Киберне́тика (от бор. грек. κυβερνητική  «идара итеү сәнғәте»[4]) — ҡатмарлы идара итеү системаларында, шул иҫәптән машиналар, тере организмдар йәки йәмғиәттә, информация алыу, һаҡлау, үҙгәртеү һәм тапшырыуҙың дөйөм законлылыҡтары тураһындағы фән[5].

Кибернетика
Рәсем
Кем хөрмәтенә аталған штурман[d]
Алдағы теория управления[d]
Асыусы йәки уйлап табыусы Норберт Винер[d][1][2][3]
 Кибернетика Викимилектә
 

«Кибернетика» терминын башлап фәндә ҡулланышҡа Ампер үҙенең «Опыт о философии наук, или аналитическое изложение естественной классификации всех человеческих знаний» (беренсе китабы 1834 йылда, икенсеһе 1843 йылда сыға) тигән фундаменталь хеҙмәтендә индерә. Андре Мари Ампер кибернетиканы граждандарына төрлө байлыҡ-мөмкинлектәр тыуҙырыусы дәүләт менән идара итеү тураһында фән тип билдәләй. Кибернетиканың хәҙерге ваҡыттағыса аңлатмаһын тәү башлап Норберт Винер 1948 йылда бирә: кибернетика — идара итеү процесстары һәм мәғлүмәтте машиналарҙа, тере организмдарҙа һәм йәмғиәттә тапшырыуҙың дөйөм законлылыҡтары тураһында фән[6].

 
Пример кибернетического мышления. С одной стороны, компания рассматривается в качестве системы в окружающей среде. С другой стороны, кибернетическое управление может быть представлено как система.

Кибернетика кире элемтә , ҡара йәшник һәм концепттарҙың сығарылмаларының (производный)( идара итеү һәм тере организмдарҙа , машиналарҙа һәм ойошмаларҙа, шулай уҡ үҙ-үҙеңде ойоштороуҙағы) коммуникацияһын өйрәнеүҙе үҙ эсенә ала. Ул иғтибарҙы шуға йүнәлтә- берәй нимә (һанлы, механик йәки биологик сифатлы) мәғлүмәтте эшкәрткәндә уның тәьҫирен тоя, тәүге ике мәсьәләне яҡшыраҡ сисер өсөн үҙгәрә, йәки уны үҙгәртеп була [7]. Стаффорд Бир уны эффектив ойоштороу фәне тип атай , ә Гордон Паск был билдәләмәне киңәйтә- унда «төрлө сығанаҡтарҙан булған» мәғлүмәт ағымын ( йондоҙҙарҙан башлап, мейегә тиклем) индерә.


1956 йылда кибернетикаға нигеҙ һалыусыларҙың береһе булған Л. Куффиньяль (англ.) тәҡдим иткән билдәләмә буйынса кибернетика — «хәрәкәттең эффектлылығын тәьмин итеү сәнғәте »[8].

Тағы бер билдәләмәне Льюис Кауфман (англ.) тәҡдим итә: «Кибернетика — үҙ-үҙҙәре менән тәьҫир итешеүсе һәм үҙ-үҙҙәрен тыуҙырыусы системалар һәм процесстарҙы тикшереп, өйрәнеү».

Ожегов һүҙлеге буйынса: «Кибернетика — наука об общих закономерностях процессов управления и передачи информации в машинах, живых организмах и обществе».[9]

Хәҙерге заман кибернетикаһы , идара итеү системалары, электр сынйыры теорияһы, машиналар төҙөү, математик моделләштереү, математик логика, эволюцион биология, неврология, антропология кеүек төрлө өлкәләрҙә тикшеренеүҙәрҙән тыуған . Был тикшеренеүҙәр 1940 йылда, башлыса Мэйси конференцияларында (англ.) (ғалимдарҙың осрашыуҙары) барлыҡҡа килгән.

Тикшеренеүҙең башҡа өлкәләре , кибернетиканың үҫешенә тәьҫир иткән йәки уның тәьҫирендә үҫешкән идара итеү теорияһы, уйындар теорияһы , системалар теорияһы ( кибернетиканың математик аналогы), психология (бигерәк тә нейропсихология, бихевиоризм, тирә-йүнде күреп белеү психологияһы- познавательная психология) һәм философия.

Билдәле ғалимдар

үҙгәртергә
 
Викиһүҙлек логотипы
Викиһүҙлектә «кибернетика» мәҡәләһе бар
  1. https://www.santiagokoval.com/2017/01/09/la-cibernetica-de-norbert-wiener/
  2. https://www.buenosaires.gob.ar/sites/gcaba/files/ies2llamadostecologiasegundocuat.pdf
  3. https://perio.unlp.edu.ar/ojs/index.php/question/article/download/1064/947/0
  4. Словарь по кибернетике / Под редакцией академика В. С. Михалевича. — 2-е. — Киев: Главная редакция Украинской Советской Энциклопедии имени М. П. Бажана, 1989. — С. 259. — 751 с. — (С48). — 50 000 экз. — ISBN 5-88500-008-5.
  5. «Энциклопедия кибернетики» под ред. В. М. Глушкова, т.1., Киев, 1974 — с. 440.
  6. Norbert Wiener. Cybernetics or Control and Communication in the Animal and the Machine. (Hermann & Cie Editeurs, Paris, The Technology Press, Cambridge, Mass., John Wiley & Sons Inc., New York, 1948)
  7. Kelly, Kevin. Out of control: the new biology of machines, social systems and the economic world. — Boston: Addison-Wesley, 1994. — ISBN 0-201-48340-8.
  8. Couffignal, Louis. «Essai d’une définition générale de la cybernétique», The First International Congress on Cybernetics, Namur, Belgium, June 26-29, 1956, Gauthier-Villars, Paris, 1958, pp. 46—54
  9. Толковый словарь Ожегова - значение слова КИБЕРНЕТИКА. slovariki.org. Дата обращения: 25 май 2016.

Һылтанмалар

үҙгәртергә
 
Викиһүҙлек логотипы
Викиһүҙлектә «кибернетика» мәҡәләһе бар
Организации