Ҡомалаҡ (үҫемлек)

Ҡомалаҡ (лат. Húmulus)- сәскәлеләр тибындағы киндерҙәр ғаиләһенән булған күп йыллыҡ йәшкелт аҡ сәскәле, үрмәле үҫемлек. Ҡомалаҡ сәскәһенән сүпрә (әсетке) ҡайнаталар. Ике төрө билдәле.

Ҡомалаҡ (үҫемлек)
Humulus lupulus L. — Ҡәҙимге ҡомалаҡ
Фәнни классификация
Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Тәртип:  Роза сәскәлеләр Ғаилә:  Киндерҙәр Ырыу:  Ҡомалаҡ
Халыҡ-ара фәнни исеме
Humulus L.
Төрҙәр
Humulus japonicus Siebold & Zucc. — Япон ҡомалағы Humulus lupulus L. — Ҡәҙимге ҡомалаҡ
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   19159 NCBI   3484

Ботаник аңлатма

Ҡомалаҡ. Martin Cilenšek Naše škodljive rastline, 1892

Төҙөлөшө

• Ике өйлө үләнсел үҫемлек.
• Һабағы оҙон, өҫкә табан сәғәт теле уңайына үрмәләп үҫә.
• Япраҡтары ҡапма-ҡаршы урынлашҡан, өс йәпле.
• Ата сәскәләр ҡатлаулы һебертке формаһында.
• Инә сәскәләр алтынһыу йомарсаҡ формаһында.
• Емеше спиралгә уралған яралғылы сәтләүек.

Ҡомалаҡ — ике өйлө үҫемлек, йәғни ата һәм инә сәскәләре була. Ҡулланыу өсөн үҫемлектең алтынһыу йоморсаҡ инә сәскәләрен йыялар.

Химик составы

Төп актив матдәләре: хумулин, полифеноль ҡушылмалар, эфир майҙары.

Төрҙәре һәм таралыуы

Был ырыуға түбәндәге төрҙәр керә:

• Ҡәҙимге ҡомалаҡ (H. Lupulus) − Рәсәйҙең урта зоналарында дымлы ҡыуаҡлыҡтарҙа үҫә.
• Япон Ҡомалағы (H. Scandens) − Японияла, Ҡытайҙа, Рәсәйҙең Алыҫ Көнсығышында үҫә.

Башҡортостанда ҡомалаҡты һыу буйҙарындағы әрәмәлектәрҙә (туғайҙарҙа) осратырға мөмкин. Ағастарҙы ҡуйы япраҡлы оҙон һабаҡтары менән сырмалаған был үҫемлекте сүпрә эшләү өсөн элек бик күпләп йыйғандар. Хәҙер ҡамырҙы әҙер сүпрә (дрожжи) ҡулланып әҙеләйҙәр, шуға ла ҡомалаҡ әйләнештән сығып бара. Һатыуҙағы сүпрә шул уҡ ҡомалактан әҙерләнә, шуға ла ҡомалаҡты культуралы үҫемлек тип һанарға була.

Был үҫемлекте үҫтереүе ҡыйын түгел, урмандан тамырын ҡаҙып алып ултыртһаң, бик матур декоратив үҫемлек булып йылдар буйы хеҙмәт итәсәк.

Бик әрһеҙ үҫһә лә, ҡомалаҡ сәскәһен йыйыу еңел түгел. Сәскәләре бейек үрмәләген үҫемлектең осонда ғына була.

Ҡулланыу

• Әсетке әҙерләү өсөн ҡомалаҡ сәскәләрен шәрбәт он боламығына (болтушка) һалалар.
• Һыраның составында ҡомалаҡ бар.
• Кулинарияла ҡомалаҡтың тамырын башта тоҙло һыуҙа бешереп алып, һуған менән ҡыҙҙырып, икенсе блюдо әҙерләйҙәр.
• Бельгияла йәш япрағынан һәм һабағынын салат әҙерләйҙәр, ашҡа һәм соустарға ҡушалар.
• Румынияла йәш үҫентеләрҙе спаржа урынына ҡулланалар.
• Медицинала ҡомалаҡ киң ҡулланыла. Өй шарттарында ҡомалаҡ сәскәләрен мендәр эсенә һалып, тынысландара, баш ауыртауын баҫа торған мендәр әҙерләргә мөмкин.

Әҙәбиәт

• Шәрәфетдинов Д. М. Йәшел байлыҡ. -Өфө: Китап, 2011. −64 бит. ISBN 978-5-295-05347-4
• Ярмоленко А. В. Род 374. Хмель — Humulus // Флора СССР. В 30-ти томах / Главный редактор и редактор тома акад. В. Л. Комаров. — М.—Л.: Издательство Академии Наук СССР, 1936. — Т. V. — С. 382—383. — 762 + XXVI с. — 5175 экз.

Һылтанмалар

• Хмель, растения из семейства коноплевых // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.) Проверено 25 ноября 2008 г.
• Ҡомалаҡ (үҫемлек) — Ҙур совет энциклопедияһында мәҡәлә Проверено 10 октября 2009 г.
• Ҡомалаҡ (үҫемлек) GRIN сайтында мәғлүмәт (инг.) (Тикшерелеү көнө: 11 июль 2010)
• Ҡомалаҡ (үҫемлек): «Тормош энциклопедияһы» сайтында мәғлүмәт(EOL) (инг.) (Тикшерелеү көнө: 11 июль 2010)
• Хмель на сайте USDA NRCS (инг.) Проверено 25 ноября 2008 г.
• Хмель в Энциклопедии декоративных садовых растений Проверено 25 ноября 2008 г.