Колономос Жамила
Жамила Ангела Исак Колономос (макед. Жамила Колономос; 18 июнь 1922 или 1922[1], Битола[d] — 18 июнь 2013, Скопье) — сефард азатлыҡ көрәшсеһе, яҙыусы, академик һәм хәҙерге Төньяҡ Македония территорияһында эшмәкәрлек алып барыусы сәйәси активист.
| Колономос Жамила | |
| макед. Жамила Колономос | |
 | |
| Тыуған көнө | |
|---|---|
| Вафат булған көнө | |
| Ил | |
| Тормош иптәше | |
 Колономос Жамила Викимилектә | |
Болгарҙар тыуған ҡалаһы Монастырҙы (хәҙерге Битола) оккупациялаған осорҙа Югославия халыҡ-азатлыҡ армияһына ҡушыла. Македонияны азат итеү көрәшенән һуң, әйләнеп ҡайтҡас, Жамила Колономос Монастырға ҡайта һәм бөтә ғаиләһенең Треблинка концлагерында үлтерелеүе тураһында белә. Баш ҡалаға күсеп килә, Скопьела Изге Кирилл һәм Мефодий Университеты профессоры була һәм сефард телен һәм илдең йәһүд общинаһы тарихын һаҡлау өҫтөндә эшләй.
Биографияһы
үҙгәртергәБала сағы, йәшлек йылдары
үҙгәртергәЖамила Колономос 1922 йылда Монастырҙа (хәҙер Битола) тыуған[3][4]. Ҡаланың йәһүд общинаһында үҫә,атаһы банк идарасыһы була[5]. Жамиланың ата-әсәһе Исак һәм Эстерина Францез Колономостарҙың биш балаһы була[4][6]. Уның атаһы йәһүд-романиоттар тоҡомонан була[4]. Колономос ғаиләһе, йәһүд байрамдарын билдәләһә лә, ҡәтғи динилек меән айырылып тормаған[4][7]. Мультимәҙәни төбәктә йәшәгәнлектән, Коломоностар сефард, грек, француз, серб һәм төрөк телдәрендә һөйләшкән[4].
1940 йылдан Жамила Коломонос Битолдағы француз мәктәбендә уҡый[6], һәм Ха-шомер ха-цаир социалистик-сионист йәштәр ойошмаһы ағзаһы була[4].
Икенсе донъя һуғышы
үҙгәртергә1941 йылда Нацист Германияһы, ә һуңынан Өсөнсө Болгар батшалығы Югослав Македонияһын, шул иҫәптән Монастырҙы ла, оккупациялай. Оккупация башланғандан һуң 19 йәшендә Жамила Колономос Югославияның халыҡ-азатлыҡ армияһына — Югославия коммунистары союзының «Күсәр» илдәре һәм уларҙың союздаштары» оккупацияһына ҡаршылыҡ күрһәтеүгә ҡушыла[3]. Был, быны үҙен яҡлау ысулы итеп күргән атаһы ярҙамында эшләнә: Жамиланың әсәһе шул уҡ йылда йөрәк өйәнәгенән вафат була[5][6].
Ул, ҡаршылыҡ күрһәтеүселәр өсөн аяҡ кейеме етештереү һәм ҡорал йыйыу юлы менән, Ха-шомер ха-цаир аша фашизмға ҡаршы хәрәкәттәрҙә ҡатнаша. Жамила ҡатын ҡыҙҙар һәм йәштәр өсөн йәшерен ҡаршылыҡ төркөмдәре ойошторорға ярҙам итә[4].
1943 йылдың мартында, монастырь йәһүдтәре тотоп ҡыуып сығарғанда, Колономос һәм ҡаршылыҡ хәрәкәтенең башҡа бер нисә йәһүд ҡатнашыусыһы, тәмәке киоскында йәшеренеп, ҡасып ҡотола. Ул ҡаланан ҡаса һәм киләһе айҙа Партизан армияһының Дамян Груев отрядына ҡушыла[3][4]. Монастырҙың йәһүд общинаһы тулыһынса тиерлек юҡ ителә. Жамила Колономос 18 ғаилә ағзаһын, шул иҫәптән атаһын, олатай-өләсәйен, ағаларын һәм апаларын юғалта, Уларҙы Треблинка үлем лагерына ебәрәләр[5]. Ул яҡын һәм алыҫ туғандары араһында Холокосттан тере ҡалған берҙән-бер кеше була[6].
Цвета хәрби псевдонимы аҫтында һуғышып, ул ваҡыт үтеү менән бер нисә батальон комиссары дәрәжәһенә тиклем күтәрелә, һуңынан македон бригадаһы һәм 42-се югослав дивизияһы комиссары урынбаҫары итеп тәғәйенләнә[3][4]. Шулай уҡ отряд гәзитен мөхәррирләй [4][7].
1943-1944 йылдарҙың ҡышында Жамила Колономос аслыҡтан саҡ үлмәй ҡалғас, шартлаған снаряд ярсығынан яралана, шулай уҡ Дебарҙы азат итеү өсөн алышта арҡаһы яралана. Ул иҫән ҡала, һәм 1944 йылдың ноябрендә Югославия Македонияһы тулыһынса азат ителә[4].
Һуғыштан һуңғы осор
үҙгәртергә1944 йылдың декабрендә Югославия Македонияһы азат ителгәндән һуң ул, бер нисә тапҡыр уның ғүмерен ҡотҡарған азатлыҡ өсөн көрәшсе Чеде Филиповскиға кейәүгә сыға[4][6][7]. Уның яңы ире 1945 йылдың июнендә автомобиль һәләкәтендә һәләк була; бер айҙан Һуң Колономостың Мира исемле ҡыҙы тыуа[4].
1945 йылдың аҙағында, ғаилә ағзаларының үлеме тураһында ишеткәс, Скопьеға күсеп килә[5]. Унда ул 1947 йылдың июнендә Битола оккупацияһын кисергән Аврам Садикариоға кейәүгә сыға[4]. Парҙың Сэмюэл исемле улдары тыуа, һәм улар 2007 йылға тиклем никахта тора. 1963 Йылда Колономос Скопьела ер тетрәү һөҙөмтәһендә 18 йәшлек ҡыҙы Мираны юғалта[6].
Һуғыштан һуңғы йылдарҙа ҡаршылыҡ хәрәкәтендә хәрби хеҙмәтен таныу билдәһе итеп бер нисә милли миҙалға, шул иҫәптән 1941 йылдың Партизан иҫтәлекле билдәһенә лайыҡ була[4]. Ул, Югослав ҡаршылыҡ Альянсы, Македонияның балалыҡты яҡлау Союзы һәм Македонияның ҡатын-ҡыҙ-антифашистар Альянсы аша, сәйәси эшмәкәрлек менән шөғөлләнеүен дауам итә[3]. Ҡатын-ҡыҙҙар ассоциациялары Союзы, Һуғыш ветерандары Союзы һәм башҡа төрлө берекмәләр президенты була[6]. 1956 йылда Ул Югославия делегацияһы составында Ҡытайға бара һәм Мао Цзэдун менән осраша[8].
Пенсияға сыҡҡанға тиклем[6] Македония Социалистик Республикаһының Милли ассамблеяһы депутаты һәм Македония Республикаһы Советы ағзаһы була[3].
Академик һәм публицистик карьераһы
үҙгәртергә1961 йылда Жамила Коломонос Скопье Изге Кирилл һәм Мефодий университетынан сефард теле буйынса докторлыҡ дәрәжәһен ала[4][6], ә 1962 йылда ул унда романистика профессоры була[3][9]. Был осорҙа шулай уҡ Париждағы Сорбонна университетында уҡый[6][10].
Төбәк тарихы, сефард теле һәм Икенсе донъя һуғышы осоронда Югослав-македон ҡаршылығы буйынса төрлө мәҡәләләр һәм китаптар яҙа һәм мөхәррирләй[3]. Атап әйткәндә, «Евреи в Македонии во время Второй мировой войны (1941-1945)» (макед. Евреите В Македонија в Втората светска војна (1941-1945) китабы, башта Вера Вескових-Вангели менән авторҙашлыҡта 1986 йылда македон телендә баҫылып сыға[11][12].
1970 йылдарҙа сефард теле, мәҙәниәте һәм тарихы буйынса ике йыйынтыҡ баҫтырып сығара: «Пословицы и поговорки сефардских евреев Боснии и Герцеговины» (босн. Poslovice i izreke Sefardskih Jevreja Bosne i Hercegovine), унда Босния һәм Герцеговина тикшерелә, һәм «Пословицы, поговорки и рассказы евреев-сефардов в Македонии» (босн. Poslovice, izreke i priče sefardskih Jevreja Makedonije)[11][13]. Жамила Колономос шул осорҙағы Төньяҡ Македония йәһүдтәренең тел һәм мәҙәни мираҫын йыйыусы берҙән-бер кеше тип һанала[14].
Уның 2006 йылда сыҡҡан «Монастырь без евреев» (исп. Monastir sin Djudios) мемуарҙары инглиз теленә тәржемә ителеп, 2008 йылда «Монастырь без евреев: воспоминания еврейского партизана в Македонии» (ингл. Monastir Without Jews: Recollections of a Jewish Partisan in Macedonia) донъя күрә[3][11]. Һуңынан уның 2007 йылда сыҡҡан «Движение Сопротивления и евреи Македонии» (макед. Движењето на отпорот и Евреите од Македонија) мемуарҙары инглиз теленә 2013 йылда тәржемә ителгән[11].
Уның китаптары сефард телендә лә, македон телендә лә баҫылған[11].
Үлеме һәм мираҫы
үҙгәртергәЖамила Колономос Скопьела 2013 йылда 91 йәшендә вафат була[4].
Уның эше хәҙерге Төньяҡ Македония территорияһындағы йәһүд тормошо һәм Холокост тураһында тәүге хикәйәләрҙең береһе булып тора[5][14]. Жамиланың фотоһүрәттәре, документтары, миҙалдары һәм башҡа әйберҙәр коллекцияһы АҠШ-тағы Холокост Мемориаль музейында һаҡлана[4].
Һайланма хеҙмәттәре
үҙгәртергә- Poslovice i izreke sefardskih Jevreja Bosne i Hercegovine (1976);
- Poslovice, izreke i priče sefardskih Jevreja Makedonije (1978);
- Evreite vo Makedonija vo Vtorata svetska vojna, 1941—1945 (совместно с Верой-Вескових-Врангели, 1986);
- Sefardski odglasi: Studii i sekavanyaza evreite od Makedoniya (1995);
- Monastir sin Djudios (2006).
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 Library of Congress Authorities (ингл.) — Library of Congress.
- ↑ https://collections.ushmm.org/search/catalog/irn512719
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 About the Author. Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture (2008). Дата обращения: 18 март 2021. Архивировано 17 июль 2015 года.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 4,17 Jamila Kolonomos collection. United States Holocaust Memorial Museum. Дата обращения: 19 март 2021. Архивировано 26 июнь 2021 года.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 'I lost my whole family in the Holocaust' (en-GB) (27 ноябрь 2011). 19 март 2021 тикшерелгән.
- ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 Žamila-Anđela Kolonomos: In battle from day one // We Survived: Yugoslav Jews on the Holocaust. — Belgrade: The Jewish Historical Musem of Federation of Jewish Communities in Yugoslavia, 2009. — Vol. 3. — ISBN 978-86-903751-9-6. Архивная копия от 26 июнь 2021 на Wayback Machine Источник. Дата обращения: 27 март 2022. Архивировано 26 июнь 2021 года.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Almuli. Oral history interview with Zamila Kolonomos. United States Holocaust Memorial Museum (24 ноябрь 1995). Дата обращения: 19 март 2021. Архивировано 26 июнь 2021 года.
- ↑ Members of the Yugoslav delegation to China pose with Mao Zedong, in front of the flag of the People's Republic of China. United States Holocaust Memorial Museum. Дата обращения: 19 март 2021. Архивировано 26 июнь 2021 года.
- ↑ Freidenreich. Yugoslavia (ингл.). Jewish Women's Archive. Дата обращения: 19 март 2021. Архивировано 13 февраль 2021 года.
- ↑ Cohen (Summer 2010). «Sephardic Scholarly Worlds: Toward a Novel Geography of Modern Jewish History». The Jewish Quarterly Review 100 (3).
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Kolonomos, Žamila. WorldCat. Дата обращения: 27 март 2022. Архивировано 27 март 2022 года.
- ↑ Cohen. Tower of Sephardic faces: The Jewish community of Monastir, Macedonia (ингл.). United States Holocaust Memorial Museum. Дата обращения: 18 март 2021. Архивировано 28 февраль 2021 года.
- ↑ Galton (1983). «Poslovice, Izreke i Priče Sefardskih Jevreja Makedonije (Proverbs, Sayings and Tales of the Sephardi Jews of Macedonia). By Žamila Kolonomos» (en). Slavic Review 42 (2): 317–318. DOI:10.2307/2497564. ISSN 0037-6779.
- ↑ 14,0 14,1 Vidaković-Petrov (June 2015). «Judeo-Spanish Riddles From Macedonia». Balkania.