Босния һәм Герцеговина геологияһы
Босния һәм Герцеговина геологияһы ― тау тоҡомдарын, минералдар, һыу, Босния һәм Герцеговина.рельефы формаларын һәм геологик тарихын өйрәнеү. Ер өҫтөндә йәки уның янында яланғасланған иң боронғо тоҡомдар палеозойский һәм кембрий алды периодтарға ҡарай, ә төбәктең геологик тарихы аҙ өйрәнелгән булып ҡала. Ил ландшафтының күпселек өлөшөндә өҫтөнлөк иткән көслө ултырма ҡатламдары менән бергә флиш, офиолиттар, меланж һәм магматик массивтарҙың ҡатмарлы тупланмалары Динар ҡалҡыулығын (Динаридтар) билдәләүсе характеристикаһы булып тора [1].
| Босния һәм Герцеговина геологияһы | |
 Босния һәм Герцеговина геологияһы Викимилектә |
Стратиграфияһы, тектоникаһы һәм геологик тарихы үҙгәртергә
Босния һәм Герцеговинаның төньяҡ-көнбайыш, үҙәк, көнсығыш һәм көньяҡ-көнсығыш өлөшөндәге айырым участкаларҙа табылған Динаридтарҙың төньяҡ-көнсығыш сигендәге түбәнге ҡатламдарҙа палеозой аллохтон ҡатламдары һәм аҙ һанда метапсамиттарҙан, метапелиттарҙан торған вулканлы һәм карбонатлы тоҡомдары. Көньяҡ-көнсығыш палеозой зонаһы филлит, һәүерташлы метаҡомташ һәм һәүерташ һәм өҫтәмә филлит менән ҡапланған кристаллланған эзбизташтантора.
Пермь тоҡомдары һәүерташтары, метаҡомташы, эзбизташы, гипсы, ангидриты һәм конгломераттары булған ҡыҙыл ҡомташтан ғибәрәт[2].
Мезозой (251-66 миллион йыл элек) үҙгәртергә
Триас дауамында рифт эшмәкәрлеге атылған тоҡомдарҙы, шул иҫәптән габбро, диориттан, гранодиориттан, граниттан, альбиттан, сиениттан ҡоролған 50 км³ тиклем күләмле массивтарҙы ҡыҫырыҡлап сығара, ә ҡайһы берҙә метаморфик фациялар ҡатламдарында уларҙың йәшел һәүерташтарға йәки амфиболиттар бик ныҡ үҙгәреүенә (метаморфозаһына) килтергән.
Вулкан атылыуы арҡаһында ер өҫтөнә сығарылған ысын триас вулкан тоҡомдары, башлыса спилит, кератофир һәм пирокластик тоҡомдарға әүерелгән базальттар, андезиттар һәм дациттар һирәгерәк осрай. Боронғо триас тоҡомдары һәм карбонат платформаһы лава менән ҡапланған була. Ҡырсынташ, брекчия, һәүерташтар, саҡматаштар (кремни) һәм офиолиттар офиолит зонаһында, төньяҡ-көнбайыш һәм үҙәк Боснияла киң таралған. Был зона 1,5 км ҡеүәтле триас-палеозой ҡатламы эсендә «тәҙрә» булараҡ айырылып тора. Был хаотик ултырма ҡатламдағы меланжда габбро, диабаза, перидотит, базальт һәм амфиболит, шулай уҡ титон эзбизташы ҡалдыҡтары емереклектәре бар.
Перидотит — офиолиттарҙа иң таралған ҙур деформацияланған пластиналары булған 500 км³ тиклем ҙурлыҡтағы тоҡомдарҙың береһе. Перидотит менән үрелгән амфиболиттар 170—160 млн йыл элек барлыҡҡа килгән.
Офиолит зонаһындағы ультратөп массивтар 1 км тиклемге һуңғы юр һәм һуңғы аҡбур ҡомташтар, мергелдәр, һәүерташтар һәм эзбизташтар ҡеүәте менән тигеҙһеҙ ябылған. Был ҡатламдар титон ярусы, альб һәм сенон эзбизташтары менән ҡабат ҡатлана. Эре бөртөклө ваҡ таштарҙа офиолит, амфиболит ҡалдыҡтары бар, граувак, һәүерташтар, ҡырсынташ, эзбизташтар һәм ҡыҙыл гранит ҡырсынташтары бар. Төньяҡ Динаридтарҙа Вардар зонаһы аҡбур осоро аҙағы турон эзбизташтары менән билдәләнгән.
Кайнозой (66 миллион йыл элек — хәҙерге ваҡыт) үҙгәртергә
Төньяҡ Динаридтарҙа бер нисә метр ҡалынлыҡтағы флиш ҡатламы маастрихт ҡомташтарынан, алевриттарҙан һәм һәүерташтарҙан, палеоцен кальцитлы һәүерташтарҙан, эзбизташ ҡомташтарынан, эзбизташтарҙан төҙөлгән. Флиш күп күләмдә уртаса эоцен эзбизташы менән ҡапланған .
Ҡайһы бер осраҡтарҙа һуңғы аҡбур һәм вулканиттар менән палеоген флиш ҡатламдары уртаса баҫым булғанда метаморфизмға килтерә. Тау тоҡомдары ҡомташтан, һәүерташтан, мергелдән һәм эзбизташтан йәшел һәүерташ, йылтырған (слюда), амфиболит, гнейс һәм филлит менән менән бергә балсыҡлы һәүерташтарға һәм метаҡомташҡа күсә. Бәләкәй һәм урта плутондар өҫкө яҡҡа яҡын ҡатламда, метаморфик тоҡомдар сиктәрендә осрай. Мотаиканан гранитоидтарҙы стронций-аргон менән билдәләү йәшен 48 миллион йыл тип бирә.
Динаридтар барлыҡҡа килгәндән Һуң Паннон тигеҙлегенең көньяҡ өлөшөнә ҡеүәте 700 м тиклем булған отнанг-карпат тоҙ ҡатламдары, баден диңгеҙ балсыҡтары, ҡомташтар менән, конгломераттар һәм эзбизташтар, сармат тоҙло балсыҡтары һәм паннон һәм понтий йылға ҡомдары һәм балсыҡтары менән тулған.
Геологик тикшеренеүҙәр тарихы үҙгәртергә
Босния һәм Герцеговинала беренсе ҙур геологик тикшеренеүҙәр австро-венгр геологтары тарафынан 1880-се йылдарҙа уҙғарыла, ә карталар утыҙ йылдан һуң ғына баҫылып сыға. Һуңынан Икенсе донъя һуғышы файҙалы ҡаҙылмаларҙы күпләп сығарыу өҫтәмә тикшеренеүҙәр талап итә. Француздар геологтар был эштә 1960-сы йылдар аҙағында һәм 1970-се йылдар башында төп роль уйнай[1].
Тәбиғәт ресурстары геологияһы үҙгәртергә
Босния һәм Герцеговинаның иллирийҙар һәм римдар дәүеренән үк 2000 йылдан ашыу иҫәпләнгән боронғо тау-байыҡтырыу традицияһы бар. Был бигерәк тә каледон һәм герцин орогенезы һәм триас осоронда барлыҡҡа килгән палеозой-триас шариазынан металдар сығарыуға ҡағыла. Иртә палеозой тоҡомдарында метапелит һәм метапсамит, шулай уҡ түбән сортлы гематит һәм магнетит бар. Тимер менән байытылған таш күмер сидерит-анкерит ятҡылыҡтары традицион рәүештә Любии рудниктарында табылған[3].
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Moores, E. M.; Fairbridge, Rhodes W. Encyclopedia of European & Asian Regional Geology. — Springer, 1997. — P. 256—259.
Һылтанмалар үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ 1,0 1,1 Moores, Fairbridge, 1997, p. 87
- ↑ Moores, Fairbridge, 1997, p. 88—89
- ↑ Moores, Fairbridge, 1997, p. 91