Көн менән төн тигеҙләнеше

UTC-0 ваҡыты буйынса ҡояш торошо һәм көн-төн тигеҙләнеше
йыл	Көн-төн тигеҙләнеше Март		Ҡояш торошо Июнь		Көн-төн тигеҙләнеше Сентябрь		Солнцестояние Декабрь
	көн	ваҡыт	көн	ваҡыт	көн	ваҡыт	көн	ваҡыт
2010	20	17:32	21	11:28	23	03:09	21	23:38
2011	20	23:21	21	17:16	23	09:04	22	05:30
2012	20	05:14	20	23:09	22	14:49	21	11:12
2013	20	11:02	21	05:04	22	20:44	21	17:11
2014	20	16:57	21	10:51	23	02:29	21	23:03
2015	20	22:45	21	16:38	23	08:20	22	04:48
2016	20	04:30	20	22:34	22	14:21	21	10:44
2017	20	10:28	21	04:24	22	20:02	21	16:28
2018	20	16:15	21	10:07	23	01:54	21	22:23
2019	20	21:58	21	15:54	23	07:50	22	04:19
2020	20	03:50	20	21:44	22	13:31	21	10:02
2021	20	09:37:27	21	03:32:08	22	19:21:03	21	15:59:16
2022	20	15:33:23	21	09:13:49	23	01:03:40	21	21:48:10
2023	20	21:24:24	21	14:57:47	23	06:49:56	22	03:27:19
2024	20	03:06:21	20	20:50:56	22	12:43:36	21	09:20:30
2025	20	09:01:25	21	02:42:11	22	18:19:16	21	15:03:01

Көн менән төн тигеҙләнеше — астрономик күренеш, был мәлдә Ҡояш үҙенең эклиптика буйынса күренгән хәрәкәтендә күк экваторын киҫеп үтә.

Көн менән төн тигеҙләнгәндә Ерҙе космостан күҙәтһәң, терминаторҙың Ерҙең географик полюстары буйлап үткәне, ә экваторға перпиндикуляр булыуы күренә.

Тасуирлау

Көн-төн тигеҙләнеше яҙғы һәм көҙгө була. Бөтә донъя ваҡыты буйынса (башҡа сәғәт бүлкәттәрендә был даталар араһында тәүлек айырмаһы булыуы мөмкин) төньяҡ ярымшарҙа яҙғы көн һәм төн оҙонлоғо 20 мартта, Ҡояш көньяҡ ярымшарҙан төньяғына күскәндә, тигеҙләнә. Көҙгө тигеҙләнеш  22 һәм 23 сентябрҙә, Ҡояш төньяҡ ярымшарҙан көньяғына күскән мәлдә, күҙәтелә. Көньяҡ ярымшарҙа, киреһенсә, мартта - көҙгө, сентябрь айында яҙғы көн-төн тигеҙләнеше була.

Көн менән төн тигеҙләнгәндә Ерҙең барлыҡ урындарында (ер ҡотоптарынан башҡа) көн оҙонлоғо төн менән тиң була. Был мәлдәрҙә Ҡояш тап көнсығышта (бер аҙ төньяҡҡараҡ) ҡалҡа һәм, тап көнбайышта (бер аҙ төньяҡҡараҡ) байый. 

Көн төндән оҙонораҡ булғанда, яҙғы тигеҙләнештән көҙгө көн-төн тигеҙлегенә тиклем, Ҡояш иртән көнсығыштан төньяҡтараҡ ҡалҡа һәм кисен көнбайыштан төньяҡтараҡ байый (был осор яҙғы тигеҙләнештән көҙгө мәлгә тиклем дауам итә). Көн төндән ҡыҫҡараҡ булған мәлдә иһә Ҡояш көнсығыштан көньяҡтараҡ ҡалҡа һәм көнбайыштан көньяҡтараҡ байый (был осор көҙҙән яҙғы тигеҙләнешкә тиклем була)

Күк экваторы менән эклиптика киҫешкән урын көн менән төн тигеҙләнеше нөктәһе тип атала.  Ерҙең орбитаһы эллиптик  булыу сәбәпле, ул көҙгө көн-төн тигеҙләнешенән яҙғы нөктәһенә тиҙерәк күсә, яҙҙан көҙгә боролғанда иһә оҙағыраҡ бара. Ошоға бәйле экватор менән эклиптика ятышы бер-беренә ҡарата үҙгәрә.  Йыл буйына экватор үҙгәреүе арҡаһында Ҡояш көн менән төндөң тигеҙләнеше нөктәһен Ер үҙ орбитаһында тулыһынса әйләнеп сыҡҡанға тиклем 20 минут 24 секундҡа иртәрәк үтеп китә. Һөҙөмтәлә, күктәге был нөктәнең урыны үҙгәрә.

Көн-төн тигеҙлеге мәлдәре

Хәҙерге  григориан календаре көн менән төндөң тигеҙләнеү мәле бер үк даталарға тура килтереп эшләнгән. Шулай ҙа улар үҙгәреп тора. Иң иртә мәл кәбисә йылына тура килә, иң һуңғыһы кәбисә йылынан алдағыһында була.  

Григориан календаре дә-ерендә көн менән төндөң тигеҙләнешендә иң иртә мәл 1696 йылға тура килә: 19 мартта 15 сәғәт 5 минут - яҙғы, 22 сентябрҙә 3 сәғәт 8 минут - көҙгө; иң һуңғы 1903 йылда:  21 мартта 19 сәғәт 15 минут — яҙғы һәм 24 сентябрҙә 5 сәғәт 45 минут — көҙгө.

Григориан календаре буйынса яҙғы көн менән төн тигеҙләнешенең  "рәсми" датаһы 21 мартҡа тап килә.

Был мәл  XXI быуатта һуңғы тапҡыр 2007 йылдың 21 мартында теркәлде, артабан ул 20 йәки 19 мартҡа тап киләсәк.

Көн менән төн тигеҙләнеше мәлендә Яңы йыл башлаған халыҡтар

Персеполь. Зороастр Наурызы билдәһе булған барельефтағы үҙ-ара көрәшеүсе үгеҙ һәм арыҫлан Ер менән Ҡояшты сағылдыра. 

• Ирандар. Иран календаре
• Афғандар
• Тажиктар
• Үзбәктәр
• Төркмәндәр
• Ҡырғыҙҙар
• Бахай — Наурыз
• Азербайжандар
• Ҡаҙаҡтар

Иҫкәрмәләр

Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге (1890—1907).