Винницаның үҙәк ҡала паркы

Винница ҡала үҙәк паркы (быға тиклем Горький исемендәге Үҙәк мәҙәниәт һәм ял паркы) — Винница ҡалаһы үҙәгендә урынлашҡан дөйөм дәүләт әһәмиәтендәге баҡса-парк сәнғәте һәйкәле, ҡаланың күп халҡының һәм ҡунаҡтарының традицион ял итеү урыны.

Винницаның үҙәк ҡала паркы
Нигеҙләү датаһы	1936
Дәүләт	Украина
Административ-территориаль берәмек	Винница өлкәһе
Урын	Винница
Майҙан	30 гектар
Рәсми сайт	parkgorky.com.ua
Винницаның үҙәк ҡала паркы Викимилектә

Дөйөм мәғлүмәт

Горький исемендәге мәҙәниәт һәм ял паркы Винница үҙәгендә — Собор (үҙәк), Магистрат урамдары һәм Хмельницкий шоссеһы араһында урынлашҡан.

Паркка 1936 йылда нигеҙ һалынған. Парктың майҙаны 40 гектар тәшкил итә.

Парк территорияһында күп һанлы һәйкәлдәр (үҙәк инеү янында Максим Горькийға, яугир-афғансыларға, сечь уҡсыларына, һәләк булған милиционерҙарға), шулай уҡ «Данлы яҡташтар аллеяһы» урынлашҡан, ял һәм буш вҡыт объекттары «Йәйғор» кино-концертный залы, стадион, каток, ҡала планетарийы, күп һанлы аттракциондар һәм уйын автоматтары эшләй.

70 йылдан артыҡ йәшәү тарихында парк һәр ваҡыт дөйөм дәүләт байрамдары урыны ла, ҡала ваҡиғалары һәм байрамдары урыны ла булған. киммәт булараҡ буласаҡ ла, хәл- ҡала. Паркта халыҡ күңел асыуҙарын һәм байрамдарын хәҙер, атап әйткәндә, Ҡала көнөн, Еңеү көнө, Бойондороҡһоҙлоҡ көнөн һәм шуға оҡшаш нимәләрҙе үткәреү яҡшы йола булған.

Тарихы

Совет дәүеренә саҡлы осор

Шул осорҙағы Винницаның магнат Грохольский ерҙәренән (Пятничаны) алып көнбайыш ситендә урынлашҡан имән-граб урман тупламаһы нигеҙендә парк барлыҡҡа килгән, шулай уҡ тығыҙ булмаған ҡәберлектәрҙең тар участкаһы (5 гектарға тиклем имән туйралығында) рим-католик зыяраты һәм полоский усадьбалары.

1946 йылға тиклемге совет осоро

1936 йылда паркка нигеҙ һалынған.

Винница һәләкәте

Төп мәҡәлә: Винница һәләкәте

1937-1941 йылдарҙа хеҙмәткәрҙәре Эске эштәр халыҡ комиссариаты хеҙмәткәрҙәре парк менән сиктәш йорт ихатаһында кешеләрҙе күпләп атып үлтергән, һәм үлектәрҙе парк территорияһында күпләп ерләгәндәр. Украинаның бойондороҡһоҙлоғо йылдарынан башлап енәйәтте тикшереү үткәргәндә, һөйәктәре ҡаҙылған мәйеттәрҙең дөйөм һаны яҡынса 10 меңгә еткән.

Бөйөк Ватан һуғышы осоронда немец оккупацияһы ваҡытында парк тулыһынса емерелгән.

1945 йылдың 24 ғинуарында ҡаланы совет ғәскәрҙәре баҫып алғандан һуң, парк үҙ эшен яңыртҡан.

1946 йылдан һуң совет осоро

Һуғыштан һуңғы яңынан ҡороуҙың Генераль планы һәм 1946—1947 йылдарҙа Йәйге театр төҙөү проекты авторы архитектор Константин Бирюков булған.

1965—1967 йылдарҙағы Гагарин майҙаны яғынан төп инеү ансамбле проектының авторы архитектор Роман Мархель булған.

Парктың әүҙем мәҙәни-ағартыу эше, ял винницала йәшәүселәрҙең ялын ойоштороу тураһында хәстәрлек 1969 йылда УССР Мәҙәниәт министрлығы бойороғо менән 4 өлкәнең методик үҙәгенә әйләнгән һәм «Үҙәк» тигән исем алыуына килтерә. Йөкмәткеле мәҙәни-масса, физкультура-һауыҡтырыу эше өсөн, парктың төҙөкләндереү кимәле күп тапҡыр иҫтәлекле байраҡтар, вымпелдар, дипломдар, миҙалдар һәм грамоталар менән билдәләнә. Шулай, 1986-89 йылдарҙа паркка СССР мәҙәниәт министрлығының күсмә ҡыҙыл байрағы мәңгелеккә тапшырыла. 1986 йылда парк коллективы паркка нигеҙ һалыуға 50 йыл тулыу уңайынан Украина Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнгән. 40 йыл дауамында буйына барлыҡ дөйөм ҡала байрамдарын һәм тантаналарын Парк эргәһендәге (Йәйге театрҙа «Мелодия» ансамбле биҙәгән

Парк Бойондороҡһоҙлоҡ йылдарында

Бойондороҡһоҙлоҡ осоронда (1991 йылдан һуң) уны тейешле хәлдә тотоу өсөн аҡса етмәгәнлектән, запущение парк бөлгөнлөккә төшкән. 1990 йылдар аҙағында — 2000 йылдар башында Гоький исемендәге парк йәнә винница халҡының һәм ҡунаҡтарҙың буш ваҡытын һәм ялын үткәреүҙең үҙәк зонаһы статусын ала, аттракциондар тергеҙелә, яңы һәйкәлдәр төҙөлә, яңы туҡланыу йорттары («Европа» рестораны) асыла, ә 2008 йылда парк территорияһында «Боҙ клубы» тибындағы яһалма ҡапламалы ябыҡ каток асылған.

2014 йылдың 31 авгусында «Кресов’яци» винница ойошмаһы Польша консуллығы һәм ҡала общинаһы ярҙамы менән католик зыяраты ҡалдыҡтарында һаҡланып ҡалған часовняһында (парктың көньяҡ-көнсығыш өлөшөндә) ике мемориаль таблица асҡан.

Үҫемлектәре

Винницаның үҙәк ҡала паркы имән, граб-имән һәм имән-ҡарағай урмандарынан торған Литин геоботаник районы территорияһында урынлашҡан. Граб-имән һәм граб урмандарының майҙаны күп түгел.

Һары сейә кеүек имән 2,75 гектарҙа (йәшелләндерелгән майҙандың 13,3 %) өҫтөнлөк итә. Майҙаны буйынса ҙур булмаған участкаларҙа имән юлдашы — ябай йәсин йәки ҡорос ағас һәм йөрәк һыҙатлы йүкә өҫтөнлөк итә. Территорияның күп өлөшөндә бер төр ҙә өҫтөнлөк итмәй (бында ябай граб, ялан сағаны, осло япраҡлы саған, ябай ҡорос ағас, һары сейә кеүек имән һ. б.), йәғни был күп имәне алынған элекке имәнлек йәки туйралыҡ.

Галереяһы

• Викимилектә Винницаның үҙәк ҡала паркы темаһы буйынса медиафайлдар бар.
• 
  Үләндә хоккей өсөн стадион
• 
  Ғашиҡтар аллеяһы
• 
  Аттракциондар
• 
  Хлебный урамынан инеү урыны
• 
  Данлыҡлы яҡташтар аллеяһы
• 
  Күҙәтеү тәгәрмәсе
• 
  Күҙәтеү тәгәрмәсенән күренеш
• 
  "Крокодил" клумбаһы
• 
  "Гөбөргәйел" клумбаһы
• 
  Аллеяларҙың береһе
• 

Әҙәбиәт

• Царенко С., Винницкий центральный парк-памятник / Сек. Царенко // Архитектурная Винница: время, пространство, личности. Альманах. — Винница: ЧП «ПРАДА АРТ», 2012. — С. 41 — 51.
• Талесник, В., Наш парк: Об истории Винницкого парка культуры и отдыха имени Горького. Талесник // Винницкий альбом: Литературно — художественный альманах. Вып.3. — 2005. — С. 388—391.
• Городских, А., Денисова, Л., Волошина, Т., Историко-поисковый проект "Творцы архитектуры Виннице / А. Городских // Архитектурная Винница: время, пространство, личности. Альманах. — Винница: ЧП «ПРАДА АРТ», 2012. — С. 108—128.
• Клименко, Ю. А., Древесная растительность старинных парков Винниччины // Проблем. урбоэкол. и фитомелиорации: Сб. наук.-тех. трудов. — Львов: УкрДЛТУ, 2003. — Вып. 13.5. — С. 299—302.
• Клименко, Ю. А., Изменения насаждений старинных парков-памятников садово-паркового искусства Винницкой области / Ю. А. Клименко // ISSN 0372-4123. Укр. ботан. журн., 2010, т. 67, № 2

Һылтанмалар

• Головна  (билдәһеҙ). Центральний міський парк Вінниці. Дата обращения: 1 октябрь 2018.