Вена аш-һыуы

Вена аш-һыуы (нем. Wiener Küche) — Венаның ҡала аш-һыуы. Вена аш-һыуы йыш ҡына Австрия аш-һыуына тиңләштерелә, әммә бөтә ил буйынса вена аш-һыуы элементтары таралған булһа ла, ҡайһы бер төбәктәр үҙҙәренең уникаль рецептарын һаҡлап ҡалған. Вена аш-һыуының үҙсәнлеген тәү сиратта кофе мәҙәниәте, «Захер» торты етәкселегендәге иҫ киткес мельшпайзе, һыйыр ите ашамлыҡтары һәм хойригер ризыҡтары тәьмин итә.

Вена шницеле

Шва́йнебратен (ҡыҙҙырылған сусҡа ите) һәм тоҙланған кәбеҫтә

Алма штруделе

Веналылар — берҙән-бер европалылар, уларға француз кондитерҙары үҙҙәренең ижадтарын тәнҡитләүҙе ғәфү итергә ынтылалар, сөнки Венала улар тәмле торт йәки тәмле кейк нимә икәнен аңлайҙар.

Дж. Миллер. Аҙыҡ һәм эволюция. Homo Sapiens тарихы тәрилкәлә

Тарихы

Вена аш-һыуы традицияһы бер нисә сығанаҡтан барлыҡҡа килгән. XVII быуат башынан итальян аш-һыуының йоғонтоһо көслө була (мәҫәлән, билдәле шницель,моғайын, милан сығышлылыр), ә XVIII быуатта француз этикеты һәм теле менән бер рәттән француз аш-һыуы модаға инә. «Вена аш-һыуы» термины (нем. Wiener Küche) тәүге тапҡыр немец ашнаҡсы китаптарында XVIII быуат аҙағында барлыҡҡа килә. XIX быуаттың икенсе яртыһынан ашнаҡсы китаптарына венгр, чех, поляк, итальян, йәһүд, көньяҡ славян аш-һыуы элементтары инә башлай.

Типик ризыҡтар һәм аҙыҡ-түлек

• Һыйыр ите һурпаһына төрлө ингредиенттар өҫтәлә: фриттатен (йоҡа һыҙаттарға киҫелгән ҡоймаҡтар) — фриттанзуппе йәки фледлезуппе, бакербзе (ваҡ ҡыҙҙырылған ҡамыр киҫәктәре) — бакербзензуппе, бауырҙан кнёдл йәки клецки, фи́шбойшельзуппе (балыҡ һурпаһы).
• Тафельшпиц (тәмләткестәр менән бешерелгән һыйыр ите)
• Картуф салаты менән вена шницеле
• Гуляш
• Бойшель (быҙау үпкәләренән һәм ҡайһы берҙә башҡа эсәктәрҙән эшләнгән рагу)
• Бакхендль (панировкала (икмәк менән уратылған) венса тауыҡ)
• Цвибельростбратен — һуған менән ҡыҙҙырылған һыйыр ите (ростбиф)
• Ваниллеростбратен — атамаһына ҡаршы, һарымһаҡ менән ҡыҙҙырылған ростбиф (һыйыр ите), ваниль менән түгел
• Ҡыҙҙырылған картуф
• Ростбиф төрҙәре(һуған соусы, һарымһаҡ, бекон һәм шампиньондар менән)
• шва́йнебратен (ҡыҙҙырылған сусҡа ите) һәм тоҙланған кәбеҫтә
• Вена сосискалары
• Вена икмәге
• Кайзершмаррн
• Слива менән повидло
• Гермкнёдль  — повидло (джэм) менән тултырылған, мак һәм ваниль соусы менән ҡуйылған татлы күмәс
• Алма штруделе
• Нәҙек ҡоймаҡтар
• «Захер» торты
• Керәндән төрлө тәмләткестәр (алма, ваҡланған һәм еүешләнгән күмәстәр һ. б.), мәҫәлән, алма керәне.

Әҙәбиәт

• К. Л. Коновалов Традиции и история мясного дела в Центральной Европе // Пищевая промышленность : журнал. — 2011. — № 10. — С. 50—53.
• Ewald Plachutta, Christoph Wagner: Die gute Küche. ISBN 3-7015-0310-9
• Albert Kofranek: Die gute Wiener Küche.
• Franz Maier-Bruck: Das große Sacher-Kochbuch. Die österreichische Küche. ISBN 3-929626-27-6
• Adolf und Olga Hess, Peter Kirischitz: Wiener Küche. ISBN 3-902397-26-8
• Meindl-Dietrich, Lechner: Kochbuch für ländliche Haushalte. ISBN 3-7040-1967-4
• Eva Mayer-Bahl u. Karl Schuhmacher (Verf.), Josef Zauner (Hrsg.): Das große Buch der österreichischen Mehlspeisen. Süße Traditionen von der Kaiserzeit bis heute; München: BLV, 1997, ISBN 3-405-15175-9)
• Karl Duch: Handlexikon der Kochkunst Band 1, Trauner-Verlag, vollst. überarb. 19. Aufl. Juli 2002, ISBN 3-85487-340-9.
• Eduard Mayer u.a.: Wiener Süßspeisen, Rudolf Trauner Verlag, 11. Auflage 2002, ISBN 3-85320-359-0.
• Ingrid Haslinger. Die Wiener Küche. Eine Kulturgeschichte. — Wien: Mandelbaum Verlag, 2018. — 396 S. — ISBN 978385476-558-5.
• Thomas Stiegler. Kulturgeschichten der Wiener Küche: Rezepte und Anekdoten aus der Zeit der Habsburgermonarchie. — Der Leiermann, 2021. — 152 S. — ISBN 978-3903388079.
• Wiener Küche. Regionale Küche mit Tradition. — Köln: Komet, 2004. — 144 S. — ISBN 9783898363136.

Һылтанмалыр

• Кузнецова Е. К. Лучшие рецепты мировой кухни. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Инвест, 2004. — с. 191: ил. ISBN 5-94848-158-1
• Die Welt: Венская кухня радикально своенравна (нем.)
• YouTube сайтында Österreichischer Rundfunk: Вена һәм Франкфурт колбасалары һәм хот-дог  (нем.)