Кесе Ирдегән
Кесе Ирдегән - рус. Малые Ирдяги - Рәсәй Федерацияһы Силәбе өлкәһенең Арғаяш районындағы күл[2]
Кесе Ирдегән | |
Дәүләт | Рәсәй[1] |
---|---|
Административ-территориаль берәмек | Силәбе өлкәһе |
Географияһы
үҙгәртергәКесе Ирдегән күле Силәбе өлкәһенең Арғаяш районының төньяҡ-көнбайышында, Губернское ҡасабаһы янында, Өйәлге күленән алыҫ түгел урынлашҡан[2].
Силәбегә тиклем аралығы – 80 км, Екатеринбургҡа – 180 км.
Ярындағы кеше йәшәгән урындар: Беспаловское, Губернское, Кузнецкое ҡасабалары һәм Ҡыштым ҡалаһы.
Өйәлге күле менән Кесе Ирдегән араһында киңлеге 1 км муйын айырып тора. Оло Ирдегән күле менән ҡылымыҡ аша тоташҡан.
Географик координаттары: киңлеге - 55°29′55.38″N (55.498718), оҙонлоғо - 60°35′46.34″E (60.596206).
Тасуирламаһы
үҙгәртергә- Уртаса тәрәнлеге: 3,5 м
- Максималь оҙонлоғо һәм киңлеге (км):2,7*2км
- Һыу сығанағы: атмосфера яуым-төшөмө иҫәбенә, шулай уҡ башҡа күлдәрҙән төшкән һыу менән туҡланған күл.
- Унан ағып сыға: Үҙъйылға (Тинес ҡушылдығы).
- Диңгеҙ кимәленән бейеклеге: 271м
- Һыу массаһы күләме: 6,6 млн м³.
- Майҙаны: 4км [3]
- Һыуйыйғыс майҙаны: 20 км²
- Һыуҙың ҡатылығы 4,87 мг-экв/л.
- Һыуы: сөсө. Унда кислород әҙ, шуға балыҡ тонсоғоусан, әммә һыу планктоны бик бай. Минераллылығы 430 мг/л, химик составы буйынса гидрокарбонат-натрийлы төркөмгә инә.
- Төбө:ләмле.
Ташҡын ваҡытында һыуы Оло Ирдегәнгә ағып төшә. Һыу сифатына, күл торошона баҫыуҙарҙан аҡҡан һыу, көнкүреш ҡалдыҡтары, малсылыҡ һарҡындылары кире тәьҫир яһай[4].
Көнбайыш ярында Демидов төҙөттөргән канал ҡалдыҡтары һаҡланған, ул Кесе Ирдегән менән Өйәлге күле араһында ҡаҙылған булған. Ул әле лә ике күлде тоташтырып тора[5]
Флораһы һәм фаунаһы
үҙгәртергәЭкологик шарттар арҡаһында күлде һыу үҫемлектәре баҫып бара, һайыға (20% самаһы һыу көҙгөһө күтерләнгән).
Һыуйыйғыс майҙандарында ҡарағай ҡатнаш ҡайын урмандары үҫә [6]
Этимологияһы
үҙгәртергәШувалов Николай Иванович - Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнгән географ, топонимист үҙенең "От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь" тигән һүҙлегендә күлдең атамаһы башҡорт халҡының ир-ат исеменән килеп сыҡҡан тип яҙа: Ирдяги, Большое и Малое, озеро, Аргаяшский район.От распространенного в прошлом у башкир и татар тюркского мужского имени Ирдяк, Ирдеген [7][8].
Аңлашылыуынса, гидроним Иртуған тигән исемдән килеп сыҡҡан булыуы ихтимал [9]. Башҡорт телендәге топонимдарҙа ҡалын һуҙынҡылы һүҙҙәрҙең һөйләштә нәҙеккә әйләнеүе - йыш күҙәтелгән күренеш. Иртуған атамаһы йылдар үтеү менән Ирдегән рәүешенә ингәндер.
Шулай уҡ ҡара
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ GEOnet Names Server — 2018.
- ↑ 2,0 2,1 Озеро Кесе Ирдегән
- ↑ Реки-Озера/Рыбалка в Челябинской области/Озера Челябинской области/Ирдяги Малые
- ↑ Энциклопедия Челябинской области/ Озеро Малые Ирдяги 2019 йыл 14 июнь архивланған.
- ↑ Озеро Малые Ирдяги
- ↑ Реки-Озера/Рыбалка в Челябинской области/Озера Челябинской области/Ирдяги Малые
- ↑ Шувалов Н.И. Ирдяги// От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- ↑ От Парижа до Берлина по карте Челябинской области
- ↑ Т. Кусимова, С. Бикҡолова.Башҡорт исемдәре. - Өфө, 2006 - 52-се бит
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Реки-Озера/Рыбалка в Челябинской области/Озера Челябинской области/Ирдяги Малые
- От Парижа до Берлина по карте Челябинской области. [1]
- Озеро Малые Ирдяги
- Энциклопедия Челябинской области/ Озеро Малые Ирдяги 2019 йыл 14 июнь архивланған.
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- Шувалов Н. И. // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- Т. Кусимова, С. Бикҡолова.Башҡорт исемдәре. - Өфө, 2006 - 48-се бит