Бекетов Андрей Николаевич (ботаник)
Бекетов Андрей Николаевич (26 ноябрь [8 декабрь] 1825, Алферьевка, Һарытау губернаһы[7] — 1 [14] июль 1902, Шахматово, Мәскәү губернаһы[8]) — рус ботанигы, педагог, фәнде ойоштороусы, йәмәғәт эшмәкәре. Рәсәйҙә үҫемлектәр географияһына нигеҙ һалыусы. Атҡаҙанған профессор, Санкт-Петербург император университетының ректоры. Петербург Фәндәр академияһының мөхбир (1891 й.) һәм почетлы ағзаһы (1895 й.). Йәшерен советник (1879 й).
Шағир, яҙыусы һәм тәржемәсе Е. А. Краснованың, шағир һәм тәржемәсе М. А. Бекетованың, тәржемәсе А. А. Кублицкая-Пиоттухтың аталары. Шағир А. А. Блоктың олатаһы, Н. Н. Бекетовтың ағаһы.
Биографияһы
үҙгәртергәАндрей Бекетов 1825 йылдың 26 ноябрендә (8 декабрь) диңгеҙ офицеры ғаиләһендә тыуған. Дворяндар нәҫеленән
Санкт-Петербург Беренсе гимназияһын тамамлағандан һуң Император Санкт-Петербург университетының көнсығыш телдәре факультетына уҡырға инә.
1842 йылдарҙа икенсе курстан һуң лейб-гвардия егерҙар полкына юнкер булып китә, әммә тиҙҙән хәрби хеҙмәтте ҡалдыра (1845) һәм Ҡазан университетының физика-математика факультетына (тәбиғи бүлеге) тыңлаусы булып инә, 1849 йылда тамамлай.
1846 йылдың ҡыш аҙағында, яҙ башында А. Н. Бекетов һәм ағайҙары Алексей һәм Николай менән бергә әҙәби-фәлсәфәүи түңәрәк ойоштора, унда шағир А. Н. Майков, тәнҡитсе В. Н. Майков, Ф. М. Достоевский, А. Н. Плещеев, табип С. Д. Яновский, Д. В. Григорович йөрөй[9].
Университет уҡыуынан һуң өс йыл дауамында Тифлис гимназияһында тәбиғәт белемен уҡыта, бер үк ваҡытта Кавказ аръяғы флораһын өйрәнә һәм һүртәләй. 1853 йылда Петербургта магистр-ботаник дәрәжәһе ала. 1849 йылдан алып 1853 йылға тиклем Грузияла ғилми экспедициялар ойоштора
1858 йылда Мәскәүҙә «О морфологических отношениях листовых частей между собою и со стеблем» темаһына докторлыҡ диссертацияһы уңышлы яҡлай. Был Бекетовҡа 1858 йылда Харьков университетында ботаника кафедраһын етәкләргә мөмкинлек бирә. Германияла Гейдельберг университетында профессорлыҡҡа әҙерләнә, унда И. М. Сеченов, Д. И. Менделеев, А. П. Бородин менән дуҫлаша.
1861 йылдан 1897 йылға тиклем Санкт-Петербург университетында ботаника кафедраһы буйынса профессор. 1867—1876 йылдарҙа — физика-математика факультеты деканы, 1876 йылдан 1883 йылға тиклем — университет ректоры. Үҙенең оҙайлы профессорлыҡ эшмәкәрлегендә Бекетов бик күп ғалим ботаниктар барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә, уларҙың күбеһе аҙаҡ университет кафедраларын етәкләй. «Уның лекцияларында үҙаллы фәнни фекер һиҙелә ине», — тип хәтерләй уның бер уҡыусыһы[10].
Бекетов инициативаһы буйынса университетта ботаника баҡсаһы ойошторола.
Санкт-Петербургта Юғары ҡатын-ҡыҙҙар курстарын ойоштороусы, Андрей Николаевич был уҡыу йорто өсөн өҙлөкһөҙ хәстәрлек күрә. 1889 йылда уны үҙгәртеп ҡорғанға тиклем уның етәксеһе була. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың белем алыуына яҡлы була.
1861—1863 йылдарҙа Бекетов «Вестник Императорского Русского географического общества» журналын мөхәррирләй. Ирекле иҡтисади йәмғиәттең секретары һәм уның «Труды» гәзитенең мөхәррире була, ә 1891 йылдан — вице-президенты.
Х. Я Гоби менән берлектә Бекетов беренсе рус баҫмаһы «Ботанические записки» (Scripta Botanica) журналын ойоштора. 1892 йылдан 1897 йылға тиклем Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлегендә биология фәне бүлегенең мәхәррире була
Шулай уҡ Андрей Николаевич рус тәбиғәт фәндәре белгестәренең һәм табиптарының съезы эшендә ҡатнаша, унда бер нисә тапҡыр рәйесе итеп һайлана. Санкт-Петербург тәбиғәт фәндәре белгестәре йәмғиәтен ойоштороусы һәм уның (1870—1880 йыл) «Труды» баҫмаһының мөхәррире, 1881—1900 йылдарҙа — уның президенты.
В. И. Вернадский хәтирәләре буйынса «А. Н. Бекетов <…> теремек, мәҙәни, йәмәғәт эшмәкәре була <…> … ғүмере буйына фәнгә тоғро ҡала»[10].
Бекетов Дарвин эштәренә тиклем ботаник булараҡ формалаша. Эволюция үҫешен Дарвинға тиклем аңлай[10].
А. Н. Бекетовтың ғүмере ахыры ауыр була. 1897 йылда үткәргән инсульттан һуң уны фалиж һуға һәм биш йыл дауамында ярҙамға мохтаж була һәм телдән ҡала.
А. Н. Бекетов 1902 йылдың 1 (14) июлендә вафат була. Смоленск православие зыяратында ерләнә. 1944 йылда ҡатынының кәүҙәһе менән Санкт-Петербургтағы Әҙиптәр күперенең некропполенә Волков зыяратына күсереп ерләнә.
Ғаиләһе
үҙгәртергә1854 йылда А. Н. Бекетов Урта Азияны тикшереүсе Г. С. Карелиндың ҡыҙы Елизавета Григорьевна Карелинаға өйләнә, никахтан өс ҡыҙы Екатерина (кейәүҙә Краснова; 1855—1892), Александра (беренсе ире буйынса Блок, икенсеһе буйынса — Кублицкая-Пиоттух; 1860—1923) һәм Мария (1862—1938) тыуа.
Санкт-Петербургта адрестар
үҙгәртергә- 1876—1883 йылдың октябре — Санкт-Петербург Император университеты ректор флигеле — Университет яры буйы, 9;
- 1883—1885 йылдың октябре — килем йорт — Пантелеймон урамы, 4.
- 1900 йылдар башы — Оло Тәңкә урамы, 16.
Николай Николаевич һәм уның ҡустыһы Андрей Николаевич хөрмәтенә 2017 йылда Санкт-Петербургтың Васильевский утрауында урам аталған
Фәнгә өлөшө
үҙгәртергә«Биологик комплекстар», үҫемлектәрҙең теге йәки был төрөнөң тарихи үҫеше процессында яйлашҡан үҫемлектәр төркөмдәре тураһында күҙаллауҙар тәҡдим итә[11].
«Дала» (йәғни урман-дала) үҫемлектәренең мөстәҡил зона этабын билдәләй
Геоботаниканың ботаника һәм география аспекттарын айырымлай
Үҫемлектәрҙең экологик географияһының күп кенә мәсьәләләрен: экологик викариат, яҡтылыҡтың үҫемлектәр тормошона йоғонтоһон һүрәтләй.
Рәсәйҙә беренсе ботаника дәреслеге һәм үҫемлектәр географияһы буйынса автор (1896).
Рус теленә күп классик ботаника эштәрен тәржемә итә (А. Декандоль, А Гризебах, Шлейден, Хаксли, Любен, де Бари, Егер, Россмеслер эштәрен)).
Декандоль-улының эштәренә нигеҙләнеп ер шарының 12 мөһим флористик өлкәсе менән бер рәттән 8 киң зона поясын (6-төп һәм 2 — күсеш поясы) асыҡлай[12]:
- поляр бүлкәт, полюстан алып 72º ш. тиклем;
- арктик бүлкәт,72º алып 66º30 так как тиклем;
- подарктик бүлкәт, 66º30' алып 58º т.к тиклем;
- уртаса һалҡын бүлкәт,45º алып 58º так как тиклем;
- йылы уртаса бүлкәт , 34º алып 45º так как тиклем;
- подтропик , 23º30 алып 34º так как тиклем;
- тропик бүлкәт, 23º30' алып 13º так как тиклем.;
- экваториаль бүлкәт, 15º так как алып 15º к.к. тиклем.
Фәнни мәктәпкә нигеҙ һалыусы, К. А. Тимирязевтың «яратҡан һәм ҡәҙерле уҡытыусыһы». Бик күп ғилми-популяр баҫмалар, шул иҫәптән балалар һәм үҫмерҙәр өсөн баҫамалар авторы.
Төп эштәре
үҙгәртергәИҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ (unspecified title) — doi:10.5281/ZENODO.10080503
- ↑ Бекетов, Андрей Николаевич (ботаник) (урыҫ) // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. III. — С. 338—339.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Чешская национальная авторитетная база данных
- ↑ 4,0 4,1 Geltman D. V. Владимир Леонтьевич Комаров: краткий биографический очерк, Vladimir Leontyevich Komarov: a short biography (ингл.) // Историко-биологические исследования — 2020. — Vol. 12, Iss. 4. — P. 12—37. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-14002
- ↑ 5,0 5,1 Бубырева В. А., Гельтман Д. В. В.Л. Комаров и Санкт-Петербургский университет, Vladimir L. Komarov and St. Petersburg University (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2020. — Т. 12, вып. 4. — С. 68—94. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2020-14004
- ↑ 6,0 6,1 Рихтер Я. А., Глебов М. П., Рихтер Т. Я. Дорога в будущее: К истории кружка «Маленьких ботаников», The Road to the Future: the History of “The Little Botanists” Society (урыҫ) // Историко-биологические исследования — 2018. — Т. 10, вып. 4. — С. 8—38. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2018-11975
- ↑ Ныне — Колышлейский район Пензенской области.
- ↑ Ныне — Солнечногорский район Московской области.
- ↑ Федор Михайлович Достоевский. Антология жизни и творчества Бекетов Андрей Николаевич
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Вернадский В. И. Отрывки из воспоминаний о А. Н. Краснове // Труды по истории науки в России / Сост. М. С. Бастракова, В. С. Неаполитанская, Г. А. Фирсова. — М.: Наука, 1988. — С. 323—332. — ISBN 5-02-003321-9.
- ↑ Бекетов А. Н. География растений : Очерк учения о распространении и распределении растительности на земной поверхности с особым прибавлением о Европейской России. — СПб.: Типография В. Демакова, 1896.
- ↑ География растений // Вестник Императорского Русского географического общества. 1856.
- ↑ Русские ботаники. Биографо-библиографический словарь, составленный С. Ю. Липшиц. М.: ИМОИП. Т. 1. 1947.
- ↑ Candolle A. de. Géographie botanique raisonnée ou exposition des faits principaux et des lois concernant la distribution géographique des plantes de l’époque actuelle. — Paris: V. Masson; Genève: J. Kessman, 1855.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Бекетов Андрей Николаевич // Список гражданским чинам первых трех классов. Исправлен по 1-е октября 1894 года. — СПб.: Типография Правительствующего сената, 1894. — С. 237.
- Торжественное собрание Императорского Санкт-Петербургского общества естествоиспытателей 26 ноября 1902 года, посвящённое памяти А. Н. Бекетова. // Труды Санкт-Петербургского общества естествоиспытателей, 1903, т. 33, в. 1. [Примечание: 26 ноября — это день рождения А. Н. Бекетова по старому стилю]
- Русские ботаники. Биографо-библиографический словарь, составленный С. Ю. Липшиц / Под ред. В. Н. Сукачёва. М.: Издательство Московского общества испытателей природы. — Т. 1. — 1947. — xi, 336 с; т. 2. — 1947. — 336 с; т. 3. — 1950. — vii, 448 с; т. 4. — 1952. — 644 с.
- Баранов П. А. Выдающийся русский ботаник Андрей Николаевич Бекетов (к 50-летию со дня смерти). — М.: Московское общество испытателей природы, 1952.
- Базилевская Н. А., Мейер К. И., Станков С. С., Щербакова А. А. Выдающиеся отечественные ботаники. — М.: Учпедгиз, 1957.
- Щербакова А. А. Андрей Николаевич Бекетов — выдающийся русский ботаник и общественный деятель. — М.: Издательство Академии наук СССР, 1958.
Һылтанмалар
үҙгәртергә
|
Андрей Бекетов Викикитапханала |
|---|---|
|
Андрей Бекетов Викитөрҙәрҙә |
|
Андрей Бекетов Викимилектә |
- Профиль Андрея Николаевича Бекетова РФА рәсми сайтында
- Бекетов, Андрей Николаевич // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (Тикшерелеү көнө: 12 декабрь 2009)
- Бекетов Андрей Николаевич (ботаник) // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 12 декабрь 2009)
- Андрей Бекетов «Rodovid» ағасында. Ата-бабалар һәм ейәндәр шәжәрәһе
| Алдан килеүсе: Пётр Григорьевич Редкин |
Санкт-Петербург Император университеты ректоры 1876—1883 |
Һуңынан килеүсе: Иван Ефимович Андреевский |