Малғабәк (ингуш. МагӀалбике — Мағалбике[7]); рус. Малгобек — Рәсәй Федерацияһы Ингушетия Республикаһындағы ҡала.

Малғабәк
ФлагГерб
Нигеҙләү датаһы 1934
Рәсем
Рәсми атамаһы МагӀалбике
Рәсми тел Ингуш теле һәм урыҫ теле
Дәүләт  Рәсәй[1]
Административ үҙәге Малгобекский район[d][1] һәм Городской округ город Малгобек[d][1]
Административ-территориаль берәмек Городской округ город Малгобек[d][1]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 37 442 кеше (1 ғинуар 2018)[2][3]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 409 метр
Туғандаш ҡала Брест[4][5][6]
Майҙан 17 км²
Почта индексы 386300
Рәсми сайт malgobek.ru
Урындағы телефон коды 8734
Карта
 Малғабәк Викимилектә

Малғабәк муниципаль районы административ үҙәге, әммә үҙе унда инмәй. Республика әһәмиәтендәге ҡала[8].

Этимологияһы үҙгәртергә

«Малгобек» топонимы Терек һыртының көнбайыш өлөшө өсөн беренсел һанала һәм бер фараз буйынса ҡабарҙы теленән сығарыла. Үҙенсәлекле ҡабарҙы-черкес лөғәтендә — мэл — «һарыҡ», префикс- каузатив гъэ-(ғә) һәм бэг (үләндән шешенгән, ағыуланған) ҡылымынан торған ҡушма һүҙ[9]. Икенсе версия буйынса, ҡала исеме Магиал-Бек төбәге исеменән килеп сыҡҡан (уның урынында, йәнәһе лә ҡала барлыҡҡа килгән). Ингуш теленән был топоним «ғәскәрҙең юғары башлығы» тип тәржемә ителә һәм был ерҙәрҙең элекке хужаһы титулына бәйле тип һанала[10]. 1927 йылдағы ингушса-урыҫса һүҙлектә Moghilbike - Моздок янындағы ер[11].

Тарихы үҙгәртергә

1934 йылда Вознесенское ауылы Малғабәк ҡала тибындағы ҡасабаһына үҙгәртеп ҡорола. 1939 йылдан — ҡала.

Бөйөк Ватан һуғышы барышында (1942 йылдың 12 сентябре) ҡала немец-фашист ғәскәрҙәре тарафынан баҫып алына. 1943 йылдың 3 ғинуарында азат ителә

2007 йылда ҡалаға "Хәрби дан ҡалаһы"почетлы исем бирелә[12].

Халҡы үҙгәртергә

2002 йылғы[13] һәм 2010 йылғы[14] Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса:

Халыҡ иҫәбен алыу йылы 2002 йыл 2010 йыл
ингуштар 34 368



(82,07 %)
27 829



(89,72 %)
чечендар 6 044



(14,43 %)
2 038



(6,57 %)
урыҫтар 1 063



(2,54 %)
492



(1,59 %)
төрөктәр 130



(0,31 %)
301



(0,97 %)
башҡалар 254



(0,61 %)
144



(0,46 %)
күрһәтелмәгән 17



(0,04 %)
214



(0,69 %)
барлығы 41 876



(100,0 %)
31 018



(100,0 %)
Малгобекта тыуғандар:
  • Аушев Мөхәрбәк Измаил улы — икенсе һәм дүртенсе саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты.
  • Серебряков Борис Ефимович — совет осоро сериялы маньяк-үлтереүсеһе.
  • Шестопалов Владимир Алексеевич — 2004—2006 йылдарҙа Пятигорск ҡалаһы мэры.

Туғанлашҡан ҡалалары үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 ОКТМО. 185/2016. Северо-Кавказский ФО
  2. https://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar
  3. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаРәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  4. https://city-brest.gov.by/города-побратимы-партнеры-бреста/
  5. http://www.pravitelstvori.ru/news/detail.php?ID=28417
  6. https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
  7. Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
  8. Закон от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа». Дата обращения: 27 сентябрь 2018. Архивировано 28 ғинуар 2018 года.
  9. Апажев М. Л., Коков Дж. Н. Кабардино-черкесско-русский словарь. Около 27 000 слов / Под ред. доктора филологических наук Б. Ч. Бижоева. Нальчик: «Эльбрус», 2008. С. 675.
  10. Поспелов, 2008
  11. Ужахов М. Г. Ингушско-русский словарик. Владикавказ: Крайнациздат, 1927. С. 113.
  12. 8 октября 2007 года № 1344 «О присвоении городу Малгобеку почётного звания Российской Федерации „Город воинской славы“»
  13. Этнокавказ. Национальный состав населения Ингушетии по переписям 1926—2010 годов. Дата обращения: 1 февраль 2015. Архивировано 22 май 2011 года.
  14. Том 4. Таблица 04-04. Население Ингушетии по национальности и владению русским языком. Дата обращения: 1 февраль 2015. Архивировано из оригинала 6 март 2016 года. 2016 йыл 6 март архивланған.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Поспелов Е. М. Географические названия России. Топонимический словарь. — М.: Астрель, АСТ, 2008. — 523 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5.