Кондратюк Юрий Васильевич

Ю́рий Васи́льевич Кондратю́к (ысын исеме — Алекса́ндр Игна́тьевич Шарге́й; 9 [21] июня 1897, Рәсәй империяһы Полтава губернаһы Полтава — 25 февраль 1897 — 25 февраль 1942, СССР-ҙың (РСФСР) Орёл өлкәһе Кривцово ауылы районында һәләк булған — швед-йәһүд сығышлы рус һәм совет ғалимы, космонавтикаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе. XX быуат башында Айға осоу оптималь траекторияһын иҫәпләп сығарған. Был иҫәп-хисапты НАСА «Аполлон» ай программаһында ҡулланған. 1916 йылда Шаргей тәҡдим иткән траектория һуңынан «Кондратюк трассаһы» тип аталған.

Кондратюк Юрий Васильевич
укр. Кондратюк Юрій Васильович
Исеме	Александр Игнатьевич Шаргей
Тыуған көнө	9 (21) июнь 1897
Тыуған урыны	Полтава, Российская империя
Вафат көнө	23 февраль 1942({{padleft:1942|4|0}}-{{padleft:2|2|0}}-{{padleft:23|2|0}}) (44 йәш)
Вафат урыны	неизвестно, вероятно Козельский район, сейчас Калужская область, Россия
Ил	Рәсәй империяһы Ҡалып:Флагификация/Советская Россия СССР
Ғилми даирәһе	космонавтика
Ниндәй өлкәлә танылған	учёный, предложивший оптимальную траекторию полета к Луне; его расчёты были использованы в американской лунной программе «Аполлон», автор проекта мощной ветровой электростанции в Крыму

Биографияһы

Александр Игнатьевич Шаргей Полтава ҡалаһында (хәҙерге — Украина, Полтава өлкәһе) руслашҡан швед, баронесса Людмила Львовна Шаргей (ҡыҙ фамилияһы — Шлипенбах, , ?—1913) һәм католикка суҡындырылған йәһүд Игнатий Бендитович (Бенедиктович) Шаргей ғаиләһендә тыуған. Уның ҡарт олатаһы — Антон Андреевич Шлиппенбах, 1812 йылғы Ватан һуғышында ҡатнашыусы, Швеция армияһы генерал-майоры Вольмар Антон Шлиппенбахтың (1653—1721) нәҫеле

Людмила Шлипенбах кейәүгә сыҡҡансы Киевта йәшәгән, унда Киев-Подольск ҡыҙ балалар гимназияһында француз теле һәм географиянан уҡытҡан һәм Изге Владимир Император университетының физика-математика факультеты тәбиғи бүлеге студенты Игнатий Шаргей (һуңынан инженер-технолог) менән танышҡан; 1897 йылдың 12 ғинуарында ул һыуға сумдырылған һәм кәләше менән никахын теркәгән. Игнатий Бендитович (Бенедиктович) Шаргей (1873—1910)Бердичевта тыуған. Ата-әсәһе Бендыт Срулевич Шаргей (?-1874) һәм Фридриха Айзиковна Розенфельд (исем алмаштырып, икенсе никахҡа ингәндән һуң — Екатерина Кирилловна Даценко, 1853—1917) Ковно (хәҙер — Каунас) губернаһы Тельшев өйәҙе Кретингендан күсеп киткән. Бала сағында Полтава губернаһы Зеньковта йәшәй һәм Полтавала гимназия тамамлай.

Александр Шаргей өләсәһе (акушер һөнәре буйынса) һәм уның икенсе ире, земство табибы һәм һуңынан ҡаҙна палатаһының III-сө бүлексәһе начальнигы, статский советник (1899) Аким Никитич Даценко йортонда, 4-се Сретенская урамында тыуып үҫкән. Уның ата-әсәһе бергә бик аҙ йәшәгән. Уға 1 йәш тулғандан һуң, атаһы Дармштадттағы Юғары техник мәктәптә уҡыуын дауам итергә Германияға китә; әсәһе психик ауырыуға һабыша һәм Полтава губернаһының земствоһының Бәләкәй Будищи ауылындағы йән ауырыуҙары колонияһына урынлаштырыла, һуңыраҡ Полтава губернаһы Шведской могила йән ауырыуҙары дауаханаһына күсерелә, һәм шунда ҡалған ғүмерен үткәрә. 1903 йылда атаһы менән Петербургҡа күсә, атаһы 1906 йылда икенсе тапҡыр Елена Петровна Гиберманға — билдәле табип-гинеколог һәм медицина әҙәбиәте тәржемәсеһе П. И. Лурье-Гибермандың ҡыҙына өйләнә. 1907 йылда Александр Шаргей Васильевский утрауындағы гимназияға уҡырға инә; ғаилә йыш ҡына Васильевский утрауы буйлап күсеп йөрөй, 4 фатир алмаштыра һәм һәр ерҙә атаһының ҡәйнәһе — табип П. И. Лурье-Гиберман менән йәшәй. 1910 йылда уның атай бер инә башҡа һеңлеһе Нина Игнатьевна Шаргей тыуа һәм шул уҡ йылда атаһы сепсистан ҡапыл вафат була, ә Александр йәнә тыуған өләсәһенең Полтавалағы өйөнә ҡайта.

1910—1916 йылдарҙа Икенсе Полтава ир балалар гимназияһында уҡый һәм уны көмөш миҙал менән тамамлай.

1916 йылда Петроград политехник институтының механика бүлегенә уҡырға инә (хәҙерге Санкт-Петербург дәүләт политехник университеты), ләкин шул уҡ йылдың ноябрендә армияға алына һәм Петербург юнкерҙар училищеһының береһендә прапорщиктар мәктәбенә уҡырға инә. Демобилизацияға тиклем, 1918 йылдың мартында Төркиә фронтында хеҙмәт итә, прапорщик. Октябрь революцияһынан һуң, батша армияһы офицеры булараҡ, Аҡ армияға мобилизациялана, ләкин унан ҡаса.

Киев ҡалаһы Эшсе-Крәҫтиән Ҡыҙыл Армияһы тарафынан алынғас, йәйәүләп сит илгә сығырға маташа, ләкин ҡулға алына һәм кире ҡайтарыла. Батша армияһы офицеры булғаны өсөн сәйәси золомдан ҡурҡып, үгәй әсәһе Елена Петровна Гиберман (икенсе никахта — Кареева) ярҙамында 1900 йылда Луцк ҡалаһында тыуып үҫкән Юрий Васильевич Кондратюк исеменә документ ала — был исем аҫтында ғүмеренең аҙағынаса йәшәй — под этим именем прожил до конца жизни.

1921—1930 йылдар

Файл:Каменьнаоби мастодонт.jpg

Яңылыш «Мастодонт» иген һаҡлағысы тип иҫәпләнгән комплекслы иген киптергес

Тышҡы медиафайлдар
Изображения
	Зернохранилище «Мастодонт», Камень-на-Оби
Видеофайлы
	«Заброшенные чудеса СССР», видеоклип, 2011.

1921 йылдан алып 1927 йылға тиклем Шаргей-Кондратюк Көньяҡ Украинала, Кубандә һәм Төньяҡ Кавказда тимер юлда эшләгән. 1927 йылда, репрессияларҙан ҡурҡып, Себергә күсеп китә.

Ул Новосибирскиҙа «Хлебопродукт» предприятиеһында эшкә урынлашҡан, унда уға элеваторҙар төҙөүҙә һәм камиллаштырыуҙа ҡатнашырға тура килгән (нәҡ шул саҡта ул Обтағы Камень ҡалаһында билдәле «Мастодонт» элеваторын — бер ҡаҙаҡ та ҡулланмайса 13 000 тонналыҡ иген һаҡлағысты төҙөгән; тоталь дефицит шарттарында был иҫ киткес ҡоролма булған). Ошо уҡ осорҙа Бийскиға бер нисә тапҡыр килә, унда игенде һаҡлауҙы механизациялау буйынса лекциялар уҡый.

Ҡулға алыныуы

1930 йылдың 30 июлендә Кондратюк "Хлебопродукт"тың бер нисә хеҙмәткәре менән бергә зыян килтереүҙә ғәйепләнеп ҡулға алына. Ғәйепләү пункттарының береһе — ул "Мастодонт"ты һыҙымһыҙ ғына түгел, ҡаҙаҡһыҙ ҙа төҙөгән. Урындағы етәкселек, ҡаралты был тиклем игенгә сыҙамаясаҡ һәм, 10 мең тонна халыҡ игенен һәләк итеп, емереләсәк, тигән һығымтаға килгән. 1931 йылдың 10 майында уны өс йылға лагерға хөкөм иткәндәр. Ысынында иһә «Мастодонт» 60 йылдан ашыу торҙо һәм 1990-сы йылдар уртаһында янып юҡҡа сыҡты. Әммә Кондратюк лагерь урынына Новосибирскиҙа ойошторолған күмер предприятиеларын проектлау буйынса тотҡон инженерҙар өсөн 14-се махсуслаштырылған бюрола эшләүгә йәлеп ителгән. Унда ул 1932 йылдың авгусына тиклем эшләй, тау-шахта ҡорамалдары өлкәһендә ике уйлап табыу эштәрен башҡарып өлгөрә һәм патент һәм автор танытмаһы ала. Уның тарафынан бер нисә махсус проблема тураһында: бетон һәм тоҡом йыйыу эштәрен ҡалыплы механизациялау менән шахталарҙа ҡаҙыуҙы тиҙләтеү һәм еңелләштереү, юғары ҡаршылыҡлы бетонды һәм шахта үҙәктәрен даими һаҡлау, копёр (тимер-бетон шахта өҫтөндә күтәргес ҡуйыу өсөн эшләнгән ҡоролма) яһау буйынса мәҡәләләр баҫтырыла.

Ел электр станцияһын (ВЭС) проектлу

Файл:Kondratyuk memorial plaque Kharkov.jpg

1933-1934 йылдарҙа Харьковта Кондратюк эшләгән йорт урынында ҡуйылған мемориаль таҡтаташ

14-се бюрола эшләгәндә Кондратюк Ауыр сәнәғәт халыҡ комиссариаты (Наркомтяжпром) иғлан иткән ҡеүәтле Ҡырым ел электр станцияһын эскиз проектлауға конкурс шарттары менән таныша. Станция проекты П. К. Горчаков менән авторҙашлыҡта башҡарыла, һуңынан проектҡа Мәскәүҙә Останкин телебашняһын ойоштороусы инженер Н. В. Никитин йәлеп ителә.

Ел электр станцияһының (ВЭС) эскиз проекты 1932 йылдың ноябрендә тамамлана һәм тиҙҙән проект авторҙары РСФСР НКВД Баш сәйәси идаралығынан Мәскәүгә барырға рөхсәт ала. Наркомтяжпромдың үтенесе буйынса 1933 йылда Кондратюкты һөргөндән ваҡытынан алда азат итәләр. Конкурста проект иң яҡшыһы тип танылды. 1933—1934 йылдарҙа Шаргей ул ваҡытта Украинаның баш ҡалаһы Харьковта Сәнәғәт энергетикаһы институты филиалында эшләй. 1934 йылдың февраль уртаһына техник проект тулыһынса әҙер була. 1937 йылда Ҡырымдағы Ай-Петри тауында әҙерләнгән эш һыҙмалары буйынса станцияның нигеҙе һалына башлай. Әммә 1938 йылда уҡ ҡеүәтле ел электростанцияларын проектлауҙы һәм төҙөүҙе туҡтатыу тураһында ҡарар ҡабул ителә. Шуның менән бәйле, киләһе ике йылда Кондратюкка ел станцияларының Проект-эксперименталь контораһында (ПЭКВЭС) бәләкәй тәжрибәле ел электр станцияларын проектлау менән шөғөлләнергә тура килә.

Шул уҡ осорҙа С. П. Королёвтан хеҙмәттәшлек тураһында ныҡышмалы һәм файҙалы тәҡдимдәр ала, әммә, йылылыҡ электр станцияһын төҙөү буйынса йөкләмәләре менән нигеҙләп, баш тарта.

Тарихтың икенсе версияһы буйынса, баш тартыу сәбәбе — хәрби проекттар өҫтөндә эшләү Эске эштәр Хәрби Комиссариаты тарафынан ҡаты контроль күҙ уңында тотола. Биографияны тикшергәндә документтарҙың ялған булыуы һәм, бөтә эҙемтәләре менән, аҡ гвардияла элекке хеҙмәте асыҡланыуы ихтимал.

Бөйөк Ватан һуғышы

Күҙалланыуынса, ерләнгән урынында Ю. В. Кондратюк һәйкәле

Бөйөк Ватан һуғышы башланғас, Ю. В. Кондратюк үҙ теләге менән халыҡ ополчениеһына бара. Киев районы 21-се Мәскәү халыҡ ополчениеһы 77-се гвардия уҡсылар дивизияһының (173-сө уҡсылар дивизияһының 2-се формированиеһы итеп үҙгәртелә, һуңынан — резерв фронттың 33-сө армияһы 77-се уҡсылар дивизияһы итеп үҙгәртелә) 2 уҡсылар полкының элемтә ротаһына ябай телефонист итеп ҡабул ителә. 1941 йылдың октябрендә Вяземск ҡамауынан сыҡҡандан һуң 194-се уҡсылар дивизияһының 470-се уҡсылар полкы элемтә ротаһында хеҙмәт итә, һуңынан Көнбайыш фронттың 49-сы армияһы 60-сы уҡсылар дивизияһы 1281-се уҡсылар полкының элемтә взводында отделение һәм взвод командиры ярҙамсыһы була.

«Бөйөк Ватан һуғышында һәләк булғандарҙы һәм хәбәрһеҙ юғалғандарҙы иҫкә алыу китабы. Том 7»на ярашлы, төркөмө командиры була, Кондратюк Юрий Васильевич 33-сө армияның 110-сы уҡсылар дивизияһының 1291-се полкында взвод командиры сифатында хәрби хеҙмәт үтә, 1942 йылдың 25 февралендә һәләк була, Орёл өлкәһенең Болхов районы Кривцово ауылы янында ерләнәБолховского района Орловской области.

Исемен аҡлау

1970 йылдың 26 мартында РСФСР Юғары судының енәйәт эштәре буйынса суд коллегияһы No ОС-70-8 ҡарары менән, енәйәт составы булмау сәбәпле, Ю. В. Кондратюкты аҡлай. Уның элекке хеҙмәттәше һәм полкташы, һуңғараҡ Лавочкин исемендәге КБ инженер-конструкторы Борис Иванович Романенко, хаҡлы ялға сыҡҡандан һуң, үҙен «йыһан» журналистикаһына ҙур тырышлыҡ һалған.

Хеҙмәттәре

«Төҙөлөш өсөн уҡыясаҡ кешеләр» (1919)

Был хеҙмәтендә, Кондратюк, Циолковскийҙан бер нимә лә алмайынса, үҙ аллы, ракета хәрәкәтенең төп тигеҙләмәһен үҙенсәлекле ысул менән сығара, кислород-водород яғыулығында дүрт баҫҡыслы ракета, окисландырыусы һәм яғыулыҡ, параболоид соплоһы һәм башҡалар урынлашҡан двигателдең яныу камераһы двигателеның шахматлы һәм окислитель форсункаларының башҡаса урынлашыуы схемаһын һәм тасуирламаһын килтерә. 1938 йылда Кондратюк был эште баҫтырырға тәҡдим иткәс, төрлө ваҡытта үҙгәрештәр индерелеүе асыҡланһа ла, уны 1918-1919 йылдар менән билдәләй. 1964 йылда ул Т. М. Мелькумов редакцияһы аҫтында «Пионеры ракетной техники» китабына индерелә, ул үҙ сиратында 1965 йылда инглиз теленә тәржемә ителә (НАСА).

Уларға тәҡдим ителде:

• яғыулыҡты экономиялау маҡсатында ракетаны төшөргәндә тотҡарлау өсөн атмосфера ҡаршылығын ҡулланырға;
• башҡа планеталарға осҡанда карапты яһалма спутник орбитаһына сығарырға, ә унда кешене ултыртыу һәм карапҡа кире ҡайтыу өсөн ҙур булмаған осоу-ултырыу карабын ҡулланырға (тәҡдимде «Аполлон» программаһында НАСА агентлығы тормошҡа ашырған);
• ҡояш системаһында осҡанда КА-ны ҡыуып етеү йәки тотҡарлау өсөн ҡаршы торған күк есемдәренең гравитация ҡырын ҡулланырға («пертурбация манёвры»).

Ошо уҡ эштә йыһан аппараттарының борт системаларын туҡландырыу өсөн ҡояш энергияһын файҙаланыу, шулай уҡ ер эргәһе орбитаһында Ер өҫтөн яҡтыртыу өсөн ҙур көҙгөләр урынлаштырыу мөмкинлеге ҡаралды.

«Планета-ара киңлектәрҙе яулап алыу» (1929)

Автор үҙенең иртәрәк яҙылған «Тем, кто будет читать, чтобы строить» китабында йыһанды үҙләштереүҙең тәүге этаптарының эҙмә-эҙлелеген асып һалған. Иҫегеҙгә төшөрәбеҙ, был хеҙмәтендә күтәрелгән һорауҙарҙы ентекләберәк тикшерҙе. Атап әйткәндә, китапта спутниктарҙы ер эргәһе орбитаһында тәьмин итеү өсөн ракета-артиллерия системалары файҙаланырға тәҡдим ителә (әлеге ваҡытта был тәҡдим «Прогресс» транспорт йөк караптары рәүешендә бойомға ашырылған). Бынан тыш, эштә атмосферала хәрәкәт иткәндә йыһан аппараттарының йылылыҡ һаҡлау мәсьәләләре тикшерелде.

Хәтер

Санкт-Петербургтағы мәрмәр таҡтаташ (Васильевский утрауының 14-се линияһы, 31/33-сө йорт)

Файл:Памятник Кондратюку Ю В.jpg

Тыуған төйәгендә - Полтавала Ю.В. Кондратюк һәйкәле

• Америка астронаваты Нил Армстронг 1970 йылда Новосибирскиға сәфәре ваҡытында Юрий Кондратюк йәшәгән һәм эшләгән йорт янында бер семтем ер ала.
• Полтавала Ю. В. Кондратюк һәйкәле асылды.
• 1992 йылда Новосибирск аэрокосмик лицейына Ю. В. Кондратюктың исеме бирелә.
• Новосибирскиҙың бер майҙаны Кондратюк хөрмәтенә аталған. Новосибирскиҙа Юрий Васильевич Кондратюк йәшәгән һәм эшләгән йортта (Кондратюк йорто, Совет урамы, 24, Кондратюк майҙанынан алыҫ түгел, Новосибирск ҡалаһының Үҙәк районында урынлашҡан) Ю. Кондратюктың Ғилми-мемориаль үҙәге урынлашҡан.
• Украинала Ю. В. Кондратюк исемендәге миҙал булдырылған
• Киев урамдарының береһе Юрий Кондратюк исемен йөрөтә. Урамдағы йорттарҙың береһендә мемориаль таҡтаташ эленеп тора.
• 1997 йылда Ю.В. Кондратюк исеме Полтава техник университетына бирелә, хәҙер ул - «Юрий Кондратюк исемендәге Полтава политехникаһы» милли университеты.
• 1970 йылда Айҙың икенсе яғындағы кратерға Кондратюк исеме бирелгән.
• Мәскәүҙә ғалим хөрмәтенә аталған һәм йыһанды үҙләштереүгә арналған урамдар комплексына ингән Кондратюк урамы бар. 1965 йылға тиклем урам 2-се Новоостанкинский тыҡрығы тип аталған.
• Днепр ҡалаһында (элекке Днепропетровск) 2016 йылда элекке Коммунар урамы Юрий Кондратюк урамы тип үҙгәртелде.
• Украинала «Юрий Кондратюк» юбилей тәңкәһе һәм ике почта маркаһы (1997 һәм 2002) сығарылған.
• Рубцовск ҡалаһында Юрий Кондратюк урамы бар, унда иген продукттарын һаҡлау һәм эшкәртеү буйынса боронғо предприятиеларҙың береһе урынлашҡан.
• Обтағы Камень ҡалаһында Юрий Кондратюк урамы бар һәм яр буйында һәйкәл ҡуйылған. «Мастодонт» эдеваторының ҡалдыҡтары әле һаман күренә.
• Украинаның Полтава өлкәһенең Горишние Плавни ҡалаһында техникум эргәһендә Кондратюкка һәйкәл ҡуйылған.
• Краснодар крайының Крылов районы Октябрьский станицаһында «Ю. В. Кондратюктың мемориаль музейы» бар.
• 2012 йылдың 21 июнендә уның хөрмәтенә «Башҡортостан» киностудияһы төшөрөлдө
• 2014 йылдың 18 октябрендә Юрий Кондратюк Аламогордо ҡалаһындағы Халыҡ-ара йыһан даны галереяһына ҡабул ителә (Нью-Мексико штаты, АҠШ)
• Ю. В. Кондратюк Орёл өлкәһенең Болхов районында Кривцово ауылы янындағы хәрби мемориал биләмәһендә һуғыш ваҡытында бында һәләк булған тип фаразланған урында иҫтәлекле билдә ҡуйылды.
• Пушкин институты Рәсәй ракета техникаһы пионерҙарына лекциялар серияһын арнаны һәм бүлектәренең береһендә Кондратюк тураһында һөйләне.

• 
  Украинаның почта маркаһында, 1997 йыл. Айға осоу траекторияһы хаталы күрһәтелгән
• 
  Украинаның почта маркаһында, 2002 йыл

Әҙәбиәт

• Ветров Г. С. С. П. Королёв и космонавтика. Первые шаги. — М.: Наука, 1994. — ISBN 5-02-000214-3.
• Гаркуша А. Т. Стрела летящая. — М.: Московский рабочий, 1993. — 152 с. — ISBN 5-239-01335-7.
• Зарко В. Е. …Мы смогли бы такие вензеля выписывать по Вселенной! // Наука из первых рук: Космический урок русского. — 2011. — Т. 37, № 1 (6 мая).
• Придиус П. Е. Возвращение имени гению // Просто русские… — Краснодар: Периодика Кубани, 2002. — С. 220—237. — 432 с. — 1000 экз. — ISBN 5-331-00013-4.
• Щукина Е. М. Земная проекция звездной судьбы // Наука из первых рук: Космический урок русского. — 2011. — Т. 37, № 1 (6 мая).
• Кондратюк Ю. В. Тем кто будет читать, чтобы строить // Пионеры ракетной техники : соч. 1918—1919; публ. 1938 / Под ред. Т. М. Мелькумова; Институт истории естествознания и техники АН СССР. — М. : Наука, 1964.
• Pionery raketnoǐ tekhniki : [англ.] = Пионеры ракетной техники : [пер. с рус.] / Editor-in-chief: Melʹkumov T. M. — Washington, D. C., USA : National Aeronautics and Space Administration, 1965. — (NASA technical translation. Сер. en; no. F-9285).
• Герасютин С. А. Юрий Васильевич Кондратюк (к 120-летию со дня рождения) // Земля и Вселенная : журнал. — 2017. — № 5. — С. 61—75. — ISSN 0044-3948.
• Романенко Б. И. Звезда Кондратюка-Шаргея. — Калуга: Калужская облорганизация Союза журналистов России, 1998. — 184 с. — ISBN 5-89748-001-X.

Һылтанмалар

• Кондратюк Юрий Васильевич  (билдәһеҙ). История Российской Советской космонавтики (1997). Дата обращения: 7 апрель 2007.
• Анатолий Иващенко. Выше элеватора луна  (билдәһеҙ). Дружба народов, 1990, № 1. Дата обращения: 7 апрель 2007. Архивировано 13 август 2004 года.
• Сайт Полтавского национального технического университета им. Ю. Кондратюка
• А. Железняков. Конструкторы. Кондратюк Юрий Васильевич // Энциклопедия «Космонавтика»
• Новосибирский Аэрокосмический Лицей имени Юрия Васильевича Кондратюка
• Д. Садовский. Имя с обратной стороны луны // Наука и жизнь, 2004, № 9.
• В. Рыбников. Необычные судьбы двух тетрадей
• Малиновский В. К. Некоторые штрихи к биографии А. И. Шаргея (Ю. В. Кондратюка).