Ете йыллыҡ һуғыш

Ете йыллыҡ һуғыш
	Ете йыллыҡ һуғыш
Урын	Европа
Башланыу датаһы	29 август 1757
Тамамланыу датаһы	15 февраль 1763
Ҡатнашыусылар	Бөйөк Британия короллеге[d], Королевство Ирландия[d], Британская Америка[d], Пруссия, Королевство Португалия[d], Брауншвейг-Люнебург[d], Брауншвейг-Вольфенбюттель[d], ирокезы[d], Гессен-Кассель[d], Шаумбург-Липпе[d], Франция короллеге[d], Яңы Франция[d], Изге Рим империяһы, Габсбургтар монархияһы, курфюршество Саксония[d], Баварское курфюршество[d], Рәсәй империяһы, Испан империяһы[d], Швед империяһы[d], абенаки[d], Бөйөк Моголдар империяһы, Георг II[d], Георг III[d], Людовик XV[d], Мария Терезия, Бенгальский султанат[d] һәм Королевство Москития[d]
	Ете йыллыҡ һуғыш Викимилектә

Ете йыллыҡ һуғыш (1756—1763) — XVIII быуаттың иң ҙур хәрби низағы, Яңы ваҡыттың иң ҙур низағтарының береһе. Ете йыллыҡ һуғыш Европала ла, Океан аръяғында ла: Төньяҡ Америкала, Кариб бассейны илдәрендә, Һиндостанда һәм Филиппинда була. Һуғышта Европаның ул ваҡыттағы барлыҡ бөйөк державалары, шулай уҡ урта һәм бәләкәй дәүләттәрҙең күпселеге, хатта ҡайһы бер индий ҡәбиләләре ҡатнаша. Уинстон Черчилль һуғышты «беренсе донъя һуғышы» тип атай^[1]. Уны колониаль һуғыш тип иҫәпләйҙәр, сөнки унда Бөйөк Британияның, Францияның, Португалия һәм Испанияның колониаль мәнфәғәттәре бәрелешә, шулай уҡ беренсе окоп һуғышы була — һуғышта бик күп редуттар һәм башҡа тиҙ ҡорола торған нығытмалар ҡулланыла; тәүге артиллерия һуғышы була — унда пушкалар һаны 1756 йылдан — 1000 штыкка 2, 1759 йылдан — 1000 штыкка 3-4, 1761 йылда 1000 штыкка 5-6 пушка була.

Европала төп ҡаршы тороу Силезия арҡаһында Австрия һәм Пруссия араһында була. Уны Австрия алдағы Силезия һуғыштарында юғалта. Шуға ла Ете йыллыҡ һуғышты өсөнсө Силезия һуғышы тип тә атайҙар^[2]. Беренсе Силезия һуғышы (1740—1742) һәм Икенсе Силезия һуғышы (1744—1748) Австрия мираҫы өсөн һуғыштың бер өлөшө булып тора. Швед һуғыш тарихы йылъяҙмаһында ул Померан һуғышы (швед. Pommerska kriget) булараҡ билдәле, Канадала — «баҫып алыу һуғышы» (ингл. The War of the Conquest) һәм Һиндостанда — «Өсөнсө Карнатик һуғышы» (ингл. The Third Carnatic War). Ете йыллыҡ һуғыштың Америка театры «француздар һәм индеецтар менән һуғыш» (ингл. Indian French and War) йәки «баҫып алыу һуғышы» (франц. Guerre de la Conquête) исеме аҫтында билдәле

«Ете йыллыҡ» билдәләмәһен һуғыш 1780 йылдарҙа ала, шуға тиклем уның тураһында тураһында «күптән түгел булған һуғыш» тип һөйләйҙәр.

Башҡорттар Ете йыллыҡ һуғышта

Сенаттың 1756 йылдың 1 сентябрендәге указына ярашлы, 1757 йылда 531 башҡорт, 519 мишәр, 516 ҡалмыҡ һәм 500 Ҡазан татарынан торған («дүрт милләтле») команда төҙөлә. Башҡорттар менән — баш старшина Ҡыҙрас Муллаҡаев, мишәрҙәр менәнн старшина Әлкәй Мөслимов командалыҡ итә. Башҡорттар һәм мишәрҙәрҙең хәрби кейеме — йәшел, ҡалмыҡтарҙыҡы — ҡыҙыл, татарҙарҙыҡы зәңгәр кафтан була. «Дүрт милләтле команда» август—сентябрҙә Пруссия ерендә һуғыштарҙа ҡатнаша, көҙгөһөн ноябрҙән алып — Новгород губернаһында, 1758 йылдың октябренән башлап Ырымбур сик һыҙығында була. Команда 1759 йылда таратыла.

Иҫкәрмәләр

↑ Bowen HV (1998). War and British Society 1688—1815. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-57645-8.
↑ Силезские войны // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Әҙәбиәт

Архенгольц, фон Иоганн Вильгельм барон. История семилетней войны = v.Archenholz J.W. Geschihte des siebenjahrigen krieges in Deutschland von 1756 bis 1763. — Manheim, 1788. — Текст печатается по изданию: Архенгольц И.В. История семилетней войны. — К.—СПб.—Харьков: Южно-Русское книгоиздательство Ф.А. Иогансона, 1901. — Москва: ООО «Издательство ACT», 2001. — 560 с. — (Военно-историческая библиотека). — 7000 экз. — ISBN 5-17-010009-4.
Гочковский И. Е. Взятие Берлина русскими войсками. 1760. Из записок Гочковского / Сообщ. П. И. Бартенев // Русский архив, 1894. — Кн. 3. — Вып. 9. — С. 13-20. 2012 йыл 11 октябрь архивланған.
Исчисление причинённого неприятелю урона во время предприятия на Берлин (Из современного «Журнала о военных действиях Российской императорской армии»). 1760 / Сообщ. Д. Ф. Масловским // Русский архив, 1889. — Кн. 2. — Вып. 6. — С. 305—307. 2019 йыл 19 май архивланған.
Карнацевич В. Л. 100 знаменитых сражений. — Харьков., 2004.
Коробков, Николай Михайлович (ред.) Семилетняя война, Москва 1948
Масловский, Дмитрий Фёдорович. Русская армия в Семилетнюю войну, Выпуск 1, Типография В. Берёзовского, Москва 1891
Мерников А. Г., Спектор А. А. Всемирная история войн. — Минск., 2005.
Мусский С. А. 100 великих людей. — Москва., 2005.
Теге Х. К. К истории Семилетней войны. Записки пастора Теге // Русский архив, 1864. — Вып. 11/12. — Стб. 1101—1163. 2013 йыл 3 ноябрь архивланған.
Шувалов И. И. Известие с театра войны. О взятии Берлина // Архив князя Воронцова. — Кн. 7. — М.: Типография Грачёва и К, 1875. — С. 437—438. 2013 йыл 3 ноябрь архивланған.
Щепкин Е. Н. Семилетняя война 1756—63 гг. // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Анисимов М. Ю. Семилетняя война и российская дипломатия в 1756—1763 гг. — Москва. 2014. 574 с.

Һылтанмалар

	Ете йыллыҡ һуғыш Викимилектә
	Ете йыллыҡ һуғыш Викияңылыҡтарҙа

[1] Bowen HV (1998). War and British Society 1688—1815. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-57645-8.

[2] Силезские войны // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

[1]

[2]