Роберт Шуман

Роберт Шуман, нем. Robert Schumann (8 июнь 1810 йыл, Цвиккау ҡалаһы — 29 июль 1856 йыл, Эндених ҡалаһы) — немец (саксон) композиторы, пианист, дирижёр. Педагог һәм кренекле музыка тәнҡитсеһе. Романтизм осоронда күренекле композиторҙарҙың береһе булараҡ киң билдәле. Уның уҡытыусыһы Фридрих Вик Шуманды Европаның иң яҡшы пианисы булыр тип ышана, ләкин ҡулы ауырыу сәбәпле Робертҡа пианист карьераһын ҡалдырып, ғүмерен музыка яҙыуға бағышларға тура килә.

Роберт Шуман Robert Schumann
Төп мәғлүмәт
Тыуған	8 июнь 1810({{padleft:1810|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:8|2|0}})
Тыуған урыны	Цвиккау ҡалаһы
Үлгән	29 июль 1856({{padleft:1856|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:29|2|0}}) (46 йәш)
Үлгән урыны	Пруссия короллеге, Эндених (Бонн янында)
Ил	Германия
Һөнәрҙәре	композитор, дирижёр
Әүҙем йылдары	1810—1856
Жанрҙар	Концерттар, вокаль әҫәрҙәр, симфоник әҫәрҙәр, камера музыкаһы
Псевдонимдар	Эвзебий, Флорестан
Автограф
Аудио, фото, видео Викимилектә

Роберт Шуман Венала. 1839

1840 йылға тиклем Шумандың бөтә әҫәрҙәре тик фортепиано өсөн яҙылған була. Һуңыраҡ бик күп йырҙар, дүрт симфония, опера һәм башҡа оркестр, хор һәм камера әҫәрҙәре баҫылып сыға. Музыка тураһында мәҡәләләрен ул Яңы музыкаль гәзиттә баҫтырып сығара (нем. Neue Zeitschrift für Musik).

1840 йылда ҡыҙҙың атаһының теләгенә ҡарамаҫтан, Шуман Фридрих Виктың ҡыҙы Клараға өйләнә. Уның ҡатыны ла музыка яҙған һәм ҙур концерт пианисы карьераһына эйә булған. Концерттарҙан төшкән табыш атаһының торошоноң күпселек өлөшөн тәшкил иткән.

Шуман 1833 йылда тәүге тапҡыр көслө депрессиянан барлыҡҡа килгән психик ҡаҡшауҙан яфаланған. 1854 йылда үҙ-үҙенә ҡул һалырға маташҡандан һуң, ул үз теләге менән, психиатрия клиникаһына урынлаштырыла. Эйген Блейлер Шуман осрағын шизофренияның классик миҫалы итеп килтерә, ә башҡа тикшеренеүселәр һәм биографтар уның биполяр аффектив ҡаҡшауы булыуын билдәләй. 1856 йылда Роберт Шуман психик ҡаҡшауҙан дауаланып өлгөрмәй вафат була.

Биографияһы

Роберт Шуман 1810 йылдың 8 июнендә Саксонияның Цвиккау ҡалаһында китап нәшер итеүсе, яҙыусы, шағир Август Шумандың (1773-1826) сауҙагәр ғаиләһендә тыуа. Ул ғаиләлә иң кесе, яратҡан ул була, уның өс ағаһы (Эдуард, Карл, Юлий) һәм һеңлеһе була.

Тәүге музыка дәрестәрен Шуман урындағы органсы Иоганн Кунштан ала; 10 йәшендә хор һәм оркестр музыкаһын ижад итә башлай. Тыуған ҡалаһындағы гимназияға йөрөй, унда Дж. Байрон һәм Жан Поль әҫәрҙәре менән таныша. Был романтик әҙәбиәттең кәйефе һәм образдары ваҡыт үтеү менән Шумандың музыкаль ижадында сағылыш таба. Бала сағында ул атаһының нәшриәтендә сыҡҡан энциклопедия өсөн мәҡәләләр яҙып, профессиональ әҙәби эшкә ылыға. Филология менән етди мауыға, ҙур латин һүҙлегенең нәшер алдынан төҙәтмәһен үтәй. Ә Шумандың әҙәби әҫәрҙәре шундай кимәлдә яҙылған, үлгәндән һуң улар уның өлгөрөп еткән журналистик хеҙмәттәре йыйынтығына ҡушымта рәүешендә донъя күргән. Йәш сағының билдәле бер осоронда Шуман хатта, әҙәбиәтте йәки музыканы һайларғамы, тип икеләнеп китә. 1828 йылда Лейпциг университетына уҡырға инә, ә киләһе йылда Гейдельберг университетына күсә. Ул әсәһенең ныҡышы буйынса юрист булырға ниәтләнә, ләкин музыка егетте нығыраҡ ҡыҙыҡһындыра. Уны пианист булыу идеяһы йәлеп итә.

1830 йылда әсәһенә үҙен музыкаға бағышларға рөхсәт ала һәм Лейпциг ҡалаһына ҡайтып, ҡулайлы остаз табырға өмөтләнә. Унда ул Фридрих Виктан фортепиано һәм Генрих Дорндың композиция дәрестәрен ала башлай.

Уҡыу ваҡытында Шумандың ҡулының урта бармағы фалижы һәм һуҡ бармағы парезы үҫешә, шул арҡала уға профессиональ пианист карьераһы тураһында фекер ҡалдырырға тура килә. Заманса медицина күҙаллауҙары буйынса Шумандың хәле фокаль дистония тип баһалана. Шумандың фалижы бармаҡ өсөн тренажер ҡулланыу һөҙөмтәһендә йәрәхәтләнеүе тигән версия киң таралған. Бындай тренажерҙар ул ваҡытта пианистар араһында бик киң таралған була. Бындай тренажерҙарҙа бармаҡтар беләккә эләктерелгән бауҙарға аҫылып ҡуйыла, бармаҡтарҙы аҫҡа шылдырып һәм көс менән пружиналарҙы тартып, пианист беләк һәм ҡул суғы мускулдарына күнекмә яһай. Тренажер Шумандың хаттарының береһендә телгә алына. Бәлки, Шуман шул ваҡытта популяр булған Dactylion Анри Герца (1836) һәм Happy Fingers Тициано Поли тибындағы тренажерҙарҙы үҙе яһаған. Ләкин Шумандың фалижы аҡрынлап үҫешкән, был травма алыуға хас түгел. Хәҙерге тикшеренеүселәр шундай һығымтаға килгән: тренажер уның ауырыуына сәбәпсе булмағандыр, моғайын, ә Шуман фокалб дистонияны дауалауҙа реабилитация сараһы булараҡ файҙаланғандыр. Тағы ла бер ғәҙәти булмаған, әммә киң таралған версия буйынса, Шуман ғәжәйеп виртуозлыҡҡа ирешергә маташыуҙа ҡулындағы бармаҡтарын бәйләгән тарамыштарҙы алып ташларға маташҡан,- был версияның бер ниндәй нигеҙе лә юҡ. Шуман үҙе бармаҡ фалижының үҫешен фортепианола уйнау оҙайлығы һәм ҡулдан артыҡ яҙыу менән бәйләй. Ул шул ваҡытта ҡулланырлыҡ күп дауалау алымдарын, шул иҫәптән электр менән, әммә уңышһыҙ дауалауҙы ҡулланған. Быуат табиптары һәм тикшеренеүселәре Шуман ауырыуының барлыҡҡа килеү сәбәбенә ҡарата бик күп фараздар ҡуя. Атап әйткәндә, музыка белгесе Эрик Самстың 1971 йылғы тикшеренеүе фаразлауынса, бармаҡ фалижына ошо осорҙа табылған сифилистан дауаланырға маташыу Шумандың терегөмөш йәки мышаяҡты ҡабул итеүе сәбәпсе булыуы ихтимал.Ләкин ул саҡта Шумандың мышьяҡты йәки терегөмөшөн ҡабул итеүе тураһында бер ниндәй ҙә дәлил юҡ, ағыуланыуҙың башҡа билдәләре тураһында дәлилдәр ҙә юҡ. 1978 йылда табиптар тәҡдим иткән башҡа версия буйынса, фалиж нервының терһәк быуыны тирәһендә хроник компрессияһы һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килеүе ихтимал. Ниһайәт, быуат аҙағында музыканттар өсөн үҙенсәлекле фокаль дистония формаһы асыҡланды, ул йыш ҡына пианистар араһында осрай һәм бөтә донъяла музыкант-инструменталистарҙың 1,8% -ын зарарлай. 2005 йылда тикшеренеүселәр Шумандың ошо неврологик ҡаҡшауы тураһында һығымтаға килә.

Пианист булыу теләген ҡалдырып, Шуман композиция һәм бер үк ваҡытта музыкаль тәнҡит менән етди шөғөлләнә. Фридрих Вик, Людвиг Шунке һәм Юлиус Кнорр йөҙөндә ярҙам табып, Шуман 1834 йылда артабан иң йоғонтоло музыкаль ваҡытлы баҫмаларҙың береһе - «Новая музыкальная газета» (нем. Neue Zeitschrift für Musik) баҫмаһына нигеҙ һала(нем. Neue Zeitschrift für Musik), уны бер нисә йыл дауамында мөхәррирләй һәм даими унда үҙ мәҡәләләрен баҫтырып сығара. Ул үҙен яңылыҡҡа ынтылыусы һәм сәнғәттә иҫкелек, шулай уҡ филистерҙар, йәғни үҙенең сикләнгән булыуы һәм артта ҡалыуы менән музыка үҫешен тотҡарлаусы, консерватизм һәм бюргерлыҡтың нигеҙе булып тороусы кешеләр менән көрәшеүсе итеп күрһәтә.

1838 йылдың октябрендә композитор Венаға күсеп килә, әммә 1839 йылдың апрель башында уҡ Лейпциг ҡалаһына ҡайта. 1840 йылда Лейпциг университеты Шуманға философия докторы исемен бирә. Шул уҡ йылда, 12 сентябрҙә, Лейпциг эргәһендәге Шёнефельд ауыл сиркәүендә Шуман уҡытыусыһының ҡыҙы - күренекле пианиносы Клара Жозефина Вик менән никахҡа инә. Никах теркәү йылында Шуман 140-ҡа яҡын йыр сығара. Роберт менән Клараның бер нисә йыл ғүмере бәхетле үтә. Уларҙың һигеҙ балаһы тыуа. Шуман ҡатынын концерттарға оҙатып йөрөй, ә ул, үҙ сиратында, йыш ҡына иренең көйҙәрен башҡара. Шуман 1843 йылда Ф. Мендельсон ойошторған Лейпциг консерваторияһында уҡыта.

1844 йылда Шуман хәләл ефете менән бергә Санкт-Петербургка һәм Мәскәүгә гастролдәргә юллана, унда уларҙы ҙур хөрмәт менән ҡабул итәләр. Унда тәүге тапҡыр психик ҡаҡшау билдәләре күренә 1846 йылда ғына Шуман аяҡҡа баҫа, хатта тағыәҫәр яҙырға һәләтле була. 1850 йылда Шуман Дюссельдорфтағы ҡала музыка директоры вазифаһына саҡырыу ала. Әммә оҙаҡламай унда ыҙғыштар башлана, һәм 1853 йылдың көҙөндә контракт тергеҙелмәй.1853 йылдың ноябрендә Шуман ҡатыны менән Голландия буйлап сәйәхәткә юллана, унда уны һәм Клараны «шатлыҡ һәм хөрмәт менән» ҡабул итәләр. Ләкин шул уҡ йылда тағы ҡаҡшау билдәләре күҙәтелә башлай. 1854 йылдың башында психикаһы ҡаҡшағандан һуң Шуман үҙ-үҙенә ҡул һалып, Рейнға ташланырға маташа, ләкин уны ҡоткаралар. Уны Бонн эргәһендәге Энденихтағы психиатрия дауаханаһына урынлаштырырға тура килә. Дауаханала ул әҫәрҙәр яҙманы тиерлек, яңы әҫәрҙәрҙең эскиздары юғала. Һирәкләп уға ҡатыны Клара менән осрашырға рөхсәт ителә. Роберт 1856 йылдың 29 июлендә вафат була.

• 
  Цвиккауҙа Шуман йорто
• 
  Роберт Шуман, Вена, 1839
• 
  Цвиккауҙа Шуман музейында композиторҙың музыка бүлмәһе
• 
  Роберт һәм Клара, 1847

Ижады

Үҙенең музыкаһында Шуман башҡа композиторҙарға ҡарағанда нығыраҡ романтизмдың тәрән шәхси тәбиғәтен сағылдыра. Уның иртә музыкаһы, интроспектив һәм йыш ҡына ғәжәп, уның фекеренсә, үтә сикләнгән классик формалар традицияһынан өҙөргә маташыу була. Шумандың Г. Гейненың шиғриәтенә туғандаш ижады 1820—1840 йылдарҙа Германияның рухи йәһәттән абруйын төшөрә, юғары кешелеклелек донъяһына саҡыра. Ф. Шуберт менән К. М. Вебер вариҫы, Шуман немец һәм Австрия музыкаль романтизмының демократик һәм реалистик тенденцияларын үҫтерә. Тере сағында аҙ аңлашылған музыкаһының күпселек өлөшө хәҙер гармонияла, ритмда һәм формала ҡыйыу һәм үҙенсәлекле күренеш булараҡ баһалана. Уның әҫәрҙәре немец музыка классикаһы традициялары менән тығыҙ бәйләнгән.

Шумандың фортепиано әҫәрҙәренең күбеһе - үҙ-ара эске сюжет-психологик линия менән бәйле лирик-драматик, һынлы һәм «портрет» жанрлы ҙур булмаған пьесалар циклы. Типик циклдарҙың береһе - «Карнавал» (1834), унда күмәк күренештәр, бейеүҙәр, битлектәр, ҡатын-ҡыҙ образдары (улар араһында Киарина - Клара Вик), Паганини, Шопендың музыкаль портреттары уҙа. «Бабочки» (1831, Жан Поль әҫәре мотивтары буйынса) һәм «Давидсбюндлеры» (1837) циклдары «Карнавал»ға яҡын. «Крейслериана» (1838, ул әҙәби герой Э. Т. Гофман исеме менән аталған) пьесалар циклы Шумандың юғары ҡаҙаныштарына ҡарай. Романтик образдар донъяһы, дәртле һағыш, героик ынтылыш Шумандың фортепиано өсөн «Симфоник этюдтар» (1834), сонаталар (1835, 1835-1838, 1836), Фантазия (1836-1838), оркестр менән фортепиано өсөн концерт (1841-1845) кеүек әҫәрҙәрендә сағылыш тапҡан. Вариация һәм соната тибындағы әҫәрҙәр менән бергә Шумандың сюита йәки пьесалар альбомы принцибы буйынса төҙөлгән фортепьян циклдары бар: «Фантастик өҙөктәр» (1837), «Балалар сәхнәләре» (1838), «Үҫмерҙәр өсөн альбом» (1848) һ.б.

Роберт һәм Клара Шуман

Вокаль ижадында Шуман Ф. Шуберттың лирик йыры тибын үҫтерә. Йырҙарҙы нескә итеп эшкәрткәндә Шуман кәйеф деталдәрен, текстың шиғри нескәлектәрен, йәнле телдең интонацияһын һүрәтләй. Уның вокаль циклдарынан иң популяры — Г. Гейне шиғырына яҙылған  — «Любовь поэта» (1840). Ул 16 йырҙан тора, атап әйткәндә, «О, если б цветы угадали», йәки «Слышу песни звуки», «Я утром в саду встречаю», «Я не сержусь», «Во сне я горько плакал», «Вы злые, злые песни». Икенсе сюжетлы вокаль циклы — Альберт Шамиссоның һүҙҙәренә «Любовь и жизнь женщины» (1840). Мәғәнәһе буйынса төрлө йырҙар Ф.Рюккерт, И.В.Гете, Р.Бернс, Г.Гейне, Дж. Байрон һүҙҙәренә яҙылған «Мирты» циклына (1840), Й. Эйхендорф һүҙҙәренә яҙылған «Круг песен» циклына инә (1840). Вокал һәм йыр-сәхнәләрҙә Шуман сюжеттарҙың киң даирәһенә ҡағыла. Шумандың гражданлыҡ лирикаһының сағыу өлгөһө — «Ике гренадер» балладаһы (Г. Гейне шиғырына). Шумандың ҡайһы бер йырҙары - ябай сәхнә йәки көндәлек портрет һүрәтләмәләре: уларҙың музыкаһы немец халыҡ йырына яҡын («Ф. Рюккерт шиғырына халыҡ йыры» һ.б.).

«Рай и Пери» (1843) ораторияһында, Т. Мурҙың «Лалла Рук» романының бер өлөшө сюжетына, «Фауст күренештәре»ндәге (1844-1853, И. В. Гёте буйынса) кеүек үк, Шуман опера ижад итеү тураһындағы күптәнге хыялын тормошҡа ашырыуға яҡынлаша. Шумандың урта быуат риүәйәте сюжетына яҙылған берҙән-бер «Геновева» операһы (1848) сәхнәлә танылыу яуламай. Шумандың Дж. Байрондың «Манфред» драматик поэмаһына музыкаһы (увертюра һәм 15 музыкаль номер, 1849) ижади уңыш була.

Композиторҙың 4 симфонияһында («Весенняя», 1841; Икенсе, 1845-1846; «Рейнская» (1850); Дүртенсе, 1841-1851) - яҡты, шат кәйефле. Унда йыр, бейеү, лирик-һүрәт характерындағы эпизодтар ҙур урын биләй.

Шуман музыка тәнҡитенә ҙур өлөш индерә. Үҙенең журналы биттәрендә музыкант-классиктарҙың ижадын пропагандалап, хәҙерге замандың художествоға ҡаршы күренештәренә ҡаршы көрәшеп, ул яңы Европа романтик мәктәбен хуплай. Шуман виртуоз франтлыҡ, сәнғәткә битарафлыҡты ғәйеплә. Матбуғат биттәрендә Шуман исеменән сығыш яһаған уйҙырма персонаждар — дәртле, үтә ҡыйыу һәм ирониялы Флорестан һәм наҙлы хыял эйәһе Эвзебий. Икеһе лә композиторҙың поляр һыҙаттарын сағылдырған.

Шуман идеалдары XIX быуаттың алдынғы музыканттарына яҡын була. Уны Феликс Мендельсон, Гектор Берлиоз, Ференц Лист юғары баһалаған. Рәсәйҙә Шуман ижадын А. Г. Рубинштейн, П. И. Чайковский, Г. А. Ларош, «Бөйөк бишәү» эшмәкәрҙәре пропагандалаған. Музыка белгесе Л. Л. Сабанеев үҙенең «Роберт Шуман и русская музыка» мәҡәләһендә «Шуман, бәлки, башҡа көнбайыш композиторҙарына ҡарағанда ла рус музыкаһында илһамландырыусы һәм юл күрһәтеүсе ролен уйнаны» тип күрһәтеп: «Бары тик Шуман ғына рус ижады өсөнайырыуса тәьҫирле композитор булып сыға. Ул рус музыкаһында үҙенең йоғонтоһо менән үҙенең тыуыуынан алып тиерлек ҡатнаша — бары тик „бала сағын“ ғына төшөрөп ҡалдырырға кәрәк.». И. Ф. Стравинский шулай уҡ Шумандың Европа музыкаһы үҫешенә йоғонтоһон билдәләп һәм сәнғәттә милли үҙенсәлекте һаҡлау зарурлығын яҡлап былай тип яҙа: «Чайковский ҙа, әлбиттә, Германия йоғонтоһонан ҡотола алманы. Шуман уға хатта йоғонто яһаған булһа ла, Гунонан кәм булмаһа ла, был уға урыҫ булып ҡалырға, ә Гуноға - француз булып ҡалырға ҡамасауламаны. Улар икеһе лә, үҙе лә бик яҡшы музыкант булған бөйөк немец музыкантының музыкаль асыштарын файҙаландылар, уның фекер йөрөтөү рәүешенә буйһонмайынса, музыкаль теленә хас һүҙҙәрҙе үҙләштерҙеләр».

Хәтер

• Музейҙар
• 
  Цвиккауҙа Роберт Шуман музейы
• 
  Лейпцигта Роберт һәм Клара Шуман музейы
• 
  Боннда Роберт Шуман музейы

• Һәйкәлдәр
• 
  Роберт Шуман бюсты
• 
  Цвиккауҙа Роберт Шуман һәйкәле
• 
  Роберт һәм Клара Шумандың ҡәбере

• Тәңкәләр һәм почта маркалары
• Композиторҙың тыуыуына 200 йыл тулыуға (2010) ҡарата Германия Федератив Республикаһында 10 евролыҡ иҫтәлекле көмөш тәңкә сығарылған
  Композиторҙың тыуыуына 200 йыл тулыуға (2010) ҡарата Германия Федератив Республикаһында 10 евролыҡ иҫтәлекле көмөш тәңкә сығарылған
• 
  Р. Шуманға арналған ГДР-ҙың почта маркаһы, 1956, 20 пфенниг (Михель 542, Скотт 304)
• 
  СССР-ҙың почта маркаһы, 1960 йыл

Әҙәбиәт

• Соловьёв Н. Ф., —. Шуман, Роберт-Александр // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Воспоминания о Роберте Шумане / Сост., коммент., предисл. О. В. Лосевой; Пер. А. В. Михайлова и О. В. Лосевой. — Композитор. — М., 2000. — ISBN 5-85285-225-2; 5-89598-076-7.
• Ганзбург Г. И. Песенный театр Роберта Шумана // Музыкальная академия. — 2005. — № 1. — С. 106—119.
• Ганзбург Г. Театрализация в вокальных циклах Роберта Шумана: Исследование. — Saarbrücken: LAP Lambert Academic Publishing, 2012. — 128 с. ISBN 978-3-659-10435-0
• Грохотов С. В. Шуман и окрестности : Романтические прогулки по «Альбому для юношества». — М., 2006. — ISBN 5-89817-159-2.
• Грохотов С. В. Шуман: Карнавал. — М., 2009. — ISBN 978-5-89817-285-5.
• Житомирский Д. В. Роберт и Клара Шуман в России. — М., 1962.
• Житомирский Д. В. Роберт Шуман: Очерк жизни и творчества. — М., 1964. || . — 2-е изд. — М., 2000.
• Карминский М. В. Драматургия жизни Роберта Шумана // Харківські асамблеї-1995 : Міжнародний музичний фестиваль «Роберт Шуман і мистецька молодь»: Зб. матер. / Упорядник Г. І. Ганзбург. — Харків, 1995. — С. 7—18.
• Меркулов А. Фортепианные сюитные циклы Шумана. — М., 2011
• Роберт Шуман и перекрестье путей музыки и литературы: Сб. науч. тр / Сост. Г. И. Ганзбург. — Харьков: РА — Каравелла, 1997. — 272 с. — ISBN 966-7012-26-3.
• Свириденко С. Шуман и его песни. — СПб., 1911.