Википедия

Цицикар

Цицикар (ҡыт.трад. 齊齊哈爾, ябай. 齐齐哈尔, пиньинь: Qíqíhā'ěr; маньчжур: ᠴᡳᠴᡳᡤᠠᡵ Цицигар [хотон]) — Ҡытай Халыҡ Республикаһының Хэйлунцзян провинцияһындағы ҡала округы. Әһәмиәте буйынса Хэйлунцзян провинцияһында икенсе ҡала округы.

Цицикар
Флаг
Нигеҙләү датаһы 1691
Рәсем
Рәсми атамаһы 齐齐哈尔市
Дәүләт  Ҡытай
Административ үҙәк Цзяньхуа[d]
Административ-территориаль берәмек Хэйлунцзян[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+8:00[d]
Халыҡ һаны 4 067 489 кеше (2020)[1]
Административ рәүештә бүленә Лунша[d], Цзяньхуа[d], Тефэн[d], Анъанси[d], Фулаэрцзи[d], Няньцзышань[d], Мэйлисы-Даурский национальный район[d], Лунцзян[d], Иань[d], Тайлай[d], Ганьнань[d], Фуюй[d], Кэшань[d], Кэдун[d], Байцюань[d] һәм Нэхэ[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 147 ± 1 метр
Туғандаш ҡала Уцуномия[d][2][3][4][…], Цзинъань[d][2], Хуанпу[d][2], Сюйхуэй[d][2], Дунчэн[d][2], Фошань[d][2], Чжаньцзян[d][2], Цинъюань[d][2], Хэпин[d][2], Биньхай[d][2], Гуанъюань[d][2], Лучжоу[d][2], Хэйхэ[2], Хуанган[d][2], Хулудао[d][2], Хулун-Буир[d][2], Коян[d][2][5][6], Цзюлунпо[d][2], Маньчжурия[d][2], Мариуполь ҡалаһы[2][7][6], Муданьцзян[d][2], Шаосин[d][2], Сишуанбаньна-Дайский автономный округ[d][2], Яньчэн[d][2], Красноярск, Ньюкасл[d][8][9][6], Өфө[2][10][6] һәм Вэньчжоу[d][2]
Майҙан 42 255,46 км²
Почта индексы 161000
Рәсми сайт qqhr.gov.cn
Һештег Qiqihar
Урынлашыу картаһы
Урындағы телефон коды 0452
Номер тамғаһы коды 黑B
Карта
 Цицикар Викимилектә

Географик урыны үҙгәртергә

Цицикар Хэйлунцзян провинцияһының көнбайышында, Нэньцзян йылғаһының һул яры буйында, Харбиндан төньяҡ-көнбайышҡа ҡарай 288 км алыҫлыҡта урынлашҡан.

Климаты үҙгәртергә

Цицикар климаты ҡырҡа континенталь. Уртаса йыллыҡ температура +3,5 °C (ҡыш бик ҡаты, уртаса температура ғинуарҙа −19,2 °C, июлдә +22,8 °C). Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм күләме ҙур түгел — 420 мм. Яуым-төшөмдөң яртыһынан ашыуы йәйгә тура килә.

Ҡала климаты
Күрһәткес Ғин Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Йыл
Уртаса максимум, °C −12,7 −7,8 2,3 12,9 21,0 26,2 27,8 26,1 20,1 11,1 −1,3 −10,4 9,6
Уртаса температура, °C −19,2 −14,8 −4,5 6,1 14,4 20,3 22,8 20,9 14,0 4,8 −7,1 −16,2 3,5
Уртаса минимум, °C −24,5 −20,9 −11 −0,9 7,3 14,2 17,9 16,2 8,5 −0,7 −12 −21,2 −2,3
Яуым-төшөм нормаһы, мм 1,3 1,8 4,7 15,1 30,5 64,2 137,5 94 44,8 19,2 4,2 2,6 419,9
Сығанаҡ: World Climate

Тарихы үҙгәртергә

Ауылға 1333 йылда монголдар нигеҙ һала. XVII быуатта, рус-цин сик буйы конфликтында был уңайлы урында урынлашҡан тораҡтың әһәмиәте ҡырҡа үҫә: йәнәш урынлашҡан Букуйҙа 1665 йылда почта станцияһына нигеҙ һалына, ә Цицихэ ауылында 1674 йылдан йылға көстәре урынлаша башлай. 1675 йылда бында атыу ҡоралдары менән ҡоралланған ғәскәрҙәр килә, ә 1691 йылда Букуйҙа нығытма төҙөлә. 1699 йылда бында Мэргэндән хэйлунцзян цзянцзюнь ставкаһы күсерелә; бер үк ваҡытта сиктәш ерҙәр менән идара итеү өсөн фудутун тәғәйенләнә, шулай уҡ уның да ставкаһы бында урынлаша. Һуңынан уңайһыҙ урынлашыуҙары арҡаһында бөтә хәрби частәр һуңыраҡ Цицихэнан Букуйға күсерелә, әммә улар менән бергә Букуйға уның «Цицихэ» («Цицикар») исеме лә күсә.

1895 йылда бында Хэйшуй комиссариаты ойошторола. 1907 йылдан Маньчжурияла идара итеү структуралары хәрбиҙән гражданлыҡҡа үҙгәртелә, һәм Хэйшуй комиссариаты Хэйлунцзян провинцияһының Лунцзян идаралығы итеп үҙгәртелә.

1910 йылда Рәсәй «Вестник Азия» баҫмаһында баҫылған Цицикар планы
   
Цицикар планы. Цицикар планына ҡарата аңлатма

1931 йылда Маньчжурияны япон ғәскәрҙәре оккупациялай. Генерал Ма Чжаньшань Цицикар районында япондарға ҡаршы торорға тырыша, әммә еңелеүгә дусар була. 1932 йылда Маньчжоу-го марионетка дәүләте төҙөлә. 1934 йылда Маньчжоу-го 15 провинцияға һәм 1 айырым ҡалаға бүленә, һәм Цицикар яңы Лунцзян провинцияһының административ үҙәге була. 1936 йылда Цицикар рәсми рәүештә ҡала статусын ала.

Совет-япон һуғышы барышында 1945 йылдың 19 авгусында Цицикарҙы Байкал аръяғы фронтының ғәскәрҙәре биләй. Япон оккупанттарынан азат ителгән ҡала совет хәрби хакимиәте күҙәтеүе аҫтына күсә[11][12]. 1946 йылдың 24 апрелендә совет ғәскәрҙәрен Маньчжурия территорияһынан сығарғандан һуң ҡала менән идара итеү ҡытай коммунистары күҙәтеүе аҫтындағы яңы барлыҡҡа килгән халыҡ-демократик хакимиәтенә күсә. 1946—1949 йылдарҙағы граждандар һуғышы аҙағына тиклем Цицикар Ҡытай коммунистар партияһының күҙәтеүе аҫтында ҡала[13].

Икенсе донъя һуғышы тамамланғандан һуң Лунцзян провинцияһы Нэньцзян тип үҙгәртелә; Цицикар провинция үҙәге булып ҡала, был 1947 йылдың 5 июнендә Ҡытай Республикаһы хөкүмәте тарафынан Төньяҡ-Көнсығышты административ бүленешенең яңы программаһы менән раҫлана. 1949 йылдың майында коммунистик властар Нэньцзян провинцияһын күрше Хэйлунцзян провинцияһына ҡуша, һәм Цицикар берләшкән провинцияларҙың административ үҙәге була. 1954 йылда уның составына Сунцзян провинцияһы индерелә, шунан һуң Хэйлунцзян провинцияһы хөкүмәте Цицикарҙан Харбинға күсә.

1958 йылда Нэньцзянда махсус район ойошторола, уның етәксе органдары Цицикарҙа урынлаша. 1960 йылда ул бөтөрөлә, әммә 1961 йылда Нэньцзян округы булараҡ кире тергеҙелә. 1985 йылда Нэньцзян округы һәм Цицикар ҡалаһы тарҡатыла, ә улар урынына Цицикар ҡала округы ойошторола.

Халҡы үҙгәртергә

Цицикар ҡала округы халҡы — 5,611 млн кеше, уларҙың 883 550 кешеһе туранан-тура үҙәктә йәшәй (2005 йылдың 1 ғинуарына ҡарата мәғлүмәттәр буйынса). 2002 йылда ҡала райондарында 809 мең кеше иҫәпләнә, ә 1959 йылда яҡынса 559 мең кеше тәшкил иткән.

Иҡтисады үҙгәртергә

Ҡалала ауыр машина төҙөү үҫешкән; целлюлоза-ҡағыҙ комбинаты; аҙыҡ-түлек сәнәғәте бар. Цицикар — йылға порты (унан Нэньцзян йылғаһы буйлап судоходство башлана).

Административ-территориаль бүленеше үҙгәртергә

Цицикар ҡала округы 7 ҡала районына, 1 ҡала өйәҙенә, 8 өйәҙгә бүленә:

 
# Статусы Исеме Иероглифтар Пиньинь Халҡы (2010) Майҙаны (км²) Тығыҙлығы (/км²)
1 Район Лунша 龙沙区 Lóngshā qū 354,987 283 1,060
2 Район Цзяньхуа 建华区 Jiànhuá qū 292,579 81 2,716
3 Район Тефэн 铁锋区 Tiěfēng qū 331,951 695 432
4 Район Анъанси 昂昂溪区 Áng'ángxī qū 80,109 623 144
5 Район Фулаэрцзи 富拉尔基区 Fùlā'ěrjī qū 256,159 375 720
6 Район Няньцзышань 碾子山区 Niǎnzishān qū 72,151 290 276
7 Мэйлиса-милли районының туңғатар 梅里斯达斡尔族区 Méilǐsī Zúqū Dáwò'ěr 165,852 1,948 87
8 Ҡала өйәҙе Нэхэ уезы 讷河市 Nēhé shì 625,892 6,664 96
9 Өйәҙ Лунцзян 龙江县 Lóngjiāng xiàn 572,764 6,197 97
10 Өйәҙ Иань 依安县 Xiàn Yī'ān 480,035 3,780 130
11 Өйәҙ Тайлай 泰来县 Tàilái xiàn 302,027 4,061 79
12 Өйәҙ Ганьнань 甘南县 Gānnán xiàn 368,734 4,384 87
13 Өйәҙ Фуюй 富裕县 Fùyù xiàn 276,537 4,335 65
14 Өйәҙ Кэшань 克山县 Kèshān xiàn 403,175 3,632 127
15 Өйәҙ Кэдун 克东县 Kèdōng xiàn 264,285 2,083 134
16 Өйәҙ Байцюань 拜泉县 Bàiquán xiàn 519,766 3,569 154

Туғандаш ҡалалар үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ↑ Седьмая национальная перепись населения КНР
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 http://english.qqhr.gov.cn/youhaochengshi.php
  3. ↑ https://www.city.utsunomiya.tochigi.jp/shisei/gaiyo/kokusai/1007509.html
  4. ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431558.shtml
  5. ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431515.shtml
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/ztzl.shtml
  7. ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431567.shtml
  8. ↑ http://ru.qqhr.gov.cn/youhaochengshi.php
  9. ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431606.shtml
  10. ↑ http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431206.shtml
  11. ↑ Великая Отечественная война 1941—1945: энциклопедия / Гл. ред. М. М. Козлов. — М.: Сов. энциклопедия, 1985. — 832 с. — С. 772.
  12. ↑
  13. ↑ Новейшая история Китая. 1928—1949 / Гл. ред. М. И. Сладковский. — М.: Наука, 1984. — 439 с. — С. 244—247, 261.
  14. ↑
    Сит ил менән бәйләнеш ҡаланың тышҡы бәйләнештәр — Красноярск ҡалаһы хакимиәте рәсми сайты (рус.) (инг.) (нем.)
  15. ↑

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Һылтанмалар үҙгәртергә

  • Цицикар — информация о территории, населении и истории изменений административно-территориального деления на сайте 行政区划网 (кит.)
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Цицикар&oldid=999544» битенән алынған