Википедия

Бильбао

Бильбао (баск. Bilbo, исп. Bilbao) — Испанияның ҡалаһы. Басктар Иле автономиялы берләшмәһенең Бискайя провинцияһы үҙәге[13]. Муниципалитеты (комарки) Гран-Бильбао районы составына инә. Бильбао Басктар иленең 353 меңдән ашыу халҡы булған (2005 йыл мәғлүмәте буйынса) иң ҙур ҡалаларының береһе.

Бильбао
баск. Bilbo
исп. Bilbao
БайраҡГерб
Нигеҙләү датаһы 1300
Рәсем
Рәсми атамаһы Bilbao[1]
Этнохороним bilbaíno, bilbaína, Bilbayenne[2], Bilbayen[2], Bilbotar, bilbaín[3], bilbaína[3], bilbaíno[3], bilbaínos[3], bilbaínes[3] һәм bilbaini
Рәсми тел баск теле[d] һәм Испан теле
Дәүләт  Испания
Административ үҙәге Бискайя[d]
Административ үҙәк Bilbao City[d]
Административ-территориаль берәмек Гран-Бильбао[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+1:00[d]
Урын Страна Басков[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан Estuary of Bilbao[d]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы мэр Бильбао[d]
Хөкүмәт башлығы Juan María Aburto[d]
Ойошма ағзаһы Creative Cities Network[d]
Халыҡ һаны 346 096 кеше (2023)[4]
Ир-егеттәр 163 563[5]
Ҡатын-ҡыҙҙар 183 280[5]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 19 ± 0 метр
Туғандаш ҡала Росарио[d][6][7], Буэнос-Айрес, Бордо[d][8], Тбилиси[9][10], Питтсбург[d], Мойобамба[d], Суракарта[d], Медельин[d], Сант-Адрия-де-Безос[d], Вальпараисо, Циндао[d], Льеж[11] һәм Монтеррей[d][12]
Милке Deportivo fronton[d] һәм Beotibar fronton[d]
Сиктәш Алонсотеги[d], Арригорриага[d], Баракальдо[d], Басаури[d], Эрандио[d], Гальдакано[d], Сондика[d], Самудио[d], Дерио[d] һәм Эчеварри[d]
Майҙан 41,6 км²
Почта индексы 48001–48015
Рәсми сайт bilbao.eus
Урынлашыу картаһы
Коллаж
Изге ҡурсалаусы Иаков Зеведеев[d]
Портал открытых данных Bilbao open data[d]
Вид с воздуха
Урындағы телефон коды 944
Номер тамғаһы коды BI
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы Category:Films shot in Bilbao[d]
Элементтың күренеше өсөн категория Category:Views of Bilbao[d]
Карта
 Бильбао Викимилектә

Географияһы

үҙгәртергә
 
Ҡалаға нигеҙ һалынғанға тиклем төҙөлгән Изге Иаков кафедраль ғибәҙәтханаһыы

Ҡала Нервьон йылғаһы тамағында, ҡала ситтәре Бискай ҡултығының яр буйына сыҡҡан ерҙә урынлашҡан.

Тарих

үҙгәртергә

Элекке заманда Бильбао урынында балыҡсылар ултырағы була. 1300 йылдың 5 июнендә Диего Лопес V де Аро Лопес, Бискайя хакимы, нигеҙ һала[14].

Үҙенең сауҙа өсөн уңайлы урында тороуы арҡаһында Бильбао бискай ҡалаһы сифатында ҡулланыла һәм тиҙ үҫә башлай. Испания эске һуғыштары уға аҙ ҡағыла, әммә Франция менән һуғыштан ул ныҡ яфа сигә[15].

1835 йылда Бильбао карлистар тарафынан ҡамап алына, әммә ул шундай тәүәккәлек менән дошмандарына ҡаршы тора, һөҙөмтәлә карлистар сигенергә мәжбүр була. Бильбао һәм Португалете карлистарҙың граждандар һуғышында улар өсөн терәк пункты була, улар аша инглиздәр испандарға ярҙам тапшыра[15].

Икенсе карлистар һуғышында (1873—1876) гарнизонында 4700 кешеһе булған Бильбао 20 мең карлистарҙың һөжүменә дусар була. Карлистар Португалету гаванын баҫып алғас, ҡамауҙа ҡалған Бильбао диңгеҙ яғынан ярҙамдан мәхрүм ҡала. Дон Карлос ҡаланы баҫып алыу өсөн барыһын да эшләй: ул бында үҙенең резиденцияһын урынлаштырып, бында башына таж кейергә уйлай. Ике тапҡыр хөкүмәт ғәскәре өҫтөнлөк алыу өсөн карлистарҙың Соморостро позицияһына һөжүм итә. Ниһайәт, генерал Конхе дошман позицияларын урап үтә һәм карлистарҙы сигенергә мәжбүр итә. Әммә 1876 йылда һуғыш тамамланғанға тиклем карлистар тағы ла бер нисә тапҡыр ҡаланы үҙ ҡулдарына төшөрөр өсөн уңышһыҙ һөжүм яһай[16][15].

Бильбаоның күтәрелә барған әһәмиәтен аңлаған хәлле инглиздәр Бильбао ҡултығының көнсығыш ярында гавань яһарға була, сөнки ҡалаға инә торған урында диңгеҙҙең тәрәнлеге ташҡын ваҡытында барлығы 4,5 метр тирәһе генә була. Бильбаола гавань төҙөү ҡала өсөн ҙур әһәмиәткә эйә булған булыр ине, әммә карлистар ихтилалы (1874), был мөһабәт проектты тормошҡа ашырырға ҡамасаулай[15].

 
Гуггенхайм музейы

1997 йылда ҡалала Соломон Гуггенхаймдың хәҙерге заман сәнғәте музейы филиалдарының береһе асылған.

Хәҙерге заман

үҙгәртергә

2010 йылдың 19 майында ҡала Lee Kuan Yew World City Prize почетлы премияһы менән бүләкләнә. Был бүләкте иң популяр сингапур гәзите «Straitstimes» тапшыра. Символик алтын миҙалдан тыш, ҡала властары 300 000 доллар күләмендә аҡсалата приз ала[17].

2011 йылдың 9 сентябрендә Бильбаола Вуэльта велосипедта уҙышыуының 19-сы этабының финишы була.

Теле

үҙгәртергә

Бильбаола (бөтә Басктар илендәге кеүек) ике рәсми тел ҡулланыла — испан һәм баск теле.

Иҡтисад

үҙгәртергә

Бильбао — Испанияның мөһим индустрия үҙәге һәм диңгеҙ порты.

Транспорт

үҙгәртергә
 
Бильбао ҡалаһындағы метро.
 
Ҡала автобусы Bilbobus.
 
Төбәк автобусы Bizkaibus.

1995 йылдан Бильбао метрополитены эшләй. 2017 йылда өс метро линияһы була. 2002 йылдан метроға өҫтәп, ҡалала заманса трамвай эшләй, уны EuskoTran ойошмаһы хеҙмәтләндерә.

Бильбао тирә-яҡтары менән ҡала яны тимер юлдары селтәре менән бәйләнгән.

Ҡала автобустары муниципалитеттар милкенә ҡарай һәм Bilbobus тип атала (улар ҡыҙыл төҫтә), төбәк автобустары BizkaiBus тип атала (улар йәшел төҫтә).

Бильбао Испания ҡалаларында ике ҡатлы автобустар йөрөгән беренсе ҡала, ул 2011 йылдың ғинуарында йәмәғәт транспорты сифатында файҙаланыла. Был тирә-яҡ мөхитен һаҡлау маҡсатында эшләнә: ҙур һыйҙырышлы ике ҡатлы автобусҡа халыҡ күпләп һыя, шунлыҡтан юлдағы бер нисә ғәҙәти автобустарҙы алмаштыра, һөҙөмтәлә ҡала һауаһы саф тора. Бер бындай ике ҡатлы автобустың хаҡы 660 мең евро тәшкил итә, улар ҡала ҡаҙна аҡсаһына һатып алына[18].

Ҡала транспортында йөрөү өсөн (метро, автобус, ҡала яны поездары) Creditrans берҙәм билеттары ҡулланыла.

Бильбаонан 15 километр алыҫлыҡта ҡала диңгеҙ порты (en:Port Bilbao of) урынлашҡан. P&O пароходлығы Бильбао — Портсмут даими паром линияһын хеҙмәтләндерә. Был тармаҡта эшләүсе карап Pride of Bilbao тип атала.

Бильбаола (ҡарағыҙ Аэропорт Бильбао) аэропорт та бар. Әлеге ваҡытта Бильбао Испанияның иң йылдам үҫешкән ҡалаларының береһе.

Климат

үҙгәртергә
Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Абсолют максимум, °C 23,4 26,8 29,8 33,1 36,0 41,2 42,0 41,9 41,7 33,4 27,6 24,6 42,0
Уртаса максимум, °C 13,2 14,5 15,9 16,8 20,1 22,6 25,2 25,5 24,4 20,8 16,4 14,0 19,1
Уртаса температура, °C 9,0 9,8 10,8 11,9 15,1 17,6 20,0 20,3 18,8 15,8 12,0 10,0 14,3
Уртаса минимум, °C 4,7 5,1 5,7 7,1 10,1 12,6 14,8 15,2 13,2 10,8 7,6 6,0 9,4
Абсолют минимум, °C −7,6 −8,6 −5 −1,2 0,4 3,6 6,6 6,8 3,8 0,6 −6,2 −7,4 −8,6
Яуым-төшөм нормаһы, мм 126 97 94 124 90 64 62 82 74 121 141 116 1195
Сығанаҡ: Agencia Estatal de Meteorología[19][20]

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ Relación de Municipios y sus Códigos por Provincias — Национальный институт статистики, 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 http://www.academiadelallingua.com/diccionariu/index.php?cod=7649 (билдәһеҙ) — 2000. — ISBN 978-84-8168-208-3
  4. ↑ Национальный институт статистики https://www.ine.es/jaxi/Tabla.htm?tpx=61398&L=0 — 2023.
  5. ↑ 5,0 5,1 Национальный институт статистики https://www.ine.es/dynt3/inebase/es/index.htm?padre=517&capsel=525
  6. ↑ https://www.rosario.gob.ar/web/gobierno/internacionales/relaciones-bilaterales#hermanamientos
  7. ↑ https://www.bilbohiria.eus/60858
  8. ↑ http://www.bordeaux.fr/ebx/LinkResolverServlet?classofcontent=presentationStandard&id=5523
  9. ↑ https://tbilisi.gov.ge/img/original/2018/6/12/tbilisiinfigures.pdf
  10. ↑ http://economicforum.ge/img/original/2024/5/29/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A8%E1%83%98-Print-21.09.23.pdf
  11. ↑ https://www.liege.be/fr/vie-communale/services-communaux/international/jumelages-et-partenaires/bilbao-espagne
  12. ↑ https://www.monterrey.gob.mx/pdf/portaln/PPOA/Programa_Operativo_Anual_2018_de_la_Secretaria_de_Desarrollo_Economico.pdf
  13. ↑ Бильбао // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
  14. ↑
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Бильбао // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
  16. ↑ Бильбао // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
  17. ↑
  18. ↑
  19. ↑ Standard Climate Values. Bilbao Aeropuerto
  20. ↑ Extreme Values. Bilbao Aeropuerto

Әҙәбиәт

үҙгәртергә

Һылтанмалар

үҙгәртергә
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Бильбао&oldid=1271782» битенән алынған