Кәкүк (йыр)

Кәкүк («Саҡырмасы, күкәк») — башҡорт халыҡ йыры.

Тормош-көнкүреш йырҙары төркөмөнә ҡарай. Бындай йырҙарҙы халыҡ йолаларын, төрлө ырым-ышаныуҙарын, легендаларын белгәндә генә аңлап була. Башҡа ҡоштарҙан айырылып торған кәкүк элек-электән кешеләрҙең иғтибарын үҙенә йәлеп иткән, уға бәйле төрлө легендалар, йырҙар, юрауҙар барлыҡҡа килгән. Легендаларҙан күренеүенсә, кәкүк — кеше, ҡатын-ҡыҙ затынан яралған йән эйәһе. Халыҡ аңында кәкүк моңло, әммә бәхетһеҙ ҡош булып иҫәпләнә һәм уның саҡырыуын кешеләр үтә шомло ҡабул иткән. Ырым-юрауҙар буйынса, ҡоштоң йорт тирәһендә ҡысҡырыуы — яҡшыға түгел, ул хатта үлемде иҫкәртеү билдәһе. Ошо инаныу йырҙа ла сағылдырыла. .

Риүәйәте

Бер ваҡыт ҡыҙҙар менән әбейҙәр күл йыуаһын йыйырға Төйәләҫ (Баймаҡ районында Ирәндек тауҙарынан баш алған йылға) буйына сыҡҡан. Егеттәр алдан барып, уларҙы көтөп торған. Әбейҙәргә бүләк биреп, юхалап,ҡыҙҙар менән әҙерәк аралашып алырға рөхсәт алғандар. Егеттәр үҙҙәренең яратҡан ҡыҙҙары менән берәм-берәм таралышып һөйләшә башлаған. Бер егет менән ҡыҙ тирәк төбөнә барып ултырғандар. Был тирәккә кәкүк ҡунып саҡыра башлаған да туҡтап ҡалған. Егет, ҡыҙы риза булмаһа ла, кәкүктән нисә йыл йәшәүен һорарға булған. Кәкүк 12 тапҡыр ғына саҡырған да туҡтаған. Ҡыҙ күңелһеҙләнгән, егет уны башҡалар янына алып киткән. Ул ваҡыттарҙа йәштәр «Аҡ тирәк, күк тирәк» уйынын яратып уйнар булған. Байтаҡ ҡына уйнап-көлгәндән һуң, әбейҙәр ҡыҙҙарҙы алып ҡайтып киткән. Егеттәр һыу инергә ҡалған. Шул ваҡыт әлеге егет һыуға батып үлгән. Уны ауылға күтәреп алып ҡайтып күмгәндәр. Егеттең яратҡан ҡыҙы уның иҫтәлеге итеп йыр сығарған.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Кәкүккәй (йыр)

Һылтанмалар

• Башҡорт халыҡ көйҙәре, йырлы-бейеүле уйындар, Өфө- 1996