Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы

**Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы**
Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы
	; Күперҙән Сурбхачка ҡарағандағы күренеш
Асылған ваҡыты	1972
Урынлашыуы	Дондағы Ростов
Директор	Хачикян Светлана Мелконовна

Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы — Дондағы Ростов ҡалаһы Сурб Тәре (хәҙерге ваҡытта Искәнйәров йортонда) сиркәүендә урынлашҡан музей. Музей 1972 йылдың 14 ноябрендә асылған. Сиркәү Сурб Хач (Тәре) музейы элекке монастырь йортонда урынлашҡан. Ул XVIII быуат аҙағында Ҡырымдан күсеп килгән әрмәндәрҙең шул исемдәге Ҡырым монастыры хөрмәтенә асылған. Йорт — Дондағы Ростов ҡалаһының иң боронғо биналарының береһе^[1].

Музейҙың адресы: 344113, Ростов өлкәһе, Дондағы Ростов ҡалаһы, Баграмян урамы, 1-се йорт (Дондағы Ростов, Ирек майҙаны, 14)^[2].

Һүрәтләү

Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы 2007 йылға тиклем Сурб Тәре (Изге Тәре) сиркәүендә , һуңыраҡ — Искәнйәров йортонда урынлашҡан. Сиркәү бинаһы республика әһәмиәтендәге XVIII быуат мәҙәни мираҫы. 1790—1796 йылдарҙа Сурб Хач (Тәре) монастыры территорияһында Рәсәйҙең көньяғындағы беренсе типографияһы эшләгән.

Сурб Хач монастырында бик күп билдәле шәхестәр ерләнгән: педагог Арутюн Манукович Аламдарян, шағир Микаэл Лазаревич Налбандян, әрмән әҙәбиәте классиғы Рафаэл Габриэлевич Патканян һ. б.

Музейҙа Әрмәнстанда христиан динен ҡабул итеҙең 1700 йыллығына арналған «Дондағы христиан апостол сиркәүе» күргәҙмәһе эшләй.

1968—1972 йылдарҙа монастырҙа Марк Григорян проекты буйынса реставрация эштәре үткәрелә башлаған.1972 йылда реставрация тамамланғас, йортта Ростов урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы асылған. Унда 30 меңдән артыҡ экспонат иҫәпләнгән. 2000 йылда монастырь сиркәүендә ғибәҙәт ҡыла башлағандар.^[3]. Музей экспозицияһында XVIII быуат көнкүреш предметтары, әрмән телендәге китаптар, яҙыусы Рафаэл Патканяндың тормошо һәм ижады тураһындағы материалдар ,һ.б. бар.

Музейҙағы иң ҡиммәтле әйбер - әрмәндәрҙең Ҡырымдан Донғам күсеп килгәндә үҙҙәре менән алып килгән XVIII быуаттың 47 еҙ һауыт-һабаһы.

Сурб Хач монастыры йорто Дондағы Ростовтың төньяҡ торлаҡ массивында урынлашҡан. Ул яр башында тора, ҡойма менән уратып алынған, фасады менән көньяҡҡа ҡарап тора. Ҡөнсығыш яғында шишмә бар, унда һыу ингес һәм ял зонаһы бар. Был һыу ингес Ростовтың ҡышҡы крещение ваҡытында һыуға сума торған урыны.

Сиркәү классицизм стилендә төҙөлгән^[4].

Сиркәүҙең төп реликвияһы VI быуат таш тәреһе-хачкар. Риүәйәттәр буйынса, ул Әрмәнстандың боронғо баш ҡалаһы — Ани ҡалаһынан XVIII быуатта Дон ерҙәренә Ҡырымдан күсеп килгән әрмәндәр тарафынан килтерелгән.

Тарих

Искәнйәров йорто, урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы

Дондағы әрмән диаспораһы Рәсәйҙәге иң ҙур әрмән диаспораһы булып тора. Әрмәндәр Ҡырымдан Дон ерҙәренә XVIII быуат аҙағында күсеп килгәндәр. Беренсе урыҫ-әрмән дуҫлығы музейын әрмәндәр 1972 йылда Сурб Хач монастырында булдырғандар, рәссамы- Мартирос Сарьян. 2010-сы йылдарҙа музей сауҙагәр М. Искәнйәров тарихи йортона күскән. Йорт 1899—1900 йылдарҙа архитектор С. К. Ласканов тарафынан төҙөлгән. Бина — архитектура һәйкәле.

Сурб Хач монастыры сиркәүенә 1783 йылда нтгеҙ ташы һалынған, ә төҙөлөш 1786 йылда башланып, 6 йыл буйына дауам иткән. 1792 йылдың 27 ноябрендә сиркәү изгеләндерелгән.

1862 йылда көнбайыш фасадында ике ҡатлы, дүрт ҡырлы сатыр ҡыйыҡлы ҡыңғырау манараһы төҙөлгән. Сиркәүҙән көнсығышта ике ҡатлы архиерей йорто бар. Ул йортта 1791 йылда дөйөм белем биреү мәктәбе, һуңыраҡ — семинария урынлашҡан. Семинарияла китапхана эшләгән . 1883 йылда ул Нахичеванға күсерелгән. Бинала 1790—1796 йылдарҙа типография эшләгән. 6 йыл эсендә бында 20-гә яҡын китап баҫып сығарылған. XX быуатта ҡыңғырауҙар манараһы һәм архиерей йорто юҡҡа сыҡҡан.

Монастырь 1931 йылға тиклем эшләгән, аҙаҡ ғибәҙәт ҡылыуҙар туҡтатылған, монастырь ҡоролмалары урындағы совхозға ашлыҡ һаҡлағыс итеп бирелгән^[5].

Әҙәбиәте

Известия Ростовского областного музея краеведения. — Вып. 5. — 1988.
Историко-краеведческий альманах. — Вып. 1. — Ростовское книжное издательство, 1991.
Известия Ростовского областного музея краеведения. — Вып. 7. — 1977.
Сурб Хач. Мемориальный комплекс: Буклет. — Ростов-на-Дону, 1990.
Музей русско-армянской дружбы: Буклет. — Ростов-на-Дону, 1894.

Иҫкәрмәләр

↑ Монастырь Сурб-Хач в Ростове-на-Дону возвращён Армянской Церкви (урыҫ). Патриархия.ru (26 март 2007). — По материалам пресс-конференции в ИА «Росбалт-Юг» заместителя главы Ново-Нахичевань һәм Рәсәй епархияһы Әрмән Апостол Сиркәүе архимандриты Вртанес. Дата обращения: 16 июль 2009.(урыҫ.). Патриархия.ru (26 марта 2007 г.). — По материалам пресс-конференции в ИА «Росбалт-Юг» заместителя главы Ново-Нахичеванской и Российской епархии Армянской Апостольской Церкви архимандрита Вртанеса. 16 июль 2009 тикшерелгән.
↑ Музей русско-армянской дружбы 2017 йыл 2 февраль архивланған.
↑ Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы. Музей русско-армянской дружбы (урыҫ). Рәсәй мәҙәни мираҫы селтәре (20 август 2002). — Музей тураһында ҡыҫҡаса рәсми мәғлүмәт. Дата обращения: 16 июль 2009. Архивировано 1 апрель 2012 года.(урыҫ.). Российская сеть культурного наследия (20 августа 2002 г.). — Краткая официальная информация о музее. [http://www.museum.ru/M859 Тәүге сығанаҡтан архивланған 1 апрель 2012. 16 июль 2009 тикшерелгән.
↑ В.П. Грудев, Ю.Н. Солнышкин, А.В. Тарасов, М.А. Честнов. Проект реставрации б. церкви монастыря Сурб Хач. — Ростов-на-Дону, 1988.
↑ Вячеслав Грантович Вартанян. Саркис Суренович Казаров. Дондағы Әрмән апостол сиркәүе (XVIII-XX быуаттар.). — Изд-во Таганрог. ин-та упр., 2008. — 120 с.

Һылтанмалар

[patriarhia-1] Монастырь Сурб-Хач в Ростове-на-Дону возвращён Армянской Церкви (урыҫ). Патриархия.ru (26 март 2007). — По материалам пресс-конференции в ИА «Росбалт-Юг» заместителя главы Ново-Нахичевань һәм Рәсәй епархияһы Әрмән Апостол Сиркәүе архимандриты Вртанес. Дата обращения: 16 июль 2009.(урыҫ.). Патриархия.ru (26 марта 2007 г.). — По материалам пресс-конференции в ИА «Росбалт-Юг» заместителя главы Ново-Нахичеванской и Российской епархии Армянской Апостольской Церкви архимандрита Вртанеса. 16 июль 2009 тикшерелгән.

[2] Музей русско-армянской дружбы 2017 йыл 2 февраль архивланған.

[museum-3] Урыҫ-әрмән дуҫлығы музейы. Музей русско-армянской дружбы (урыҫ). Рәсәй мәҙәни мираҫы селтәре (20 август 2002). — Музей тураһында ҡыҫҡаса рәсми мәғлүмәт. Дата обращения: 16 июль 2009. Архивировано 1 апрель 2012 года.(урыҫ.). Российская сеть культурного наследия (20 августа 2002 г.). — Краткая официальная информация о музее. [http://www.museum.ru/M859 Тәүге сығанаҡтан архивланған 1 апрель 2012. 16 июль 2009 тикшерелгән.

[:0-4] В.П. Грудев, Ю.Н. Солнышкин, А.В. Тарасов, М.А. Честнов. Проект реставрации б. церкви монастыря Сурб Хач. — Ростов-на-Дону, 1988.

[5] Вячеслав Грантович Вартанян. Саркис Суренович Казаров. Дондағы Әрмән апостол сиркәүе (XVIII-XX быуаттар.). — Изд-во Таганрог. ин-та упр., 2008. — 120 с.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]