Ян ван Эйк

Ян ван Эйк
	Ян ван Эйк
	нидерл. Jan van Eyck
Тыуған:	1390[…]
Тыуған урыны:	Маасейк[d], Льежское епископство[d], Изге Рим империяһы
Үлгән:	9 июль 1441 или 9 июнь 1441
Үлгән урыны:	Брюгге[d], Фландрия[d], Бургундские Нидерланды[d]
Ил:	Южные Нидерланды[d]
Имза:
	Работы

Ян ван Эйк (нидерл. Jan van Eyck, 1385 йәки 1390 йыл, Маасейк — 1441 йыл, Брюгге)— Иртә голланд рәссам-новаторы, Төньяҡ Ренессанс рәссамы, дипломат, портрет оҫтаһы, дини сюжеттар буйынса йөҙҙән ашыу картина авторы. Рәссам Губерт ван Эйктың (1370—1426) ҡустыһы һәм уҡыусыһы.

Биографияһы

Ян ван Эйктың ҡасан тыуғаны аныҡ ҡына билдәле түгел. Ул Төньяҡ Нидерландта Льеж епархияһының Маасейк ҡалаһында тыуған, бер туған ағаһы Губертта уҡый һәм 1426 йылға тиклем уның менән эшләй. Үҙ аллы эшмәкәрлеген Гаагала Голландия графтары һарайында башлай. Беренсе тапҡыр 1422 һәм 1426 йылдар араһында граф Иоганн III-нең камер-юнкеры чинындағы «оҫта Ян» тип телгә алына^[7].

1425 йылдан ван Эйк Бургундия герцогы Филипп III (ле Бон- Добрый) һарайында яран була, ул рәссамдың ижадын юғары баһалай һәм эштәре өсөн йомарт түләй. 1425 йылдың 19 майында яҙылған документ буйынса рәссам герцог хеҙмәтенә «бөтә хөрмәттәре, өҫтөнлөктәре, иректәре, хоҡуҡтары, льготалары һәм йылына 100 Париж ливры эш хаҡы менән» камердинер итеп ҡабул ителгән". 1435 йылда герцог рәссамдың эш хаҡын йылына 360 ливрға тиклем арттырырға бойора^[8].

1427—1428 йылдарҙа герцог илселеләре менән бергә Ян ван Эйк Испанияға, ә һуңынан Португалияға юллана. Был илселәр Филипп Бургундскийға Португалия принцессаһы Изабелланы кәләш итеп әйттерергә бара. Ван Эйкҡа кәләштең портретын төшөрөргә бойорола. Рәссам ике портрет яҙа. Икеһе лә герцогҡа никах килешеүе проекты менән бергә ебәрелә: береһе ҡоро юлдан, икенсеһе карап менән ебәрелгән. Портреттар беҙҙең көндәргәсә һаҡланмаған^[8].

1427 йылда Туринда була, унда ван Эйкты урындағы рәссамдар гильдияһы хөрмәтләп ҡабул итә. Моғайын, ул Роберт Кампен менән дә осрашҡандыр, йәки уның картиналарын күргәндер. Лилль һәм Гент ҡалаларында эшләй. 1431 йылда Брюггела йорт һатып ала һәм һуңғы көнөнә тиклем шунда йәшәй. 1432 йыл тирәһендә ул үҙенән 15 йәшкә кесерәк Маргарет исемле ҡыҙға өйләнә. уның фамилияһы билдәле түгел, ләкин тикшеренеүселәр ҡыҙ бөлгән аристократтар ғаиләһенән булғандыр тигән фекерҙә. Ян ван Эйк вафат булғандан һуң уға Брюгге ҡалаһы ҙур булмаған пенсия билдәләй.

Ван Эйк майлы буяуҙарҙы уйлап табыусы тип һанала, әммә ғәмәлдә ул лессировка (бер нисә ҡат үтә күренмәле буяуҙар ҡулланыу) ярҙамында эш техникаһын ғына камиллаштыра. Ван Эйк арҡаһында сәнғәттә майлы буяу техникаһы дөйөм танылыу ала. Ул Нидерландта ғәҙәти булып китә, XV быуатта был техника Германия һәм Францияға, унан Италияға барып еткән.

Ван Эйктың иң ҙур һәм иң билдәле әҫәре — Гент алтаре, уны, бәлки, ағаһы Губерт башлап ҡуйғандыр. Рәссам уның өҫтөндә 1422—1432 йылдарҙа ғаилә капеллаһы өсөн бай Гент кешеһе Хос Вайдт заказы буйынса эшләй. 258 кеше кәүҙәһе һүрәтләнгән, 24 картинанан торған был ҙур күп яруслы полиптих Генттағы Изге Бавон соборында урынлашҡан. Ян ван Эйктың шедеврҙары араһында — «Канцлер Ролен мадоннаһы», шулай уҡ «Медичи» банк йорто вәкиле-сауҙәгәр Джованни Арнольфини һәм уның ҡатыны — «Ирле-ҡатынлы Арнольфиниҙар портреты» (Европалағы тәүге ике кеше бергә төшөрөлгән портрет). 1437 йылғы яҙмаларҙа рәссам Бургундияның юғары ҡатлам кешеләре араһында хөрмәт ҡаҙанған кеше булараҡ, сит илдәр менән бәйләнеш өсөн яуаплы комиссияларҙа эшләгән, тип әйтелә.

Ян ван Эйк Брюггела 1441 йылдың июлендә вафат була. Рәссам Изге Донатиан соборы зыяратында ерләнгән. 1442 йыл башында ағаһы Ламберт ҡустыһы васыяты буйынса, рәссам соборҙың үҙендә яңынан ерләнгән, собор 1799 йылда юҡҡа сығарылған. Ван Эйктың эпитафияһында былай тип яҙылған: «Бында иҫ киткес яҡшы сифаттарға эйә булған Иоанн ята, ул һынлы сәнғәткә һөйөүе иҫ киткес ине; тулы тормош алып барыусы кешеләрҙе, сәскәле үләндәр менән ҡапланған ерҙе яҙҙы, үҙенең сәнғәте менән бөтә тере донъяны данланы…»"^[9].

Ван Эйктың бер нисә уҡыусыһы була, шул иҫәптән һуңыраҡ билдәле рәссам Петрус Кристус та булған. Сәнғәт тарихсыһы Эрнст Гомбрих оҫта тураһында былай тип яҙа: «Бөтәһе лә шуны таный: (кешелектең) художество үҫешендә боролошто билдәләгән иң ҡыйыу асыштарҙы рәссам Ян ван Эйк (1385/90—1441) яһаны. Гент соборы өсөн күп ҡапҡаслы алтарь (полиптих)— уның иң бөйөк әҫәре»^[10].

Иң мөһим эштәре

Ирле-ҡатынлы Арнольфиниҙар портреты, 1434,Лондон милли галереяһы
Ҡыҙыл сәллә ураған кеше (Ян ван Эйк). 1433. Милли галерея, Лондон
Гент алтаре. 1432. Изге Бавон соборы, Гент
Каноник ван дер Пале мадоннаһы. 1436.Гронинге музейы, Брюгге
Канцлера Ролен мадоннаһы. 1435. Лувр, Париж

Былар ҡыҙыҡлы

Сәнғәт тарихында «Ирле-ҡатынлы Арнольфиниҙар портреты» — рәссам үҙе ҡултамғаһын ҡуйған тәүге картиналарҙың береһе, сөнки XV быуатҡа тиклем был ғәҙәт бик таралмаған. Был картинала: «Бында Ян ван Эйк булған. 1434» тигән яҙыу бар.
Ван Эйктың ҡапыл реализмға күсеүен аңлатырға тырышҡан бер нисә теория бар. Шуларҙың иң ҡыҙығы — инглиз рәссамы Д. Хокни һәм физик Чарльз М. Фалько варианты. Ван Эйк фотография кеүек һүрәттәр эшләү өсөн кәкре көҙгөләр һәм бәләкәй линзалар ҡулланған, тип иҫәпләй улар. Уның картиналарында перспективаның үҙгәреүен улар ошоноң менән аңлата^[11].

Библиография

Егорова К. С. Ян ван Эйк. М., 1965;
Никулин Н. Н. Ян ван Эйк [Альбом]. Л., 1967.
Хёйзинга Й. Осень Средневековья / Пер. Д. В. Сильвестрова. Под ред. С. С. Аверинцева. — М.: Наука, 1988. — 544 с.: ил. — (Памятники исторической мысли). — ISBN 5-02-008934-6.
Friedländer М. J., Die aitniederländische Malerei, Bd 1, B., 1924;
Baldass L., Jan van Eyck, L., 1952;
Panofsky E., Early Netherlandish painting. Its origins and character, v. 1—2, Camb. (Mass.), 1953.
Сарабьянов А. Д. Ян ван Эйк: [Альбом]. — М.: Изобразительное искусство, 1990. — 63 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-85200-151-1.

Иҫкәрмәләр

↑ Нидерландский институт истории искусств
↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118531557 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 https://cs.isabart.org/person/20542
↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
↑ https://www.museabrugge.be/collection/work/id/0000_GRO0161_I
↑ Châtelet, Albert, Early Dutch Painting, Painting in the northern Netherlands in the fifteenth century. 27-8, 1980, Montreux, Lausanne, ISBN 2-88260-009-7
↑ ^8,0 ^8,1 Ян ван Эйк: Альбом / Авт.-сост. А.Д. Сарабьянов. — М.: Изобразительное искусство, 1990. — 64 с. — ISBN 5-85200-151-1.
↑ Ян Ван Эйк — Самый главный художник нашего века — так назвал Яна ван Эйка его младший современник, итальянский гуманист Бартоломео Фацио. Книги из серии 100 Сто Великих
↑ Эрнст Гомбрих. «История искусства». 4-е изд. М.2017, ISBN 978-5-98051-173-9, 978-5-98051-160-9
↑ Э. Ланди. «Тайная жизнь великих художников». М.2011, ISBN 978-5-98697-228-2

Әҙәбиәт

Эйк // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
Ван Эйк (van Eyck) Ян // Большая Советская энциклопедия (в 30 т.) / А. М. Прохоров (гл. ред.). — 3-е изд. — М.: Сов. энциклопедия, 1971. — Т. IV. — С. 294–295. — 600 с.

Һылтаниалар

	Ян ван Эйк Викимилектә

Ҡалып:Ян ван Эйк

[_6aa920b63ea7fe82-1] Нидерландский институт истории искусств

[_b764069c8860e6cb-2] Deutsche Nationalbibliothek Record #118531557 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.

[_928f14ecd024fd4e-3] Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.

[_ebdf8d20565d1693-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 https://cs.isabart.org/person/20542

[_5cc5cb0544d4f77a-5] Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.

[_fd69fbdd1306b0ad-6] ttps://www.museabrugge.be/collection/work/id/0000_GRO0161_I

[7] Châtelet, Albert, Early Dutch Painting, Painting in the northern Netherlands in the fifteenth century. 27-8, 1980, Montreux, Lausanne, ISBN 2-88260-009-7

[:0-8] 8,0 ^8,1 Ян ван Эйк: Альбом / Авт.-сост. А.Д. Сарабьянов. — М.: Изобразительное искусство, 1990. — 64 с. — ISBN 5-85200-151-1.

[9] Ян Ван Эйк — Самый главный художник нашего века — так назвал Яна ван Эйка его младший современник, итальянский гуманист Бартоломео Фацио. Книги из серии 100 Сто Великих

[10] Эрнст Гомбрих. «История искусства». 4-е изд. М.2017, ISBN 978-5-98051-173-9, 978-5-98051-160-9

[11] Э. Ланди. «Тайная жизнь великих художников». М.2011, ISBN 978-5-98697-228-2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]