Берҙәнеш (ауыл)
Берҙәнеш (рус. Бердениш (Берда)) — Рәсәйҙең Силәбе өлкәһе Кәҫле районында юҡҡа сыҡҡан ауыл. 1957 йылғы Ҡыштым һәләкәтенән һуң, 1957—1960 йылдарҙа ауыл халҡы күсерелгән.
| Берҙәнеш | |
| Дәүләт |
 СССР Рәсәй |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмек | Силәбе өлкәһе |
| Тамамланыу датаһы | 1957 |
Тарихынан
үҙгәртергәбәкәтиндәр
үҙгәртергәСиләбе өлкәһендәге бәкәтин ырыуына ҡараған биш ауылдың береһе. Берҙәнеш күленең көньяғында урынлашҡан булған.
XIX быуат башында бәкәтиндәрҙең биш ауылында (Сабит, Алабуға, Һаттыҡ, Тауҙаҡ-Берҙәнеш, Норош ауылдары) 867 кеше йәшәгән булған. 1859 йылда бәкәтиндәр 1267 булған. Бәкәтиндәр йәшәгән ерҙәрҙә 47 күл булған.
радиация фажиғәһе
үҙгәртергә1957 йылдың 29 сентябрендә СССР-ҙа Силәбе-40 (хәҙерге Озёрск) ябыҡ ҡалаһы биләмәһендәге «Маяҡ» химкомбинатында радиацион авария була[1][2][3]).Ҡаланың исеме йәшерен була, шуға күрә аварияны яҡындағы Ҡыштым ҡалаһы менән бәйләп иғлан итәләр.
Был фажиғә, иғлан итеүҙәренсә, 23 ауылға ҡағыла. Шулар араһында Берҙәнеш ауылы ла була.
«Маяҡ» химкомбинаты ветераны, 1957 йылғы авария ликвидаторы, Бөйөк Ватан һуғышы яугиры Борчиков Алексей Алексеевич (1928—2003) Берҙәнеш ауылын күсереүҙәрен ошолай һүрәтләй[4]:
Из полученных данных было известно, что радиоактивный след прошел по западной части деревни, поэтому мы въехали в нее с восточной стороны… я докладывал результаты замеров. Мы прошли всю деревню, измеряя мощности дозы гамма-излучения. Она колебалась от 2 до 25-30 мкр/сек. Когда мы пошли дальше, вдруг у прибора стрелка стала зашкаливать. Я очень удивился, почему, но заметил, что неподалеку от меня стоял бык. Когда я поднес к животу бугая прибор, то он показывал около 500 мкр/сек.
Деревню временно было решено перевести в совхоз Татыш, расположенный на берегу озера Татыш примерно в 25 км от деревни Бердяниш. В совхозе было много пустующих построек (домов, бараков), имелись столовая, баня и медицинский пункт. Этот совхоз подлежал выселению в свое Ворошиловское отделение, и больше двух третей жителей были уже перевезены.
Утром 9 октября 1957 года автомашины вышли в деревню Бердяниш за переселенцами. На автомашины грузились жители семьями и со своим имуществом. По приезде на место все их имущество и личные вещи сгружались на склад под охрану. А люди выходили в приготовленное помещение — барак, находящийся у санпропускника (совхозной бани).
В баню заходили семьями. В предбаннике они всю одежду с себя снимали, и она сразу же увозилась на уничтожение. А в чистом отделении был уже готов мешок с новыми вещами на эту семью. В состав комплекта входили: нательное белье, полотенце, обувь, верхняя одежда (для взрослых — в основном рабочая одежда, для детей и подростков — все детское и легкое пальтишко или капюшоны).
После отмывки люди на выходе подвергались дозиметрическому контролю тела. И если они не отмывались до нормы, то им давалось специальное мыло или порошок, и они снова отправлялись на обработку
.
Борчиков А. А. шулай уҡ башҡорттарҙың ныҡ оялсан булыуын, бер ғаиләнән булһа ла, йыуынырға ир-ат менән ҡатын-ҡыҙ бергә инмәүен яҙа, ә был әҙерләнгән кейемде биреүҙә ҡыйынлыҡ тыуҙырған, сөнки ғаилә ағзалары һанына ҡарап әҙерләнгән булған. Ҡатын ҡыҙ, йыуынғас, кейенеү бүлмәһенә яланғас сыҡмай, шул сәбәпле уларға тоҡтарҙы һүтеп, бөркәнсек итеп биреп торғандар.
550-ләп кешене йыуындырғандар.
Был хәлдән һуң ауылды 25 саҡрымдар тирәһендәге Тәтеш совхозына күсереп торорға булғандар. Шул рәүешле ауыл юҡҡа сыҡҡан, халыҡ төрлө урынға күсенгән[5].
Этимологияһы
үҙгәртергәТопоним башҡорт теленең төньяҡ-көнсығыш һөйләшендәге «Берләнеш» һүҙенән килеп ингән. Шул ваҡытта Силәбе өлкәһенең топонимикаһын, башҡорт халҡының фольклорын өйрәнеп, китаптар сығарған географ, топонимист Шувалов Николай Иванович үҙенең «От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь» тигән һүҙлегендә был топоним башҡорт телендәге «бәрҙе» балығынан йәки Бирҙе тигән башҡорт ир-ат исеменән килеп сыҡҡан булыуын фараз итә[6][7].
Шулай уҡ ҡарағыҙ
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Кыштымская авария: Пять тайн самой секретной ядерной катастрофы СССР
- ↑ Жизнь в радиоактивной зоне. 60 лет после Кыштымской катастрофы
- ↑ Кыштымская ядерная катастрофа в СССР (6 фото)
- ↑ Деревня Бердяниш 2019 йыл 27 февраль архивланған.
- ↑ Населенные пункты упраздненные после 1957 года (исключенные из административного учета)[1] 2019 йыл 29 март архивланған.
- ↑ Шувалов Н. И. Акуля // От Парижа до Берлина по карте Челябинской области: Топонимический словарь. — 2-е изд., переработанное и дополненное. — Челябинск: Южно-Уральское книжное издательство, 1989. — 160 с. — ISBN ISBN 5-7688-0157-7
- ↑ От Парижа до Берлина по карте Челябинской области
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Населенные пункты упраздненные после 1957 года (исключенные из административного учета)[2] 2019 йыл 29 март архивланған.
- Деревня Бердяниш [3] 2019 йыл 27 февраль архивланған.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- История башкирских родов. Салъют, Терсяк, Сынрян, Бикатин, Сырзы, Шуран. Том 19 / С. И. Хамидуллин, Б. А. Азнабаев, И. З. Султанмуратов, И. Р. Саитбатталов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, А. М. Зайнуллин, В. Г. Волков, А. А. Каримов. — Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН; Китап, 2016. — С. 160, 165. — ISBN 978-5-85051-605-5.
- Йәнғужин Р. З. Башҡорт ҡәбиләләре тарихынан. — Өфө: Башҡортостан «Китап» нәшриәте, 1995. — 96 с. — ISBN 5-295-02551-3.