Брач
Брач (хорв. Brač, итал. Brazza, лат. Brattia) — Адриатик диңгеҙендәге утрау, Хорватияның көньяҡ өлөшөндә, далматин яры буйында урынлашҡан.
| Брач | |
 | |
| Донъя ҡитғаһы | Европа |
|---|---|
| Дәүләт |
 Хорватия |
| Административ үҙәк | Супетар |
| Административ-территориаль берәмек | Сплитско-Далматинская жупания[d] |
| Сәғәт бүлкәте | Үҙәк Европа ваҡыты[d] |
| Урын | Адриатик диңгеҙ |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Адриатик диңгеҙ |
| Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан | Адриатик диңгеҙ |
| Иң юғары нөктә | Vidova gora[d] |
| Халыҡ һаны | 14 434 кеше (2011)[1] |
| Административ рәүештә бүленә | Супетар, Бол, Milna[d], Nerežišća[d], Постира[d], Пучища[d], Селца[d] һәм Sutivan[d] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 780 метр |
| Майҙан | 396 км² |
| URL-адрес потокового вещания | youtube.com/watch?v=chAN… |
 | |
| Святой покровитель | Георгий Победоносец[d] |
| Wikimedia Incubator URL | incubator.wikimedia.org/… |
 | |
 Брач Викимилектә | |
Географияһы үҙгәртергә
Утрауҙың майҙаны — 394,57 км², оҙонлоғо 40 км, киңлеге — 12 км. Яр буйы һыҙығының оҙонлоғо — 175,1 км[2]. Брач утрауҙары — хорват Адриатикаһында майҙаны буйынса Крк һәм Црес утрауҙарынан һуң өсөнсө һәм халҡының һаны буйынса Крк һәм Корчуланан ҡала өсөнсө урында тора. Брачта хорват утрауҙарының иң бейек түбәһе — Видова тауы (780 м бейеклектә).
Утрау халҡы — 14 031 (2001). Иң ҙур тораҡ пункттар — Супетар ҡалаһы (халҡы — 3889), Пучишче (Pučišća), Бол (Bol), Сутиван (Sutivan), Сумартин (Sumartin), Селца (Selca) һ. б. Супетар Сплит ҡаршыһында утрауҙың төньяҡ өлөшөндә урынлашҡан, Пучишче төньяҡ-көнсығыш өлөштә, Бол — көньяҡ яр буйында, Сутиван — төньяҡ-көнбайыш, ә Сумартин һәм Селц — көнсығыш өлөштә урынлашҡан.
Брач күрше утрауҙарҙан диңгеҙ ҡылымыҡтары менән айырыла: Хвар утрауынан — Хвар каналы менән, Шолт утрауы — Сплит ҡапҡалары боғаҙы менән, ә яр буйынан — Брач каналы менән. Утрау материк менән Супетар — Сумартин һәм Сплит — Макарск паром линияһы менән бәйле. Бол ҡалаһынан Хвар утрауындағы Йелс ҡалаһына һыу аҫты ҡанаты булған пассажир судноһы йөрөй.
Тарихы үҙгәртергә
Супетар янындағы мәмерйәләге ҡаҙыу эштәре күрһәтеүенсә неолит дәүерендә утрауҙа кешеләр йәшәгән. Адриатиканың башҡа утрауҙарындағы һымаҡ Брачта IV быуатта беҙҙең эраға тиклем грек ултырағы булған. III быуатта беҙҙең эраға тиклем Брач бөтә Иллирия менән Рим күҙәтеүе аҫтына күсә.
VIII быуатта утрауға, башҡа далматин яр буйҙарына кеүек, славян ҡәбиләләре килә. Бик оҙаҡ утрау урындағы Сплит һәм Омиш кенәздәре контроле аҫтында була, бары тик XIV быуатта утрауы үҙенең өҫтөнән венгр короллегенең власын таный, уның менән Хорватия династик уния менән берләшкән була. Хәйер, утрау тиҙҙән тағы урындағы кенәздәр күҙәтеүе аҫтына эләгә, ниһайәт, 1420 йылда башҡа далматин утрауҙары менән бергә бөтөнләй венецианлылар контроле аҫтында булмай.
1797 йылда Венеция республикаһы ҡолатылғандан һуң утрауға австриялылар килә. Улар утрауҙан 1806 йылда Наполеон I ғәскәрҙәре тарафынан ҡыуып сығарыла. 1807 йылда Брачты урта диңгеҙ экспедицияһы барышында Ушаков флоты биләй. 1815 йылда һуғыш тамамланғас, утрау далматин яр буйҙары менән бергә Австриянан китә.
1918—1921 йылдарҙа утрауҙы итальяндар оккупациялай, Беренсе донъя һуғышынан һуң ул Югославияның өлөшө була. Югославия тарҡалғандан һуң 1990 йылда утрау бойондороҡһоҙ Хорватияның өлөшө булып ҡала.
Иҡтисады үҙгәртергә
Брач утрауы үҙенең йомшаҡ урта диңгеҙ климаты, ҡомло һәм ҡырсынлы пляждары, ҡарағай сауҡалыҡтары һәм матур пейзаждары менән билдәле, уның был сифаттары курорт булараҡ күптәрҙе ылыҡтыра. Бигерәк тә утрау Пучишче ҡалаһынан алыҫ булмаған таш сығарыу урындары менән дан тота, унда аҡ «брач ташы», ап-аҡ эзбиз сығарыла. Брач ташы менән бөтә донъяла данлыҡлы биналар көпләнгән, улар араһында Сплитта Диоклетиан һарайы һәм Вашингтонда Аҡ йорт. Брач ташынан туристар өсөн сувенир һымаҡ ваҡ-төйәк нәмәләр эшләйҙәр. Урындағы халыҡтың төп шөғөлө — туристик сервис, балыҡсылыҡ кәсептәре, зәйтүн майы етештереү, брач ташын сығарыу һәм эшкәртеү булып тора.
Иҫтәлекле урындары үҙгәртергә
- Супетар — Брачтың ҙур ҡалаһы. Ҡала янында— боронғо йорттар менән Шкрип ауылы музейы.
- Бол — популяр курорт, Видова тауы итәгендә ята. Бол эргәһендә үҙенең данлыҡлы пляждары менән Алтын морон урынлашҡан, ул елгә һәм ағымға бәйле үҙенең формаһын үҙгәртеү менән билдәле.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Брач // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)(рус.)