Нефть Таштары
Нефть Таштары (әзерб. Neft daşları) — Әзербайжан Республикаһының иң көнсығыштағы ҡоро ер нөктәһе, Каспий диңгеҙендәге ҡала тибындағы ҡасаба, Апшерон ярымутрауынан 42 км көнсығыштараҡ. Административ яҡтан Баҡы ҡалаһының Пираллаһи районына ҡарай. 1949 йылда диңгеҙ өҫтөнән әҙ генә күренеп торған Ҡара Таш — таш тауы (банкыһы) янында нефть таба башлағас, металл эстакада өҫтөндә төҙөлгән. Нефть Таштары таш рифтар менән уратып алынған, улар араһында банкылар, һыу аҫты һәм һыу өҫтөндә күренеп торған таштар бар. Төньяҡ һәм Көньяҡ гавань утрауҙың көнбайыш яғында урынлашҡан һәм һыуға батырылған караптарҙан хасил булған. Бында эстакадалар менән тоташтырылған быраулау вышкаһы урынлашҡан, улар өҫтөндә ҡасаба төҙөлгән.Был Әзербайжандың иң көнсығыш тораҡ пункты. Даими халҡы юҡ.
| Посёлок городского типа | |||
| Нефтяные Камни | |||
 | |||
| |||
| Ил | |||
|---|---|---|---|
| Координаталар | |||
| Халҡы |
398 (2020) кеше | ||
| Сәғәт бүлкәте | |||
Нефть Таштары Гиннес рекордтар китабына иң тәүге нефть платформаһы[1] булараҡ ингән.
Тарихтан үҙгәртергә
Нефть Таштары диңгеҙ нефть табыу урыны— СССР-ҙа нефть табыу эшендә бик мөһим ваҡиға була. Нефть Таштары Каспий шельфы баш ҡалаһы тип йөрөтөлә.
1945—1948 йылдарҙа Нефть тау тоҡомдары районына күләмле геологик тикшеренеүҙәр үткәрелгән. Ҡасаба төҙөлөшө 1958 йылда башлана. 250 кВт ҡеүәтле ике электр станцияһы, ҡаҙанлыҡ, нефть йыйыу пункты, канализация таҙартыу ҡоролмалары, 16 ике ҡатлы йорт, дауахана, мунса һ. б., 1960 йылға Баҡы нефть техникумы бинаһы төҙөлә. 1966-1975 йылдарҙа икмәкхана, лимонад цехы эшләй, ике 5 ҡатлы ятаҡ һәм бер 9 ҡатлы торлаҡ йорт була. Ағастар ултыртып, парк булдырыла. 1976-1986 йылдарҙа нефть йыйыу пункттары, өс 5 ҡатлы ятаҡ, ашхана, дауахана, ике газ-нефть компрессор станцияһы, биологик эсәр һыу ҡоролмаһы, Дүбәнди терминалына тиклем диаметры 350 мм булған ике һыу аҫты нефть үткәргесе төҙөлә. Эстакадаларҙа вехикуляр хәрәкәт башҡарыла. Нефть ҡаялары һәм Баҡы порты араһында даими диңгеҙ һәм һауа (вертолет) бәйләнеше һаҡлана.
«Нефть Таштары» атамаһы тарихи әһәмиәткә эйә — был ятҡылыҡты асҡанға тиклем күпкә алдараҡ ғалимдар Каспий диңгеҙендә өҫөтөнә нефть ултырған ҡара тау тоҡомдарын күреп ҡала. Диңгеҙ буйының был зонаһы «Ҡара таштар» тип атала. Нефть Таштарының майҙанын 1859 йылда өйрәнә башлайҙар, был төрлө ғалимдарҙың: Кавказдың күренекле тикшеренеүсеһе академик Г.В.Абихтың һәм билдәле нефтселәр С. А. Ковалевский, Ф. А. Рөстәмбәков, А. К. Алиев, Е. Н. Алиханов, Б. К. Бабазаде, В. С. Мелик-Пашаев, Ф. И. Сәмәдов, Я. А. Сәфәров, С. А. Оружов, А.B. Сөләймәнов, Х.B. Йософ-зада, М. Ф. Мир-Бабаева һәм башҡа бик күптәрҙең бер нисә хеҙмәтендә сағылыш таба.
Нефть сығарыу үҙгәртергә
Диңгеҙ төбөнән нефть сығарыу инициаторҙарының береһе булып тау инженеры В. К. Згленицкий тора, ул 1896 йылдың 3 октябрендә Баҡы тау идаралығына Биби-Һәйбат ҡултығындағы яһалма континентта скважиналар быраулауға рөхсәт һорап мөрәжәғәт итә. Үҙенең үтенесенә ул шул ваҡытҡа үҙенсәлекле проектты беркетә, уға ярашлы диңгеҙ кимәленән 12 фут (4 метрға тиклем) бейеклектә, сығарылған нефтте баржаларға төшөргөс һыу үткәрмәй торған махсус платформа төҙөргә тейеш була.
.jpg)
Фонтан урғылған хәлдә 200 мең тоннаға тиклем нефть ташыу ҡеүәтенә эйә булған махсус баржа ҡулланыу күҙаллана, был иһә нефттең ярға хәүефһеҙ сығарылыуын тәьмин итә. Кавказ тау идаралығы уның үтенесен кире ҡаға, әммә Абшерон янындағы Каспий диңгеҙе төбө нефть биреүсе булыуын таный, шулай уҡ нефть сығарыуҙың техник маҡсатҡа ярашлылығын да, был эштең иҡтисади шарттарын да эксперименталь асыҡлау кәрәклеген таный.
1946 йылда Әзербайжан ССР-ы Фәндәр академияһының нефть экспедицияһы Нефть Таштары акваторияһының геологик структураһын өйрәнеү буйынса беренсе ғәмәли эш алып бара, һөҙөмтәлә бик ҙур нефть запасы табыла.
1924 йылда донъялағы тәүге ағас бағаналарҙа төҙөлгән 71-се скважинанан Ильич ҡултығы янында диңгеҙ нефтен алыу Каспий диңгеҙенең төрлө өлөштәрендә нефть һәм газ ятҡылыҡтарын тикшереүгә этәргес була. Артабан СССР-ҙа 1932—1933 йылдарҙа тағы ике фундамент төҙөлә, нефть миҡдары контуры 1932 йылда таш һәм ер ташып нығытылған Биби-Һәйбат ҡултығы сиктәренән сығыуы асыҡлана. Ҡултыҡтың көнсығыш сигенән 270 метр алыҫлыҡта диңгеҙ тәрәнлегендә 6 метрға тиклем булған беренсе нигеҙҙең майҙаны 948 м² һәм оҙонлоғо 55 м булған.
1948 йылдың 14 ноябрендә бында десант етәксеһе Николай Байбаков, 1947 йылда булдырылған «Азнефтеразведка» берекмәһе етәксеһе, Нефть Таштары диңгеҙ нефть ятҡылыҡтары идеяһы авторы Сабит Оруев, геолог Әғхә Әлиев һәм быраулау буйынса белгес Юсиф Сәфәровтарҙан торған десант төшә. Десант таштарға «Победа» диңгеҙ буксирында бара, уның капитаны һуғыштан һуң эшләгән иң тәжрибәле Каспий капитандарының береһе Әждәр Садихов була. Бынан тыш, бағаналар өҫтөндә тәүге производство объекттарын төҙөгән төҙөүсе-башня монтажлаусылар, быраулау инженерҙары ла була.
Нефть Таштарын сәнәғәт эшкәртеү үҙгәртергә
Нефть Таштарында беренсе разведка скважинаһын быраулауға әҙерлек эштәре 1949 йылдың июнендә башлана. Быраулау плацдармын төҙөү өсөн иҫкергән «Чванов» карабы файҙаланыла, ул Нефть Таштары зонаһында һыуға батырыла. 1949 йылдың 24 авгусында буласаҡ Социалистик Хеҙмәт Геройы Михаил Каверочкин бригадаһы беренсе скважинаны быраулауға тотона. Скважинаның тәрәнлеге яҡынса 1000 м булған, ә уның көндәлек ағым тиҙлеге 100 тонна булған фонтан нефте тәшкил иткән. Был ваҡиға хөрмәтенә "Ҡара таштар"ҙы "Нефть Таштары" тип үҙгәртергә ҡарар ителә.
Артабан, икенсе скважинаны быраулау өсөн плацдарм төҙөү өсөн, унда караптар килтерелә һәм яртылаш һыуға батырыла. Шулай итеп яһалма «Ете карап утрауы» тыуа, унда ярты йылдан һуң нефть сығарыла башлай.
Социалистик Хеҙмәт Геройы Ҡорбан Ғәббәсов бригадаһы быраулаған икенсе скважина 1950 йылдың беренсе яртыһында файҙаланыуға тапшырыла.
1951 йылда Нефть Таштарында сәнәғәт үҫеше башлана. 1952 йылда донъяла тәүге тапҡыр эстакада төҙөлә башлай, ул яһалма металл утрауҙарҙы тоташтырырға тейеш була. Нефть сығарыу 20-нән ашыу нефть горизонтынан(свита, нефть һәм шыйыҡ конденсат табылыу урыны) башҡарыла, был уникаль күренеш. 1949 йылдан ятҡылыҡта 1940 скважина быраулана, был СССР-ҙың бөтә диңгеҙ нефтенең 60 процентын бирә. 90-сы йылдарҙың аҙағында склад запасы 472 тәшкил итә, шуларҙың 421-е әүҙем эшләй. Етештереүҙең уртаса тәүлек кимәле -1800-2000 тонна нефть, скважиналарҙың 50 проценты һыу баҫҡан. Ятҡылыҡта тергеҙелә торған нефть запастары 21 миллион тонна тәшкил итә. Ятҡылыҡ материк менән 78 км оҙонлоғондағы һыу аҫты нефть үткәргесе менән тоташҡан, диаметры 350 мм. 1990 йылдар аҙағында бында 2 мең кеше эшләгән.
Нефть ташыу үҙгәртергә
1951 йылдың февралендә «Нефть Таштары» ятҡылығынан алынған нефтте «Дүбәнди» танкеры нефть порты причалында беренсе тапҡыр бушата. Нефть Таштарынан һыу аҫты үткәргес торба 1981 йылда ғына төҙөлә.
Яңы тарих үҙгәртергә
2018 йылдың 4 ғинуарына майлы тау тоҡомдары — 200-ҙән ашыу стационар платформа, ә был ҡаланың диңгеҙҙәге урамдарының һәм аллеяларының оҙонлоғо 350 километрға етә. Ошо йылдар эсендә был ятҡылыҡта 160 миллион тоннанан ашыу нефть һәм 13 миллиард м² бәйле нефть газы сығарыла. 380-дән ашыу етештереү сквиналары бар, уларҙың һәр береһе тәүлегенә уртаса 5 тоннаға тиклем нефть бирә.
Тап Нефть Таштарында беренсе тапҡыр диңгеҙ эштәренең тулы циклы: нефть һәм газ эҙләүҙән алып әҙер продукцияны тапшырыуға, диңгеҙ техникаһы өлкәһендәге тәжрибәләрҙән алып уны күпләп үҙләштереүгә һәм тормошҡа ашырыуға тиклем ойошторола. Нефть Таштарында разведка-эксплуатация эштәре алып барыу барышында ғилми кадрҙар әҙерләү буйынса тотош мәктәп ойошторола. Ғәмәлдә ғалимдарҙың һуңғы идеялары һәм эшләнмәләре тормошҡа ашырыла, ә нефтселәр иң ҡатмарлы диңгеҙ шарттарында һөнәри тәжрибә һәм оҫталыҡ ала. Нефть Таштарында эшләүсе нефть белгестәре һуңынан "Ҡаҙаҡнефть", "Төркмәннефть", "Дағнефть", "Татнефть", "Башнефть" һ. б. ятҡылыҡтарына эшкә ебәрелә.
СССР-ҙа беренсе тапҡыр Нефть Таштарында бер нисә йүнәлешле скважинаның бер нигеҙенән быраулау ысулы һынала. Артабан кластерлы быраулауҙың был ысулы СССР-ҙың башҡа нефть ятҡылыҡтарында ла киң ҡулланыла. Нефть таштары ятҡылығын үҙләштереүҙең яңы ысулы әлегә тиклем донъяла беренсе булып һанала һәм аналогтары юҡ.
Транспорт бәйләнеше Баҡыла диңгеҙ станцияһынан паром рейстары, Апшерон ярымутрауындағы терминалдан йөк һәм пассажир рейстары һәм Пираллаһи утрауындағы вертолеттар менән башҡарыла. Нефть Таштарында бер нисә вертолет майҙаны урынлашҡан, шуларҙың береһе ҙур булмаған һауа терминалы менән бергә төп майҙан тип иҫәпләнә.
«Нефть Таштары» хеҙмәткәрҙәренә материкта эшләүселәргә ҡарағанда юғарыраҡ эш хаҡы түләнә. Эш сменаһы уртаса 10-12 сәғәт. Нефтселәрҙән тыш Нефть Таштарында нефтселәр, төҙөүселәр, геологтар һәм башҡа туғандаш һөнәр вәкилдәре эшләй.
Нефть Таштары менән SOCAR бүлексәләренең береһе булған «Азнефть» идара итә.
Иҫкәрмә үҙгәртергә
Һылтанмалар үҙгәртергә
|
Нефть Таштары Викимилектә |
|---|
- Һәм баҡы нефть. Совет осоронда 2009 йыл 24 апрель архивланған.
- Фән һәм Тормош тураһында мәҡәләләр журнал 1956 йылда нефть ҡот осҡос Таш шторм 2013 йыл 17 ноябрь архивланған.
- Таш тарих тураһында һөйләне һәм 2013 йылдарҙа улар нефть сәйәхәт 2013 йыл 14 декабрь архивланған.
- 2013 йылда нефть ташына фотоһүрәт
- Донъя-Донъя Юсиф-Бабаев. Әзербайжан нефть ҡыҫҡаса тарихы. — Баку, Азернешра, 2007
- Донъя-М. Ф. Бабаев Нефть Таш — каспий диңгеҙе феномены (60 йыллығына донъя тарихының яңы бите асыла дүртенсел) — «Әзербайжан нефть хужалығы», 2009, № 11, 79, с-85.
- Mir-Babayev F. M. Oil Rocks: the city Caspian on the first Sea — «Reservoir», Canada, 2012, Volume 39, 4 Issue, April, p. 33-36.
- Neft Daşları (әзерб.)
- Нефть төбөндә 2011 йыл 11 февраль архивланған.
- Нефть Таш 2011 йыл 13 август архивланған.
- Нефть таш: свая асыҡ диңгеҙ буйындағы ҡалалар 2013 йыл 20 декабрь архивланған.
- https://news.day.az/politics/1173427.html 2020 йыл 24 сентябрь архивланған.