Ала-Арча (милли парк)
Ала-Арча дәүләт тәбиғәт паркы Ҡырғыҙстанда, Ҡырғыҙ һыртының (ҡырғ. Кыргыз Ала-Тоо) төньяҡ битләүендә, баш ҡаланан 41 километр арауыҡта, 1600-4860 метр бейеклектә урынлашҡан. 2280 гектар майҙанды биләй. Алатауҙың иң бейек үренән башланып, төньяҡҡа — Ала-Арча тарлауығына тиклем һуҙылған. Парк биләмәһе аша Ала-Арча йылғаһы аға.
| Ала-Арча | |
| Нигеҙләү датаһы | 29 апрель 1976 |
|---|---|
 | |
| Категория защищённых зон МСОП | МСОП II категорияһы: милли парк[d] |
| Кем хөрмәтенә аталған | Ала-Арча[d] |
| Дәүләт |
 Ҡырғыҙстан |
| Административ-территориаль берәмек | Сөй өлкәһе[d] |
| Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан | Ала-Арча[d] |
| Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан | Киргизский хребет[d] |
| Иң юғары нөктә | Пик Семёнова-Тян-Шанского[d] |
| Майҙан | 194 км² |
| Рәсми сайт | alaarchapark.kg |
 | |
 Ала-Арча Викимилектә | |
Директоры — Марат Ашырбекович Касымбаев.
Тасуирламаһы үҙгәртергә
Ала — сыбар, һыҙатлы; арча — артыш.
Тарихы үҙгәртергә
Ҡырғыҙ ССР-ы Министрҙар Советының 1976 йылдың 29 апрелендә 19,4 мең гектар майҙанда булдырыла. Бөгөнгә урман майҙаны — 1316, урманһыҙ ерҙәр 970 гектар тәшкил итә.
Тәбиғәте үҙгәртергә
Тау алды далаһы һәм тау урманы ландшафтында унда 600-ҙән ашыу юғары үҫемлек төрө, шул иҫәптән 70 төр ағас һәм ҡыуаҡ, яҡынса 50 төр дарыу, баллы һәм дуплау үҫемлектәре бар.
Ылыҫлылар — 723 гектар, шул иҫәптән ҡарағай — 11 гектар, Тянь-Шань шыршыһы — 165 гектар, ҡарағас — 28 гектар, ағас кеүек артыш (арча) — 519 гектар. Ҡаты япраҡлылар: йыла — 1 гектар, йомшаҡ япраҡлылар — 69 гектар, шул иҫәптән ҡайын — 61 гектар, тирәк — 7 гектар, тал — 1 гектар. Башҡа тоҡомдар — 36 гектар, ҡыуаҡтар — 185 гектар.
Архар, Себер илеге, козерог, ҡабан, илек, төлкө, бүре, ҡуян, бурһыҡ, горностай, дикобраз, һыуһар; ҡоштарҙан таш ағуна, чиль, кеклик, улар бар.
Ҡыҙыл китапҡа ингән хайуандарҙан Төркөстан һеләүһене, һунағара, бөркөт, кумай, балабан; һирәк төрөҙәрҙән — ҡар барыҫтары һәм гриф осрай.
Туризм үҙгәртергә
1951 йылдан әүҙем туризм объекты булып тора[1], был маҡсаттан паркта һуҡмаҡтар, юлдар һалынған, Ак-Сай боҙлоғо һәм шул атамалағы шарлауыҡ — туристарҙың яратҡан урыны. Тарлауыҡ ҙур популярлыҡ менән файҙалана, унда яҡынса 150 маршрут эшләнгән. 1100 метрға тиклем бейеклектә булған ҡаялар һәм йыл әйләнәһенә эшләгән альпинист базалары бар. Бишкәктән алып асфальт юл һалынған[2].
Байтик-баатыр хөрмәтенә аталған Байтик ауылынан алыҫ түгел, шунда уҡ батырҙың ҡәбере — Байтик-Көмбәҙ (Байтик-Кумбез) бар.
Инеү — түләүле[3]. Ял көндәрендә паркка уртаса алғанда мең ярым кеше килә. Аҙнаһына егерме тонна самаһы ҡаты ҡалдыҡтар сығарыла[4].
Паркта ҙур булмаған Тәбиғәт музейы бар[2].
Ҡыҙыҡлы факттар үҙгәртергә
2016 йылдың сентябрендә «Ала-Арча» Дәүләт резиденцияһында БДБ дәүләттәре башлыҡтары советы ултырышы үтә.
Яҡындағы тораҡ пункты — Чон-Арыҡ
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Тәбиғәт паркы «ала-арча»(недоступная ссылка)
- ↑ 2,0 2,1 А. — Арчинский тарлауығында(недоступная ссылка)
- ↑
- ↑ Тәбиғәт паркында үткәрелгән был акция студенттар йыйыу буйынса «ала-арча» 14-05-2012(недоступная ссылка) // Телерадиовещательный йәмәғәт корпорацияһы
Һылтанмалар үҙгәртергә
- Географическая энциклопедия
- Особо охраняемые природные территории — Экология Кыргызстана(недоступная ссылка)
- Государственный природный парк «Ала-Арча» 2019 йыл 19 июль архивланған.