Корей теле
Коре́й теле — Корейҙар һәм Корей ярымутрауының ике дәүләтенең: КНДР һәм Корей Республикаһының теле. Ҡытай, Япония, АҠШ, Рәсәйҙә, Урта Азия илдәрендә таралған. Ошо телдә дөйөм һөйләшеүселәр иҫәбе 78 млн кеше. Күп кенә тикшеренеүселәр уны айырым телдәр төркөмөнә индерә. [1], шулай ҙа ҡайһы берәүҙәр уны Алтай телдәренең гипотезаға нигеҙләнгән өлөшө тип йөрөтә. [2]. Корей теле — агглютинатив тел, һүҙҙәр тәртибе «SOV» тибында[3].
| Корей теле | |
 | |
| Халыҡтың үҙенә үҙе биргән исеме |
한국어, 조선어, 조선말 |
|---|---|
| Илдәр | |
| Рәсми статусы |
|
| Идара итеүсе ойошма |
Коньяҡ Кореяла — Корей теленең милли институты |
| Был телдә һөйләшеүселәр |
78 млн. |
| Телде белеүселәр |
11 |
| Статус |
живой |
| Классификация | |
| Категория |
Евразия телдәре |
|
изоляцияланған | |
| Әлифба |
хангыль, ханча |
| Тел коды | |
| ГОСТ 7.75–97 |
коо 330 |
| ISO 639-1 | |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | |
 Был телдә Википедия | |
Тарихы һәм өйрәнелеүе үҙгәртергә
Хәҙерге Өс корей батшалығы корей телдәре — пэкче (тел), силла (тел) һәм когурёск теле мәсьәләһе, өс телдең лексикаһында һәм грамматик төҙөлөшөндә оҡшашлыҡ булһа ла, бәхәсле ҡала.
Ҡайһы бер лингвистарҙың фекере буйынса ошо телдәр араһында когурёск теленең генә оҡшашлығы аҙ. Уны күп кенә тел белгестәре япон теленең ҡәрҙәш теле тип һанай. Силла теле киреһенсә, корей теленән килеп сыҡҡан тел булараҡ ҡарала
Корей һәм япон теленең оҡшашлығына тәүгеләрҙән булып, Огура Симпэй иғтибар итә. Хәҙерге көнбайыш лингвистикаһында корей, япон һәм Корей ярымутрауының боронғо телдәре йыш ҡына пуё телдәрен бер төркөмгә берләштерә.
Телдең үҙ атамаһы үҙгәртергә
1945 йылға тиклем «чосонмаль» (кор. 조선말?, 朝鮮말?) йәки «чосоно» атамаһы файҙаланыла. (кор. 조선어?, 朝鮮語?); ошо уҡ атама Төньяҡ Кореяла әле лә файҙаланыла. Көньяҡ Кореяла әле «хангуго» йәки һирәгерәк «хангунмаль» атамаһы ҡулланыла. (кор. 한국어?, 韓國語?) (кор. 한국말?, 韓國말?); йыш ҡына «куго» (кор. 국어?, 國語?, «дәүләт теле»). Шулай уҡ, Кореяның ике өлөшөндә лә «урималь» тип аталған һөйләү теле лә бар. (우리말, «беҙҙең тел»).
Телдең төҙөлөшө үҙгәртергә
Телдең флектив йүнәлешен көсәйтеүсе агглютинатив телдәр. SOV һүҙҙәр тәртибе (эйә— тултырыусы— хәбәр). Буйһонған һөйләм киҫәге баш һүҙҙең алдынан була.
Лингвистик характеристика үҙгәртергә
Фонетика үҙгәртергә
| иренләшкән тартынҡылар | Альвеоляр тартынҡылар | Постальвеоляр тартынҡылар | тел арты тартынҡылары (Веляр) | йотҡолоҡ тартынҡылары | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Танау тартынҡылары | ㅁ /m/ | ㄴ /n/ | ㅇ /ŋ/ (в конце слога) | |||
| шартлаулы тартынҡылар һәм Аффрикаттар |
ябай | ㅂ /p/ | ㄷ /t/ | ㅈ /t͡ɕ/ | ㄱ /k/ | |
| Көсөргәнешле тартынҡылар | ㅃ /p͈/ | ㄸ /t͈/ | ㅉ /t͈͡ɕ/ | ㄲ /k͈/ | ||
| ышҡылыулы | ㅍ /pʰ/ | ㅌ /tʰ/ | ㅊ /t͡ɕʰ/ | ㅋ /kʰ/ | ||
| Фрикатив тартынҡылар | ябай | ㅅ /s/ | ㅎ /h/ | |||
| көсөргәнешле | ㅆ /s͈/ | |||||
| Талғын тартынҡылар | ㄹ /l/ | |||||
корей телендә музыкаль баҫым бар.
Морфология үҙгәртергә
Исемдәр үҙгәртергә
Корей телендә исемдәрҙең килеш системаһы үҫешкән. Һүҙ яһаусы ялғауҙар бөтә исемдәр өсөн дә бер төрлө, шуға күрә килеш менән үҙгәртеү һәм уны өйрәнеү ҡыйын түгел.
Ҡылымдар үҙгәртергә
Корей ҡылымы үҙенә яраҡлы һүҙ яһаусы ялғауҙарҙы ҡушып, төрлө эш-хәлде белдерә. Бөтә һүҙ яһаусы ялғауҙар ҙа ике ҡылым формаһының береһенә ҡушыла.
Сифаттар үҙгәртергә
Корей сифаттары ике формаға эйә: аныҡлаусы һәм йомғаҡлаусы.
Сифат ҡылым үҙгәртергә
Корей сифат ҡылымы, рус теленән айырмалы рәүештә, төрлө грамматик заманда (хәҙерге, үткән, киләсәк) булырға мөмкин.
Һандар үҙгәртергә
Корей һандар системаһы Япон һандарына оҡшаған. Төп Корей сығышлы һандар ҙа, үҙләштерелгән ҡытай һандары ла бар. Күп булмаған предметтар иҫәбе корей телендә иҫәпләнә, әгәр предметтар күп икән, иҫәп ҡытай һанына күсә. Шул уҡ ваҡытта сәғәтте иҫәпләгәндә корей һандары, ә минуттар ҡытай-корей һандары менән иҫәпләнә. Предметтарҙы корей һандары менән 1-ҙән 99-ға тиклем һанап була.
Рәт һандары үҙгәртергә
| Корейские | Китайские | |||
|---|---|---|---|---|
| Формула | Пример | Примечание | Формула | Пример |
| Числительное + 째 (ччэ) | 스물째 (сымульччэ) — двадцатый | «первый» — 첫째 (чхоччэ) | 제 (че) + числительное | 제오 (чео) — пятый |
Иҫәп һүҙҙәре үҙгәртергә
Ҡытай теленән корей теленә бөтә исемдәр менән дә ҡулланылған иҫәп һүҙе лә күсә.
Йыйыу һүҙҙәре үҙгәртергә
Корей телендә йыйыу ялғауҙары бар, улар ҡылымдар араһында йыйыу теркәүестәре ролен үтәй.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Song, Jae Jung (2005) «The Korean language: structure, use and context» Routledge, p. 15
Lyle Campbell & Mauricio Mixco. 2007. A Glossary of Historical Linguistics. University of Utah Press. («Korean, A language isolate», pg. 90; «Korean is often said to belong with the Altaic hypothesis, often also with Japanese, though this is not widely supported», pp. 90-91; «…most specialists…no longer believe that the…Altaic groups…are related», pg. 7)
David Dalby. 1999/2000. The Linguasphere Register of the World’s Languages and Speech Communities. Linguasphere Press.
Nam-Kil Kim. 1992. «Korean», International Encyclopedia of Linguistics. Volume 2, pp. 282—286. («…scholars have tried to establish genetic relationships between Korean and other languages and major language families, but with little success», pg. 282)
András Róna-Tas. 1998. «The Reconstruction of Proto-Turkic and the Genetic Question», The Turkic Languages. Routledge. Pp. 67-80. («[Ramstedt’s comparisons of Korean and Altaic] have been heavily criticised in more recent studies, though the idea of a genetic relationship has not been totally abandoned», pg. 77.)
Claus Schönig. 2003. «Turko-Mongolic Relations», The Mongolic Languages. Routledge. Pp. 403—419. («…the 'Altaic' languages do not seem to share a common basic vocabulary of the type normally present in cases of genetic relationship», pg. 403) - ↑ Stratification in the peopling of China: how far does the linguistic evidence match genetics and archaeology? In; Sanchez-Mazas, Blench, Ross, Lin & Pejros eds. Human migrations in continental East Asia and Taiwan: genetic, linguistic and archaeological evidence. 2008. Taylor & Francis
- ↑ Корейский язык // БРЭ. Т.15. М., 2009.
Әҙәбиәт үҙгәртергә
- Большой корейско-русский словарь : Около 150 000 слов = 조로대사전 : в 2 т. / Акад. общ. наук КНДР, Ин-т языкознания ; Акад. наук СССР, Ин-т востоковедения ; Под ред. Л. Б. Никольского и Цой Ден Ху. — М. : Русский язык, 1976. — Т. 1 : ㄱ [Киык] — ㅅ [Сиыт]. — 1976. — 811 с. ; Т. 2 : ㅈ [Чиыт] — ㅞ [Ве]. — 1976. — 671 с.
- Дмитриева, В. Н. Корейский язык: Практический курс / В. Н. Дмитриева. — М. : МГИМО (У) МИД России, 2008. — 254 с. — 300 экз. — ISBN 978-5-9228-0332-8. (обл.)
Һылтанмалар үҙгәртергә
