Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһы

Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһы (ЮНЭ)

Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһы
Һөнәр төрө	невролог, физиолог

физиологияның үҙәк нервы системаһының юғары нервы эшмәкәрлеген өйрәнеүсе бүлеге. Был эшмәкәрлек баш мейеһенең ҙур ярымшарҙар ҡабығына бәйле. Тап уның аша организмдың тышҡы яҡ мөхит менән ҡатмарлы мөнәсәбәттәре тәьмин ителә

Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһы шартлы рефлекстарҙың барлыҡҡа килеүен , ҙур ярымшарҙар ҡабығында барған үҙ-ара ҡуҙғыу һәм тотҡарланыу процестарының үҙ-ара бәйләнешен өйрәнә.

Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһы тикшеренеү эштәрендә эксперименталь методтарҙы ҡуллана.

ЮНЭ Физиологияһы — ул баш мейеһенең мөһим бүлектәренең эшмәкәрлеге тураһындағы фән.

Яҡын фәндәр

• Эксперименталь психология
• Этология
• Бихевиоризм
• Нейрофизиология
• Психофизиология

Билдәле ғалимдар

• Павлов Иван Петрович
• Сеченов Иван Михайлович
• Алексей Ухтомский Алексеевич
• Бехтерев, Владимир Михайлович
• Мерлин, Соломонович Вольф
• Теплов, Борис Михайлович
• Петр Кузьмич Этническое
• Иван Бериташвили Соломонович
• Леон Орбеть Абгарович

Тарих

И. П. Павлов. Портретын эшләү Репин И (1924)

Юғары нервы эшмәкәрлеге физиологияһына нигеҙ һалыусы — Иван Петрович Павлов.

Башлап был фәнгә нигеҙ 1917 йылда яҙылған һәм 1924 йылда Хәрби-Медицина академияһында уҡылған лекцияларында һалынған. Тәүге тапҡыр лекциялар . 1927 йылда «Баш мейесенең ҙур ярымшарының эше тураһында» исеме аҫтында баҫыла.

Яңы эксперименталь мәғлүмәттәр нигеҙендә тыуған идеяларын И. П. Павлов «Хайуандарҙың юғары нервы эшмәкәрлеген (ҡылыҡтарын) объектив өйрәнеүҙең егерме йыллыҡ тәжрибәһе» тигән хеҙмәтендә һүрәтләй.

П. Павловтың эштәре Иван Михайлович Сеченовтың, рефлекстар тураһындағы тәғлимәтенә таяна («Баш мейеһенең рефлекстары»)хеҙмәттәренә таяна.

И. М. Сеченовтың идеялары ул иҫән ваҡытта уҡ, Сергей Петрович Боткин тарафынан медицинала ҡулланыш таба.

Иван Петрович Павлов, шартлы рефлексты өйрәнгәндә, был процесс бөтә тере организмдарҙың психик реакцияларын формалаштырыуҙың, шул иҫәптән кешелә фекерләү процесының нигеҙе булып тора, тип фараз итә.

Хәҙер асыҡлауынса, кешенең фекерләү процесы бер төрлө түгел, ә шартлы рефлекстарҙың дүрт төрөндә нигеҙләнә. Шартлы рефлекстарҙың беренсе төрө — ул объекттарҙың ысынбарлыҡ торошон (ҡарап торғанын) образдарҙа ҡабул итеү нисбәтенә ҡараған рефлекстар. Рефлекстарҙың был төрө Ерҙә тере организмдарҙың төп йәшәү эшмәкәрлеген ойоштороуҙы билдәләй.

Шартлы рефлекстарҙың икенсе төрө — элгәре күргән ысынбарлыҡ объекттар менән уларҙы образдарҙа ҡабул итеү нисбәтенә ҡараған рефлекстар.

Былар юғары төҙөлөшлө маймылдар мейеһенең үҫеш кимәленә тап килә.

Шартлы рефлекстар өсөнсө төрө — дөйөмләштерелгән образдарға ҡарата рефлекстар булып тора. Был рефлекстар заманса фекер йөрөтөү психологияһы булмаған, мейенең үҫеш кимәле фекер йөрөтөүҙең неандерталецтарҙыҡына тура килгән образлы дөйөмләштерелгән төрө булып тора.

Дүртенсе төр — хәҙерге заман кешеһенең мейеһе кимәленә тура килгән, төшөнсәләр ярҙамында фекерләүгә бәйле шартлы рефлекстар. Кеше предметтар, уларҙың үҙсәнлектәре һәм билдәләре тураһындағы, тәбиғәт күренештәре тураһындағы төшөнсәләрҙе лә, үҙенең хис-тойғоларын, кисерештәрен дә һүҙҙәр ярҙамында дөйөмләштерә.

Перспективалар

Хәҙерге ваҡытта ВНД (ЮНЭ) физиологияһы өйрәнеү менән Рәсәй фәндәр Академияһының Мәскәүҙәге һәм Санкт-Петербургтағы нейрофизиология һәм юғары нервы эшмәкәрлеге Институты шөғөлләнә.

Юғары квалификациялы кадрҙар әҙерләү Мәскәү дәүләт университеты (юғары нервы эшмәкәрлеге институты, биология факультеты) һәм Санкт-Петербург дәүләт университетында алып барыла .

Шулай уҡ

• Юғары нервы эшмәкәрлеге төрҙәре

Әҙәбиәт

• Скляров п. в. юғары нервы эшмәкәрлеге Физиологияһы. — Изд-во: Львов дәүләт университетын, 1955. — С. 144