Иңкештәр

Иңкештәр (рус. Шмели, лат. Bombus) — ысын бал ҡорттары ғаиләһенә ҡараған яры ҡанатлылар заты.

Иңкештәр
Фәнни классификация
арауыҡтағы ранг Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Хайуандар Суб-батшалыҡ:  Эуметазойҙар Тип/Бүлек:  Ике яҡлы - симметриялы Ярым бүлек:  Беренсел ауыҙлылар Рангаһыҙ:  Ҡау һалыусылар Тип:  Быуынтыҡ аяҡлылар Ярым тип:  Трахеялылар Юғары класс:  Алты аяҡлылар Класс:  Бөжәктәр Подкласс:  Асыҡ яңаҡ һөйәклеләр Инфракласс:  Ҡанатлы бөжәктәр Инфракласс:  [[Neoptera|Яңы ҡанатлы бөжәктәр ru:Новокрылые насекомые]] Суб отряд:  Әүермән бөжәктәр Рәт:  Ярыҡ ҡанатлылар Подотряд:  Һабаҡ ҡорһаҡлылар Ғаилә өҫтө:  Пчёлы Ғаилә:  Ысын бал ҡорттары Ярым ғаилә:  Apinae Триба:  Bombini Ырыу:  Иңкештәр
Халыҡ-ара фәнни исеме
Bombus Latreille, 1802
Синонимдар
вкл. Psithyrus Lepeletier, 1833 Agribombus Skorikov, 1938 Agrobombus (Adventoribombus) Skorikov, 1922 Agrobombus (Laesobombus) Skorikov, 1922 Alpigenibombus Skorikov, 1938 Alpinibombus Skorikov, 1937 Apathus Newman, 1834 Bombus (Agrobombus) Vogt, 1911 Bombus (Anodontobombus) Krüger, 1917 Bombus (Boopobombus) Frison, 1927
Подроды
Alpigenobombus Alpinobombus Bombias Bombus Cullumanobombus Kallobombus Megabombus Melanobombus Mendacibombus Orientalibombus Psithyrus Pyrobombus Sibiricobombus Subterraneobombus Thoracobombus
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   154397 NCBI   28641 EOL   104136

Яҡынса 300 төрө билдәле; улар Төньяҡ Евразияла, Төньяҡ Америкала, Көньяҡ Америкала, Төньяҡ Африкала, шулай уҡ ҡайһы бер төбәктәрҙә йәшәй. Башҡортостанда 30‑ҙан ашыу төрө бар: баҡса иңкеше, баҫыу иңкеше, ер иңкеше, ҡала иңкеше, өң иңкеше һ.б.

Ҡыҫҡаса биологик мәғлүмәт

Тәне 3,5 см тиклем оҙонлоҡта, ҡуйы төклө, ҡара, аҡ, сағыу ерән һәм һары һыҙатлы. Инә һәм эшсе заттарҙың (үҫешеп етмәгән инә бөжәктәр) ҡаяуы бар; артҡы сирағы һеркә ташыуға яраҡлашҡан: оҙон ныҡлы төк менән уратылған уйымы бар. Ата заттар (әре ҡорттар) оҙон мыйыҡлы, ҡушылыу ҡыҫҡыстары бар, инә бөжәктәрҙән вағыраҡ, эшсе заттарҙан ҙурыраҡ. Ояны (йомро, төҙөк булмаған овал күҙәнәкле, ҡоро үлән ҡатыш балауыҙҙан эшләнгән) аталанған ҡышлап сыҡҡан инә зат яҙын кимереүселәрҙең буш өңөндә, таш араһында, мүк аҫтында төҙөй. Кәрәҙ күҙәнәгенә 8—16 (оҙонлоғо 2—4, диам. 0,5—1,0 мм) йомортҡа һала. 5—6‑сы көнгә йомортҡаларҙан балағорттар сыға, улар 10—12, ҡурсаҡтар 2 аҙна үҫә. Эшсе заттар май аҙағында—июндә сыға, ата һәм инә заттар — августа. Башҡортостан Республикаһы шарттарында миҙгеленә бер нисә быуын үҫә. Аталанған йәш инә заттар ҡышлай.

Йәшәйеше

Иңкеш көндөҙ әүҙем. Сәскәле үҫемлектәр нектары һәм һеркәһе менән туҡлана. Бөтә ерҙә лә осрай. Иңкеш үҫемлектәрҙе, бигерәк тә клеверҙарҙы һеркәләндерә. Әрмән иңкеше, үҙгәреүсән иңкеш, таңҡа иңкеше Башҡортостан Республикаһының Ҡыҙыл китабына индерелгән.

Систематика

Төркөмләү

Донъяла яҡынса 50 ярым төрҙән 300-гә яҡын төрө билдәле. Иңкеш-кәкүктәр (Psithyrusр) элек ҡайһы берҙә айырым ырыу кеүек ҡаралған, ләкин һуңғы ваҡытта уларҙы иңкештәр (Bombus) составына индерәләр. Ярым төрҙәрҙең дөйөм һаны 15-кә тиклем кәмей, улар морфологияһы, тәртибе һәм экологияһы буйынса монофилетик тип һанала.

Bombus	Mendacibombus, 12 төр Bombias, 3 төр Kallobombus, 1 төр Orientalibombus, 3 төр Subterraneobombus, 10 төр Megabombus, 22 төр Thoracobombus, 50 төр Psithyrus, 30 төр Pyrobombus, 50 төр Alpinobombus, 5 төр Bombus (ярым төр), 5 төр Alpigenobombus, 7 төр Melanobombus, 17 төр Sibirocobombus, 7 төр Cullumanobombus, 23 төр

Иңкештәр геральдикала

• 
  ФРГ-ның Бавариялағы Хуммельталь коммунаһы гербындағы иңкеш һүрәте
• 
  Эстонияның Хуммули волосы гербындағы иңкеш һүрәте

Әҙәбиәт

• Шмели // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Определитель насекомых Дальнего Востока России. Т. IV. Сетчатокрылообразные, скорпионницы, перепончатокрылые. Ч. 1. / под общ.ред. П. А. Лера. — СПб.: «Наука», 1995. — С. 552—553. — 606 с. — 3150 экз. — ISBN 5-02-025944-6..
• Иңкештәр // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

Һылтанмалар

• Башҡорт энциклопедияһы 2021 йыл 15 ғинуар архивланған.