Парфёнов Пётр Семёнович

Парфёнов Пётр Семёнович (псевдонимы Пётр Алтайский; 29 июнь 1894 йыл — 29 июль 1937 йыл, Мәскәү) — СССР яҙыусыһы һәм шағиры, дипломат, хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре. 1934 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. «Партизан гимны» («По долинам и по взгорьям») йырының авторы.

Парфёнов Пётр Семёнович
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР
Патронимы йәки матронимы	Семёнович[d]
Тыуған көнө	29 июнь 1894({{padleft:1894|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:29|2|0}})
Тыуған урыны	Бәләбәй өйәҙе, Өфө губернаһы, Рәсәй империяһы Никольский, Ғафури ауыл Советы, Бүздәк районы, СССР
Вафат булған көнө	29 июль 1937({{padleft:1937|4|0}}-{{padleft:7|2|0}}-{{padleft:29|2|0}}) (43 йәш)
Вафат булған урыны	Мәскәү, СССР
Үлем төрө	атып үлтереү[d]
Яҙма әҫәрҙәр теле	урыҫ теле
Һөнәр төрө	яҙыусы

Биографияһы

Пётр Семёнович Парфёнов 1894 йылдың 29 июнендә Өфө губернаһы Бәләбәй өйәҙе Никольский ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған.

Бала сағынан уҡ сусҡа көтөүсеһе, батрак, 1909—1910 йылдарҙа Златоуст ҡалаһында — күсер, урам һепереүсе, күмәс һатыусы була; артабан Өфөлә Әшә-Балашов металлургия комбинатында ташсы, Порзя һәм Владивосток тимер юл станцияһында ремонтсы булып эшләй.

Шунан һуң — өлкән бухгалтер, хисапсы, Харбинда ресторанда официант; Приморье өлкәһе Екатериновка ауылында уҡытыусы; Тетюхин рудниктарында химик уҡыусыһы (хәҙер — Приморье крайы Дальнегорск ҡалаһы); унтер-офицер, прапорщик, Пенза губернаһы Наровчат ҡалаһы инженер ғәскәрҙәренең штабс-капитаны.

1914 йылда — Беренсе донъя һуғышы фронттарында. 1915 йылдан гәзиттәрҙә шиғырҙарын, шул иҫәптән «Петр Алтайский» псевдонимы аҫтында ла баҫтырып сығара. 1917 йылда фронтта большевиктар партияһына инә. 1917 йылдың июлендә контузияға бәйле Румын фронтынан ике айлыҡ отпуск ала, Алтай округына, унда Семеновский (хәҙер юҡҡа сыҡҡан — Алтай крайының Завьялов районы биләмәһе) ҡасабаһында ата-әсәһе йәшәгән ергә бара.

Башҡаса фронтҡа әйләнеп ҡайтмай, Алтай губернаһы земство идаралығы крәҫтиәндәр советын төҙөү буйынса вәкил, Глубокий ауылында уҡытыусы (хәҙер Завьялов районы), Алтай губерна башҡарма комитетының ағзаһы, Алтай губернаһы башҡарма комитетының халыҡ мәғарифы бүлеге мөдире булып эшләй.

Һуңынан 1918 йылда Карл Маркс исемендәге полк командиры, Алтай фронты штабы строевой часенең инспекторы була. Совет власы ҡолатылғандан һуң Алтайҙа ҡулға алына, һуңынан азат ителә һәм Семеновкала ата-әсәһендә йәшәй, яңынан ҡулға алына һәм ҡаса.

Бынан һуң элекке офицер кеүек мобилизациялана һәм 5-се офицерҙар полкына ебәрелә һәм 1918 йылдың 5 сентябрендә Барнаул полкына юнәлтелә; 1918 йылдың 19 сентябрендә ҡабаттан ҡулға алына, 12 октябрҙә азат ителә; 1918 йылдың 18 ноябрендә Барнаул контрразведкаһы тарафынан тағы бер ҡат ҡулға алына, төрлө язаларға дусар була, 1918 йылдың 9 декабрендә азат ителә. Бынан һуң Барнаул хәрби госпиталенең психиатрия бүлегендә айҙан ашыу ята. Һауығып, Омск подпольщиктары менән бәйләнешкә инә, уларҙың заданиелары буйынса Камень-на-Оби ҡалаһында колчак контрразведкаһында эшләй, подпольщиктарҙы ҡиммәтле мәғлүмәттәр менән тәьмин итә. Прототибы Парфенов булған «жандарм полковнигы» тураһында инглиз яҙыусыһы Георгий Егоровтың «Солона ты, земля» романы биттәрендә хәбәр итә.

Һуңынан Парфенов Байкал аръяғына һәм Алыҫ Көнсығышҡа китә, унда Граждандар һуғышында Ҡыҙыл Армияның 8-се Байкал аръяғы полкының командиры сифатында ҡатнаша, ә һуңынан Алыҫ Көнсығыш республикаһы Халыҡ-революцион армияһының (ДВР) сәйәси идаралыҡ начальнигы була.

1920 йылдың декабрендә 1921 йылдың ғинуарында Пётр Парфёнов Алыҫ Көнсығыш Республикаһының Халыҡ-революцион армияһы хөкүмәтенең айырым вәкиле булараҡ Приморье халыҡ йыйылышы делегацияһын етәкләй, Харбинда Колчак армияһының ҡалдыҡтарынан торған 30 эшелондың яҙмышына ҡағылышлы Көнсығыш-Ҡытай тимер юлы һаҡ ғәскәрҙәренең төп штабы начальнигы менән һөйләшеүҙәр алып бара, уларҙың ҡоралһыҙландырыуын һәм эвакуациянан ҡайтыуын тәьмин итә. 1921 йылдың майында халыҡ-революцион армияһының сәйәси идаралыҡ начальнигы булараҡ коалицион хөкүмәткә— Алыҫ Көнсығыш Республикаһының Министрҙар Советы составына инә. 1921 йыл аҙағында Парфеновҡа ДВР-ҙың хәрби-техник миссияһын етәкләү йөкмәтелә.

1922 йылдың мартында Мәскәүгә күсә, унда Коммунистик интернационалда хеҙмәткәр; «Советский путь», «Коллективист» журналдарында мөхәррир; Иранда СССР сауҙа вәкиле урынбаҫары.

1925—1926 йылдарҙа Себер һәм Алыҫ Көнсығыш буйынса ЦК (ВКП(б)-ның яуаплы инструкторы; һуңынан Дәүләт план комитетын ойоштороу бюроһын етәкләй, рәйес урынбаҫары итеп тәғәйенләнә, һәм, ниһәйәт, 1927—1929 йылдарҙа РСФСР Дәүләт планы рәйесе.

1927 йылда өйләнә, 1929 йылдан яҙыусылыҡ эшенә китә."Уроки прошлого. Гражданская война в Сибири", «В огне революции», «На соглашательских фронтах», «Борьба за Дальний Восток», повести «Поход на Гатчину» тарихи китаптарының һәм «Личное и общественное» романының һәм башҡа әҙәби әҫәрҙәрҙең авторы була. 1934 йылда уны СССР Яҙыусылар союзына ҡабул итәләр, Мәскәү яҙыусылары ширҡәтен етәкләй.

1933 йылда Парфеновты партиянан сығаралар, 1935 йылдың октябрендә ҡулға алына. Бер версия буйынса 1937 йылдың 29 июлендә ул СССР Юғары судының хәрби коллегияһы ҡарары менән контрреволюцион террористик төркөм төркөм ойоштороуҙа һәм контрреволюционерҙар менән бәйләнештә ғәйепләнә һәм атып үлтерелә. Икенсе версияға ярашлы (http://www.kmslib.ru/120-let-so-dnya-rozhdeniya-petra-semenovicha-parfenova ) ул 1943 йылдың 14 февралендә уң яҡ үпкә шешеүенән вафат була. 1956 йылда П. С. Парфенов үлгәндән һуң аҡлана.

Мәскәүҙә Дон зыяратында ерләнгән.

1987 йылдың 19 майында Барнаул ҡалаһының Тимер юлы районында 2-се Төньяҡ-Көнбайыш урамы Парфенов Петр урамы итеп үҙгәртелә. Шулай уҡ, Завьялов районы үҙәгендә һәм Приморье крайының Спасск-Дальний ҡалаһы урамдары Парфенов исемен йөрөтә.

«По долинам и по взгорьям»

Парфенов Петр ижады, әгәр ҙә «По долинам и по взгорьям» йыры ғәҙәти булмаған популярлыҡ яуламаһа, бәлки, күптән онотолған да булыр ине. Инеш рәүешендә «Япон аҡгвардеецтары тарафынан паровоз мейесендә яндырылған Сергей Лазоның яҡты иҫтәлегенә» тигән бағышлама яҙыла.

Героик йырҙың тәүге варианты «По долинам, по загорьям» юлдары менән башлана. Бер ни тиклем һуңыраҡ, 1922 йылда Парфенов тексҡа бер нисә үҙгәреш индерә («николаевские дни» урынына «волочаевские дни» һәм башҡалар). 1929 йылда Александровтың Ҡыҙыл Армия йыр ансамбле «Партизан» йырын үҙ репертуарына индерә, шул уҡ ваҡытта Парфеновтың тексы шағир Сергей Алымов тарафынан мөхәррирләнә. Көйҙөң авторы Украина хәрби округының бер часеның рота командиры Илья Атуров була, уның башҡарыуында Александров йырҙың көйөн ишетә.

Әммә 1934 йылда «Известия» гәзитендә ысын авторҙың — Парфеновтың исеме күрһәтелгән коллектив мәҡәлә баҫылып сыға. Ә 1934 йылдың «Красноармеец — Краснофлотец» журналының 21-се һанында Петр Семенович үҙе «Партизан гимнының» барлыҡҡа килеү тарихын һөйләй.

Әммә уның авторлығы тураһында мәсьәлә сиселмәй ҡала, сөнки 1937 йылда Петр Семенович атыла. Тик 1962 йылда суд Парфеновтың авторлығын раҫлай.

Шул уҡ 1937 йылда «Партизан гимны» авторы атылғандан һуң, Испанияла шул уҡ музыкаға йыр варианты — «El Guerrillero Himno del» барлыҡҡа килә.

Һылтанмалар

• Парфёнов Пётр Семёнович // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 25 июнь 2021)
• Биография(недоступная ссылка)
• Анатолий Муравлев. Судьба автора популярной песни