?
  11. Мамино дитя
  12. Путешественник и гора Витош
  13. 1875 год!
  14. Мать крестьянина
  15. Завет
  16. Моим друзьям Г. и А.
  17. Деды наши несчастные
  18. В моей винтовке
  19. Георгиевская
  20. Сиркеджи-скелеси
  21. Мысли о картине
  22. Амнистия болгарам
  23. Абдул Хамид
 Пряпорец и гусла
  1. Борът
  2. Сиромахкиня
  3. Новонагласената гусла (1875)
  4. Отмъстител
  5. Волентиринът (1875)
  6. Пряпорец
  7. Панагюрските въстаници (1875)
  8. Свобода или смърт (1876)
  9. „Радецки“
  10. Де е България?
  11. Мамино чедо (1875)
  12. Пътник и Витош планина (1874)
  13. 1875 година!! (1875)
  14. На една майка селянка (1875)
  15. Завет (1875)
  16. На приятелите ми Г. и А. (1875)
  17. Дедите наши злочести (1876)
  18. На пушката ми (1876)
  19. На Гергьовден (1876)
  20. Сиркеджи-скелеси (1876)
  21. Мисли върху една картина (1876)
  22. Амнистия за българите (1876)
  23. Абдул Хамид (1876)
 Шиғырҙар Йыйынтыҡ Төрлө йылдар шиғырҙары йыйынтығы
1892 Великата Рилска пустиня Проза
1893
  1. Кардашев на охоте. Повесть
 Драски и шарки. Част 1. Очерки из столичний животъ
  1. Кардашев на лов Повесть
 Проза Сборник Рассказы. Очерки из столичной жизни.
1895 Драски и шарки. Част 2. Очерки из столичний животъ Проза Сборник Рассказы. Очерки из столичной жизни.
1894 Под игом(недоступная ссылка) (пер. СПБ., журн. «Мир божий», 1896; Я. Слоним, В. Володин, М. Клягиина-Кондратьева, не п. 1970) Под игото Роман Роман Роман из болгарской жизни в преддверии Освобождения
1900 Журналист ли? (не переведено) Вестникар ли? Комедия Пьеса
1903 Искатели тёплых местечек (пер. М. Симаков) Службогонци Комедия Пьеса
1907 Святослав Тертер Светослав Тертер Роман Роман Исторический роман о Болгарии в конце XIII века
1919 Люлека ми замириса Поэзия Сборник Сборник стихов
1881 Гусли Гусла Поэзия Сборник Сборник стихотворений, написанных в период 1880-1881 гг.
1881 Митрофан и Дормидольский (перевод М. Симаков) Митрофан и Дормидолски 2013 йыл 10 ноябрь архивланған. Повесть (Повесть) Комедийная повесть
1883 Отверженные (Перевод В. Дилевской и Н. Толстого, 1952) Немили—недраги (Пловдив, журн. «Наука», 1883–1884) Повесть (Повесть) Полу-автобиографическая повесть, по словам автора, «точное описание жизни хэшей в Румынии» в начале 1870-х. Переработана в драму «Хэши» (1894)
1884 Наша родня (перевод М. Симаков) Чичовци 2013 йыл 10 ноябрь архивланған.. Галерия от типове и нрави български в турско време Комедия (Повесть) Галерея типов и бытовых сцен из жизни Болгарии под властью турок
1896 Новая земля. Роман из болгарской жизни за год до Освобождения Нова земя 2013 йыл 10 ноябрь архивланған. Роман из живота на българите през първите години след Освобождението Роман (Роман) Роман о жизни перед Освобождением от турецкого ига
1903 Казаларская царица Казаларската царица Роман (Роман)
1907 Иван Александр Иван Александър 2015 йыл 21 апрель архивланған. Повесть - Историческая повесть из жизни Второго Болгарского царства середины XIV века

Творчество Вазова в алфавитном порядке (не включены переводы зарубежных поэтов):

Из этого сборника на русском:

  • Дед Йоцо видит
  • Негостеприимное село
  • Грамада

«Сюжет этой поэмы является народный обычай в районах вокруг Берковица — своего рода нравственное линчевание, которое местные крестьяне использовали в турецкое время против тех своих односельчан, которые вместе с турецкими властями их притесняли; которым не могли отомстить другим образом». — примечание Вазова.

Левски
Бенковски
Кочо
Братя Жекови
Каблешков
Паисий
Братя Миладинови
Раковски
Караджата
1876
Волов
Опълченците на Шипка

На английском:

Легенди при Царевец Поэмы про истории Второго Болгарского царства; Царевец — холм в столице Тырново, где находились царские дворцы. В этих поэмах Вазов использовал прежде всего первую новую историю Болгарии, написанную чехом Константином Иречеком. Тот в свою очередь использовал греческих хронистов — Никита Хониат, Георгий Акрополит, Георгий Пахимер, Никифор Григорас; хронику последнего болгарского патриарха Евтимий Тырновский; «Историю славяноболгарскую» монаха Паисий Хилендарски. В кавычках даны ссылки, используемые Вазовым в начале каждой поэмы.

«Помену Бог дом и род царей Болгарских и ме посла на помощ и обновленiе царство Болгарское…» — Паисий

«В болгарских храмах долгое время произносились анафемы на Иванко, убвший Асен I» — К. Иречек

Разгром рыцарской армии IV крестоносного похода в пасхальное воскресенье 1205 г. возле Адрианополис (ныне Эдирне в Турции). Вождь рыцарской армии Балдуин был взят в плен и стал узником в башни в Тырнов, названная в его чести. Согласно преданию, царица влюбилась в ним, но и за-за его отказа, тот был казнен.

«Калоян мстил грекам за то зло, которое учинил болгарам Василий II Болгаробойца, и сам себя называл Ромеобойцем. И вправду, никто не учинил грекам столько страданий» — Акрополит

Жена Калояна. После его смерти в 1207 г., женилась на эго племянника Борил.

«Ирина имела прекрасную внешность и величавую осанку. Иван-Асен II страстно любил её, не меньше, чем Антоний любил Клеопатру» — Акрополит.

«Это наказание было вполне заслужено» — Никифор Григорас

«Однажды среди дня, случилось солнечное затмение, когда Солнце было в знаке Рак. Скоро умер и болгарский царь» — Акрополит

«И она (Мария Палеолог) вступила в брак с ним, разделив с ним царские почести» — Пахимер

«Георгий Тертер не был в состоянии противопоставится этим варварам (татарам). Чтобы сохранить свой престол, он был вынужден в 1285 г. отдать свою дочь в жену Чаки, сына Ногая» — Иречек

«Голову узурпатора Чоки Светослав послал его врагам в Крым. Патриарх Йоаким III, уличенный в союз с татарами, по приказанию Светослава, был сброшен со скалы в Тырнов. После этого решительного шага, Светослав, как освободитель от азиатских нашественников, взошел на престол Асеневской династии» — Иречек

Дочь Ивана-Александра и второю его жену еврейки Сары, была отданна в жену Мураду I, и является матерью Баязида I, покорителя Балкан.

Легенда, что оборона города Тырнов была передана евреем.

«Накануне 9 марта (святые 40 мучеников), и болгары и турки верили, что в этот храм совершаются чудеса» — Иречек.

На русском:

  • Болгарка
  • Павле Фертиг
  • От урала до «Ура»
  • Отвергнутый марш
  • Урок
  • Безвестный герой
  • Гост-краснобай на казенном пиру
  • Разкази 1881—1901 Рассказы

На русском:

Из того же сборника на русском:

  • Апостол в опасности
  • Чистый путь
  • Подоженные снопы

Әҫәрҙәр йыйынтыҡтары болгар телендә

үҙгәртергә

В 1914 г. были впервые изданы все произведения Вазова. Рассказы были объединены по годам их создания, и поэтому сюжетной связи между рассказами в некоторых сборниках нет.

  • Събрани съчинения, т. 1-20, С. - 1955-57.
  • Неиздадени произведения, С. - 1968.

рус телендә

үҙгәртергә
  • Последний день XX века / болг. Последният ден на XX век. — 1899 год. Перевод на русский: Е. Харитонов, журнал «Если», 1999, № 12
  • Рассказы Вазова, перев. и вступит. ст. А. Сиротинина, СПБ., 1904
  • На русский язык переведено и вышло отдельным изданием: Болгарское восстание накануне последней войны, Киев, 1884
  • То же, изд. «Вятского т-ва», Вятка, 1904
  • Иван Вазов. Сочинения в 6-ти томах. М.: Гослитиздат, 1956—1957.
  • Иван Вазов. Пёстрый мир. Юмор и сатира: Перевод с болг., сост. и вступ. ст. Н. Симакова; Прим. К. Державина; Ил. В. Сергеева. — М.: Правда, 1986. — 576 с., ил. Тираж 250 000 экз.

Переводы на русский язык появлялись также в журналах и газетах:

  • Журнал XIX века «Дело», 1886, VII; «Живописное обозрение», 1892, № 29
  • «Мир божий», 1896, I-Х
  • «Русские ведомости», 1898, ЇЇ 8, 112
  • «Русское богатство», 1900, IX; 1902, I
  • «Нива», 1902, № 19
  • «Славянский век», 1902, № 48, 50; 1903, № 71, 75; 1904, № 81; «Север», 1902, № 21, 22; 1907, № 23
  • «Волынь», 1903, № 126, 246
  • «Исторический вестник», 1903, VII, IX
  • «Народное образование», 1908, X
  • сборник «Славянская муза», В. Уманова-Каплуновского, СПБ., 1904

Вазов тураһында библиография

үҙгәртергә
  • Бобчев И., Иван Вазов, Биография, «Слав. век», 1903, № 71
  • Яцимирский А., Иван Вазов и его поэзия и проза, «Вестник иностранной лит-ры», 1906, II
  • Уманов-Каплуновский В. Иван Вазов — народный болгарский поэт-гражданин, «Историч. вестник», 1908, V
  • Г-в, Историческая драма Вазова, «Слав. изв.», 1908, I—III
  • Минчо-Делянов, Вазов, Величков, Михайловский, «Славянский мир», 1910, II
  • Державин Н. С., Иван Вазов. Жизнь и творчество, М.-Л., 1948
  • 3лыднев В. И., Иван Вазов, в кн.: Очерки истории болгарской литературы XIX-XX вв., М., 1959
  • Иван Вазов. Сб. по случай сто години от рождението му, С., 1950
  • Павлов Т., Иван Вазов. Народен поет и класик, С., 1946
  • Королев С., Иван Вазов. Художествен метод и литературни позиции, С., 1951
  • Цанева М. Иван Вазов в Пловдив, С., 1966
  • Вълчев В., Иван Вазов. Жизнен и творчески път, С., 1968
  • Иван Вазов. Библиографический указатель, М., 1962

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Вазов спи под камък от Витоша — 24chasa.bg
  2. ↑ Възпоменание за патриарха на българската литература Иван Вазов 2016 йыл 19 сентябрь архивланған.
  3. ↑ Гайдук — ХV—ХIХ быуаттарҙа Балҡан илдәрендә һәм Венгрияла төрөк хакимлығына ҡаршы көрәштә ҡатнашыусы.
  4. ↑ Офицерский чин в Османской империи у янычар, соответствующий командиру роты.
  5. ↑ Әҙәбиәттә, сәнғәттә тормош күренешен ғәҙәттән тыш арттырып күрһәтеүгә ҡоролған алым һәм ошо алым менән ижад ителгән әҫәр
  6. ↑ Шиғри әҫәрҙә өн-ауаз ярашлығы
  7. ↑ Иван Вазов. Избранные произведения / М.: Детгиз. — предисл. А. Собкович. — (Школьная библиотека). — 1952.

Һылтанмалар

үҙгәртергә
  Иван Вазов Викиөҙөмтәлә
  Иван Вазов Викикитапханала
  Иван Вазов Викимилектә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Иван_Вазов&oldid=1220478» битенән алынған