Повойник

Повойник — кейәүҙәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың боронғо көнсығыш славян баш кейеме, түңәрәк йәки овал формаһындағы йомшаҡ туҡыма эшләпә, ике толомға үрелгән һәм башына һалынған сәстәрҙе тулыһынса ҡаплаған. Арт яҡтан повойник таҫма менән тартыла, был уға баш өҫтөндә тығыҙ ултырырға мөмкинлек бирә.

Повойник
Дәүләт	Рәсәй  Беларусь  Украина
Повойник Викимилектә

Шулай уҡ арттан ваҡ бөрмәләргә йыйылып, бер туҡыма киҫәгенән эшләнгән повойниктар ҙа булған. Повойник башҡа баш кейеме аҫтына кейелә, сәстәрҙе буталыуҙан, ә өҫкө кейемде бысраныуҙан һаҡлай. Баш кейеме кеймәйенсә бер повойникта ғына урамға сығыу, йәки өйҙә сит кешеләр, ҡайһы берҙә өйҙәгеләр янында булыу әҙәпһеҙлек тип һаналған.

Тасуирламаһы

Повойник кейгән Тихвин ҡатын-ҡыҙы (1831 йыл), Фёдор Солнцев һүрәте

Повойниктарҙың ике төрө: эш һәм ял көндәре өсөн төрө булған. Көндәлек повойник әҙерләү өсөн ҡыйбат булмаған туҡымалар: киндер, сатин, ситса, миткал файҙаланылған. Байрам повойниктары иһә ебәктән, парсанан, атластан, кешмирҙан тегелгән. байрам повойниктарының тирәсе (ҡайһы берҙә уның өҫкө өлөшө) алтын ептәр менән тегеп биҙәлгән, сәйлән, быяла мунсаҡ менән сигелгән, быяла мунсаҡ, уҡа һәм төрлө төҫтәге ебәк таҫмалар менән биҙәлгән. Байрамдарҙа шулай уҡ повойниктар өҫтөнән кешмир йәки ебәк яулыҡтар (ғәҙәти көндәрҙә иһә — киндер, туҡыма һәм сатин) йөрөткәндәр.

Шулай уҡ балалар башлығын хәтерләткән повойниктар ҙа булған: ул киң тирәсле һәм ярым оҙонса түңәрәк, шулай уҡ бауы елкәлә түгел, ә эйәк аҫтында булған.

1917 йылдан һуң урыҫтарҙа повойник кейеү кәмей (быға тиклем, XX быуаттың тәүге ике тиҫтә йыллығында повойник һәм яулыҡ комплексы кейәүҙәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың иң киң таралған баш кейеменә әйләнә). 1920-се йылдарҙа ул әбейҙәр баш кейеменә әйләнә.

Тарихы

Повойник Рустә XIII быуатта уҡ билдәле була. Ул саҡта уҡ повойник кейәүҙәге ҡатын-ҡыҙҙарҙың аҫҡы баш кейеме була. Уның өҫтөнән убрус, намитка, кика, сорока йәки кокошник кейгәндәр һәм тик XIX быуаттың 2-се яртыһынан ғына үҙ аллы баш кейеме итеп ҡуллана башлағандар, әммә яулыҡ менән ҡаплағандар. Ул ваҡытта повойниктарҙы крәҫтиән ҡатын-ҡыҙҙары ғына түгел, ә бәләкәй провинциаль ҡаласыҡтарҙа йәшәүсе төрлө ҡатлам ҡатын-ҡыҙҙары ла кейгән була. XX быуаттың тәүге ике тиҫтә йыллығында яулыҡ менән повойниктар, боронғо баш кейемдәрен, мәҫәлән, кокошник, сороканы ҡыҫырыҡлап сығарып, кейәүҙәге крәҫтиән ҡатын-ҡыҙҙарының төп баш кейеменә әйләнә.

XVI-XVII быуаттарҙағы повойниктар һәм волосниктарҙың археологик табылдыҡтары билдәле, табылған экземплярҙарҙың иң күп өлөшө Мәскәүгә тура килә. Мәҫәлән, 2011 йылда Нижнеколымск археологик ҡаҙыныуҙары һөҙөмтәһендә XVII быуат аҙағы — XVIII быуат башы менән даталанған яҡшы һаҡланған повойник табыла. Табылған экземплярҙың конструкция үҙенсәлеге булып, өҫ яҡтан төп туҡыма менән көпләнгән, алына торған алғы өлөшө буйлап тегелгән, тығыҙ итеп бөгөлгән ҡыҙыл туҡыманан эшләнгән валик тора.

Әҙәбиәт

• Повойник // Перу — Полуприцеп. — М. : Большая российская энциклопедия, 2014. — С. 501. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.]; vol. 2004—2017, вып. 26). — ISBN 978-5-85270-363-7.
• Л. В. Беловинский. Повойник // Иллюстрированный энциклопедический историко-бытовой словарь русского народа. XVIII — начало XIX в / под ред. Н. Ерёминой. — М.: Эксмо, 2007. — С. 490. — 784 с.: — ил. с. — 5000 экз. — ISBN 978-5-699-24458-4.
• Шангина И.И. Русский традиционный быт (рус.). — СПб.: Азбука-классика, 2003. — С. 568—569. — 688 с. — 5000 экз. — ISBN 5 352 00337 Х.
• Глава 13. Одежда. // Украинцы (рус.) / Отв. ред. Н.С. Полищук, А.П. Пономарёв. — М.: Наука, 2000. — С. 201, 220, 236. — 535 с. — 2200 экз. — ISBN 5-02-008669-Х.

Һылтанмалар

• Галерея «Русские народные головные уборы XVII—XIX веков»  (билдәһеҙ). Архивировано 18 ноябрь 2019 года.
• Повойник // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. // Большая советская энциклопедия
• Выкройка повойника
• Как правильно заплетать косы под повойник