Һүҙбәйләнеш

Һүҙбәйләнеш (рус. Словосочета́ние) — ул ике йәки бер нисә һүҙҙең мәғәнәүи һәм грамматик яҡтан үҙ-ара бәйләнеше. Улар һөйләмдән айырмалы булараҡ, бер бөтөн уйҙы аңлатмай, тамамланған интонацияһы ла булмай, айырым һүҙҙәр кеүек, һөйләм төҙөүҙә ҡатнаша.

Ҡайһы бер осраҡтарҙа айырым һүҙҙәр менән һүҙбәйләнештәр ҙә, һөйләмгә хас интонацияны алып, һөйләм булып хеҙмәт итә. Мәҫәлән. Төн… Өй эсе ҡараңғы. Кескәй генә тәҙрәләр. Уның да яртыһы ҡарындыҡ менән ҡапланған. (З. Биишева.)

Һүҙбәйләнештәрҙең яһалыу юлдары

Һүҙбәйләнештәр ике төрлө юл менән яһала.

• 1. Теҙмә. Улар тиң булалар. Бер — береһенә буйһонмайҙар. Айыу менән бабай, йылыға һәм яҡтыға, яҙ менән йәй, йылы, матур, йомарт һәм шәфҡәтле.
• 2. Эйәртеүле. Эйәртеүле бәйләнештә һүҙҙәр бер- береһенә тиң булмайҙар: береһе икенсеһенә буйһоноп, уны асыҡлап килә, шуға күрә береһен эйәреүсе, икенсеһен эйәртеүсе йәки төп һүҙ тип йөрөтәләр. Мин яһайым. Байрасҡа күсте. Ҡыҙыл байраҡ.Ҡаланың баҡсаһы.

Эйәртеүле бәйләнештең төрҙәре

• Ярашыу.
• Башҡарылыу.
• Йәнәшәлек.
• Һөйкәлеү.

Нығынған һүҙбәйләнештәр

Ҡайһы бер һүҙбәйләнештәр, телдә бик оҙаҡ ҡулланыла торғас, нығынып китәләр. Шуға күрә уларҙың мәғәнәһе тарая, бер һуҙҙең генә мәғәнәһен белдерә башлай. Мәҫәлән: берҙе биш итеү, йәғни арттырып һүҙенең мәғәнәһен белдерә.ҡырҡмаһа-ҡырҡ,йәғни күп урындарҙың.

Һүҙбәйләнеш һәм ҡушма һүҙ

Ҡайһы бер һүҙбәйләнештәр, бер предметты аңлатып, ҡушма һүҙгә әйләнгән. Мәҫәлән: өс тирәк һүҙбәйләнеше, бер колхозға исем итеп бирелгәс, һүҙбәйләнештән ҡушма һүҙгә әйләнгән.

Әҙәбиәт

• Ә. М. Аҙнабаев, С. А. Таһирова Әсә теле дәреслеге, 7 класс Өфө- 2009 йыл.
• М.Ғ. Усманова. Башҡорт теле грамматикаһы.Өфө −2007 йыл, 111 бит