Х. М. Бербеков исемендәге Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты
Х. М. Бербеков исемендәге Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты (КБДУ) — классик университет, эре юғары уҡыу йорттары Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһының, Төньяҡ Кавказдың иң ҙур юғары уҡыу йорттарының береһе, Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһының баш ҡалаһы Нальчикта урынлашҡан. 1957 йылдың 5 апрелендә нигеҙ һалына.
1996 йылдан беренсе ректоры Хатута Мутович Бербеков исемен йөрөтә. Тулы исеме —Юғары белем федераль дәүләт бюджет белем биреү учреждениеһы «Х. М. Бербеков исемендәге Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты». «КБГУ» аббревиатураһы киң ҡулланыла..
Тарихы үҙгәртергә
1924 йылда Нальчикта һуңыраҡ медицина факультетына тапшырылған бинала Ленин уҡыу ҡаласығы (ЛУГ) асыла,[1][2]. Шунда уҡ 1925 йылда медтехникум, шулай уҡ тракторсылар курсы, ауыл хужалығы мәктәбе, совет-партия мәктәбе асыла[3][4].
1931 йылда Ленин уҡыу ҡаласығы базаһында Педагогия эшселәр факультеты эш башлай. ЛУГ Ленин партия уҡыу ҡаласығы тип үҙгәртеп ҡорола, 1936 йылда тарҡатыла.
1932 йылдың 7 июлендә, Ҡабарҙы-Балҡар партия өлкә комитеты үтенесе буйынса, педагогия институты асыла.
Педагогия институты базаһында 1957 йылда Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты ойошторола.
СССР Юғары һәм урта мәғариф министры В. Б. Елютиндың 1957 йылдың 1 сентябрь бойороғона ярашлы, Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты составындағы 4 факультет менән үҙ эшен башланы:
- тарих-филология,
- физика-математика,
- инженер-төҙөлөш,
- ауыл хужалығы
Бөтәһе 21 кафедра була, улар, дәүләт педагогия институты сығармаған сит ил телдәре уҡытыусыларын да индереп, мәктәп уҡытыусыларын ғына түгел, ә инженер-төҙөүселәр һәм ғалим агрономдар ҙа әҙерләй.
Квалификациялы белгестәр әҙерләүҙә һәм фәнни тикшеренеүҙәр үҫешендәге ҡаҙаныштары өсөн Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты 1982 йылда Халыҡтар Дуҫлығы ордены менән бүләкләнә. 1996 йылдың 30 декабрендәҠабарҙы-Балҡар Республикаһы Президенты указы менән уҡыу йортона беренсе ректоры Хатута Мутович Бербеков. исеме бирелә.
ҠБДУ Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһының алдынғы фәнни, белем биреү, мәғлүмәт, социаль-мәҙәни үҙәктәренең береһе, йыл һайын ике меңгә яҡын белгестәр сығара, йыһазландырылыу дәрәжәһе буйынса башҡа рәсәй классик вуздары араһында алдынғы позицияларҙы һаҡлай.
Атамаһының тарихы үҙгәртергә
- Ленин уҡыу ҡаласығы (1924-1931)
- Педагогия эшселәр факультеты (1931-1932)
- Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт педагогия институты (ҠБДПИ) (1932-1957)
- Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты (1957-1982)
- Ҡабарҙы-Балҡар Халыҡтар Дуҫлығы орденлы дәүләт университеты (1982-1996)
- Ҡабарҙы-Балҡар Халыҡтар Дуҫлығы орденлы Х. М. Бербеков исемендәге дәүләт университеты(1996—н өҫтәрәкв.)
Белем биреүҙең күп кимәлле системаһы үҙгәртергә
ҠБДУ-да күп кимәлле система индереү өсөн РФ Хөкүмәтенең 1997 йылдың 10 сентябрендә ҡабул ителгән «Ҡабарҙы-Балҡар Республикаһында һөнәри белем биреү системаһын камиллаштырыу тураһында» 1153-сө Ҡарары юридик нигеҙ булып торҙо, һәм уға ярашлы, университет составына 6 колледж һәм уҡытыусыларҙың квалификацияһын арттырыу институты (берҙәм юридик шәхестең ойоштороу-хоҡуҡи нигеҙендә) индерелде.
ҠБДУ-ның үҙендә был системаны 30 специальносы менән 12 факультеты, 2 институт, магистратура, ординатура, интернатура һәм докторантура, уҡытыусыларҙың квалификацияһын күтәреү һәм мәғариф хеҙмәткәрҙәрен яңынан әҙерләү, төбәк тармаҡ-ара квалификация күтәреү һәм кадрҙарҙы яңынан әҙерләү үҙәге, шулай уҡ урта һәм юғары уҡыу йорттары уҡытыусыларының квалификацияһын күтәреү факультеты дауам итә.
Университеттың урта профессиональ уҡыу йорттары менән шундай интеграция системаһы белем биреү процесын күп баҫҡыслы һәм һәм өҙлөкһөҙлөгөн тәьмин итә, белем биреү сифатын һәм белгестәр әҙерләү дәрәжәһен яҡшыртырға, университет ғалимдарының фәнни-тикшеренеү учреждениелары ғалимдары менән бәйләнеше көсәйеүенә һәм тәрәнәйеүенә, белем биреү процесы менән яҡшыраҡ идара итеүгә, университеттың төбәктең башҡа белем биреү учреждениеларына йоғонтолоғона булышлыҡ итә.
Университетта:
- урта профессиональ белем биреү идаралығы (СПО)
- ректор эргәһендә урта һөнәри белем биреү буйынса ғилми-методик үҙәк[5]
- урта һөнәри белем биреүҙең (СПО) гуманитар һәм социаль-иҡтисади дисциплиналар буйынса цикллы комиссияһы, 6 кафедра.
Ҡайһы бер колледждарҙың сығарылыш уҡыусыларына ҡыҫҡа ваҡыт эсендә юғары белем алыу мөмкинлек асыла. Колледждарҙа һәм лицейҙарҙа 500-ҙән ашыу уҡытыусы эшләй.
ҠБДУ рейтингтарҙа үҙгәртергә
2014 йылда «Эксперт РА» агентлығы вуздыБойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһенең иң яҡшы уҡыу йорттары исемлегенә индерҙе, уға «D» рейтинг класы (сығарылыш студенттарының әҙерлеге яраҡлы кимәлдә)[6] бирелде.
2017 йылда ҠБДУ 1223 рәсәй юғары уҡыу йорттары араһында Webometrics донъя рейтингында ↗116(155) позицияһына күтәрелде.
2018 йылда ҠБДУ 1223 рәсәй юғары уҡыу йорттары араһында Webometrics донъя рейтингында ↗113(116) позицияһына күтәрелде.
2019 йылда КБГДУ 1129 рәсәй юғары уҡыу йорттары араһында Webometrics донъя рейтингында ↗85(113)
позицтяһына күтәрелде.
Иҫкәрмә: «↗», «↘» — алдағы күрһәткескә ҡарата сағыштырмаса артыу йә кәмеү күрһәткесе.
Халыҡ-ара эшмәкәрлеге үҙгәртергә
Ҡабарҙы-Балҡар дәүләт университеты 1966 йылдан сит илдәр өсөн белгестәр әҙерләү менән шөғөлләнә. Шул йылдарҙа ҠБДУ сит илдәр өсөн 1500 тирәһе белгес әҙерләне.
Халыҡ-ара эшмәкәрлек ҠБДУ-ның мөһим йүнәлештәренең береһе булып тора. Халыҡ-ара эшмәкәрлегенең өҫтөнлөклө үҫеш йүнәлеше булып белем биреүҙе интернационалләшеү һәм хеҙмәттәшлектең яңы формаларын эҙләү, һәм шулай уҡ ҠБДУ-ын донъя мәғлүмәт киңлегендә көнәркәшлек талаптарына яуап биргән, хеҙмәт баҙарына кәрәкле белгестәр итеп сығарырлыҡ заманса белем биреүсе фәнни һәм мәҙәни үҙәк итеү маҡсаты тора.
Башҡортостанды сит ил партнерҙарын эҙләп табыу өсөн халыҡ-ара хеҙмәттәшлек ойошмаһы университеты халыҡ-ара эшмәкәрлек өлкәһендәге өҫтөнлөклө бурыс булып тора.
Хәҙерге ваҡытта ҠБДУ менән фәнни-мәғариф өлкәһендә хеҙмәттәшлек итергә теләгән төрлө илдәрҙең дәүләт һәм башҡа структуралары менән һөйләшеүҙәр алып барыла.
ҠБДУ традицион партнёрҙары: Иордания, Төркиә, Сүриә. менән бәйләнештәрен һаҡлап ҡала алды. Ошо илдәрҙең граждандары студенттар контингентында башҡа илдәрҙекенә ҡарағанда һан буйынса күберәк. Шулай уҡ ҠБДУ-да Һиндостандан, Тажикстан, Төркмәнстан студенттарының һаны киңәйә бара.
Подразделениелары үҙгәртергә
Бөгөнгө көндә ҠБДУ китапхана фондында 1,5 миллиондан ашыу һаҡлау берәмеге, шул иҫәптән 2000 уникаль баҫма бар. 1998 йылдан «Китапхана 4.0» китапхананың автоматлаштырылған мәғлүмәт системаһы «АИБС» индерелгән, электрон китапхана төҙөлә.
ҠБДУ-ның шәхси иҫәпләү машиналар паркы 980 берәмек тәшкил итә. Белем биреү процесы 50 компьютер һәм өс мультимедиа класында тормошҡа ашырыла. Бөтә компьютер техникаһы паркы университеттың локаль селтәре менән берләштерелгән, глобаль Интернет селтәренә сыға ала, уға шулай уҡ университеттың телемедицина үҙәге лә тоташтырылған.
Университетта 17 һөнәр буйынса 8 доктор диссертациялары яҡлау һәм бер кандидатлыҡ диссертациялары яҡлау советы бар.
ҠБДУ-да фәнни тикшеренеүҙәр 33 төп ғилми йүнәлештәр буйынса 92 кафедрала 132 төп тема буйынса, 2 ғилми-тикшеренеү институтында һәм Бөтә рәсәй физик культура һәм спорт ғилми-тикшеренеү институтында, 20 ғилми-тикшеренеү лабораторияһында һәм «Марс» ОКТБ-да тормошҡа ашырыла. Тикшеренеүҙәрҙең түбәндәге йүнәлештәре өҫтөнлөклө тип һанала: ҡаты есемдәр физикаһы, өҫкө йөҙ физикаһы, фаза-ара күренеш физикаһы, геофизика, энергияның юғары тығыҙлыҡтары физикаһы, полимерҙар физикаһы, тау экосистемаһы һәм кеше һаулығы, бейек тау системаһы климат шарттарын файҙаланыу ярҙамында бронхиаль астманы дауалау, микроэволюцияның экологик нигеҙҙәре һәм үҫемлектәр һәм хайуандар донъяһын һаҡлау, тел һәм мәҙәниәт, температураларға сыҙамлы полимерҙар, физик химия, электрохимия һ. б. өҫтөнлөклө тип һанала.
Колледждары үҙгәртергә
- Медицина колледжы
- Мәғлүмәти технологиялар һәм иҡтисад колледжы
- Педагогия колледжы
- Дизайн колледжы
Факультеттары үҙгәртергә
- Медицина факультеты
Институттары үҙгәртергә
- Халыҡ-ара юғары белем биреү мәктәбе
- Архитектура институты, төҙөлөш һәм дизайн
- Социаль-гуманитар институты
- Институтының педагогика, психология һәм физкультура-спорт ойошмалары
- Институтында информатика, электроника һәм робототехника
- Хоҡуҡ институты, иҡтисад һәм финанс
- Физика һәм математика институты
- Химия һәм биология институтында
- Профессиональ әҙерләү һәм квалификацияһын күтәреү институты
- Институтының стоматология һәм яңаҡ-йөҙ хирургияһы
Ғилми журналдар үҙгәртергә
КБГУ-ның ректорҙары үҙгәртергә
- Бербеков Хатута Мутович (1957 — 1965)
- Керефов Кабмулат Наурузович (1965 — 1973)
- Тлостанов Владимир Калиметович (1973 — 1994)
- Карамурзов Барасби Сулейманович (1994 — 2015)
- Альтудов Юрий Камбулатович (2015 — хәҙерге көндә лә)
Билдәле тамамлаусылар үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Страницы истории Кабардино-Балкарского Государственного университета им. Х.М. Бербекова. xn--80ac0azac.xn--p1ai. Дата обращения: 23 март 2017. Архивировано 24 март 2017 года. 2017 йыл 24 март архивланған.
- ↑ Завет от поколения к поколению | Официальный сайт Кабардино-Балкарской правды. kbpravda.ru. Дата обращения: 23 март 2017. Архивировано 24 март 2017 года.
- ↑ Государственные архивы Кабардино-Балкарской республики. Путеводитель. 2005. guides.rusarchives.ru. Дата обращения: 23 март 2017. Архивировано 24 март 2017 года. 2017 йыл 24 март архивланған.
- ↑ Город Нальчик. www.climbingclub.ru. Дата обращения: 23 март 2017.
- ↑ СПО КБГУ. spo.kbsu.ru. Дата обращения: 25 апрель 2018. Архивировано 26 апрель 2018 года. 2018 йыл 26 апрель архивланған.
- ↑ Рейтинг высших учебных заведений России и стран СНГ.
- ↑ Актуальные вопросы современного естествознания | Кабардино-Балкарский государственный университет имени Х.М. Бербекова. kbsu.ru. Дата обращения: 24 апрель 2018.
- ↑ Главная страница. izvestia.kbsu.ru. Дата обращения: 24 апрель 2018.
- ↑ Электронный журнал «Кавказология» | Кабардино-Балкарский государственный университет имени Х.М. Бербекова. kbsu.ru. Дата обращения: 24 апрель 2018.
- ↑ Язык: история и современность. em.kbsu.ru. Дата обращения: 24 апрель 2018.