Күлйорттамаҡ мәмерйәһе
Күлйорттамаҡ мәмерйәһе, Космонавтар мәмерйәһе — Башҡортостандың Бөрйән районы Ғәҙелгәрәй ауылынан көньяҡҡа табан 8 км алыҫлыҡта, Ағиҙел йылғаһының уң ярында Шүлгәнташ мәмерйәһенән 2 км түбәндәрәк урынлашҡан[1]. 1965 йылдар тәбиғәт ҡомартҡыһы тип иғлап ителгән.
| Күлйорттамаҡ мәмерйәһе | |
|---|---|
| Координаты: пропущена долгота | |
| Ил | |
| Регион | Башҡортостан |
| Тәрәнлеге | 150 м |
| Амплитуда | 43 м |
| Оҙонлоғо | 280 м |
| Күләме | 9040 м³ |
| Асылған йылы | 1961 |
| Тип | карст |
| һыйҙырышлы тоҡомдар | эзбизташ |
| Мәмерйәгә инеү юлы | 2 |
| Доступно для посетителей | 280 м |
| Яҡтыртыу | юҡ |
Мәмерйәнең икенсе исеме лә бар. Мәмерйә урындағы халыҡҡа күптәнән билдәле булған, спелеологтар был мәмерйә хаҡында 1961 йылдың 12 апрелендә, кеше беренсе тапҡыр космосҡа осҡан көндә, белеп ҡала һәм шуға ла уға Космонавтар мәмерйәһе тигән исем бирә.
Мәмерйәнең ике ауыҙы бар. Беренсеһе — 5 метр бейеклектә, 7 метр киңлектә. Икенсеһе шыуышып ҡына инә торған 0.4 метр бейекләктә һәм 1,3 метр киңлектә. Ике инеү юлы ла эзбизташтан торған ҡая битләүендә, һыу өҫтөнән 25—51 метр бейеклектә урынлашҡан.
Карст мəмерйəһе, өҫкө девон һəм аҫҡы карбон эзбизташтарында барлыҡҡа килгəн. Көнсығыш, көньяҡ‑көнбайыш һəм көнбайыш йүнəлешле горизонталь, вертикаль һəм ауыш коридорҙарҙан тора.
Коридор аҙағында 21 метр тәрәнлек ҡойо бар. Оҙонлоғо 280 м, уртаса киңлеге 4 м, уртаса бейеклеге 8 м, тəрəнлеге 24 м, амплитудаһы 43 м, майҙаны 1130 м2, күлəме 90×40м3
Өҫкө ауыҙҙын киткән коридорҙа 2 зал бар. Мәмерйә түшәме кальцит һарҡымдары, сталактиттар менән ҡапланған. Мәмерйә эсендә температура 6°С.
Мәмерйә кроманьон кешеләре йәшәгән урын буларыҡ билдәле. Бынан 30—40 мең йыл элек мәмерйә кешеләре һунар иткән хайуандарҙың итеп ашаған, һөйәктәрен ҡойо төбөнә ташлаған. Хайуан һөйәктәрен хәҙер ҙә табырға була[2].
|
Портал «Бөрйән районы» |
|---|
Сығанаҡтар үҙгәртергә
- Ю.В.Соколов Тəрж. И.М.Япаров. Күлйорттамаҡ мәмерйәһе // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
- Космонавтов пещера // Бурзянская энциклопедия / гл. ред. Г. М. Манапов. — Уфа: НИК Башкирская энциклопедия, 2022. — С. 284. — 640 с. — ISBN 978-5-88185-512-2.