Урта белем
Урта белем — башланғыс һәм юғары белем араһында традицион кимәл (баҫҡыс) атамаһы[1].
| Урта белем | |
 | |
| Алдағы | Башланғыс белем һәм начальное образование[d] |
|---|---|
| Тәртип буйынса һуңыраҡ килеүсе | третичное образование[d] |
 Урта белем Викимилектә | |
Рәсәй традицияһында термин аныҡ мәғәнәгә эйә түгел, һәм дөйөм белем (мәктәпкәсә, урта мәктәптә алынған башланғыс дөйөм, төп дөйөм, урта (тулы) дөйөм)[2]), башланғыс профессиональ белем, урта профессиональ (махсус, техник) белем синонимы сифатында ҡулланыуы мөмкин
Дифференциация
үҙгәртергәҒәҙәттә, урта белем төп дөйөм (тулы булмаған урта — 8-9 класс), урта (тулы) дөйөм (10-11 класс), башланғыс һөнәри белемгә (профессиональ-техник училищелар, эшсе йәштәр курстары, лицейҙар), урта профессиональ (махсус, техник) белемгә (техникум, колледждар, гуманитар йүнәлештәге ҡайһы бер училищелар: медицина, ветеринария, юридик, педагогик) бүленә.[1][3]
Тарихы
үҙгәртергә- Шулай уҡ ҡарағыҙ: Историю учебных заведений
Урта белем, башланғыс (элементар) һәм юғары (университет) белем араһында аралыҡ баҫҡыс булараҡ, тулыһынса урта быуат аҙағында ештереү, фән һәм мәҙәниәт үҫеше менән бәйле барлыҡҡа килә[1]
XIX быуатта Рәсәйҙә урта белем биреү системаһы төп уҡыу йорттары —гимназиялар менән классик белем биреү рәүешендә рәсмиләштерелә.
Рәсәйҙә дөйөм белем алыу менән бер рәттән реаль училищеларҙа махсус белем алыу ҙа киң тарала
XIX быуат аҙағында — XX быуат башында урта белемде дөйөм һәм махсус белем биреүгә дифференциациялау күпселек илдәрҙең мәғариф системаһында нығына.
1917 йылға тиклем Рәсәйҙә урта белем иң элек гимназияларҙа, коммерция һәм реаль училищеларҙа бирелә.
Илдәр буйынса урта белем
үҙгәртергәМысыр
үҙгәртергәМысырҙа урта белем өс төрлө типта: дөйөм, һөнәри һәм техник.
Кипр
үҙгәртергәКипр уҡыусылар ике этапта урта белем ала. Беренсе этапты 3 йыл буйына гимназиялар йәки түбән урта мәктәптәр (gymnasium, gymnasio) бирә. Гимназияны уңышлы тамамлағандан һуң сығарылыш уҡыусылары сертификат ала (apolytirio), ул юғары урта мәктәптә уҡырға мөмкинлек бирә. Киләһе 3 йыл дауамында юғары урта белемде лицейҙарҙа (lyceum, lykeio) йәки профессиональ техник мәктәптәрҙә алалар (techniki scholi).
Монако
үҙгәртергәМонакола урта белем Шарль III Колледжында, Альберт I Лицейында бирелә, улар дөйөм һәм техник белем бирә, шулай уҡ лицейҙа уҡыйҙар, ул туризм өлкәһендә белем бирә. Шулай уҡ Монакола ике шәхси мәктәп бар, уларҙы дини общиналар — Николь Франсуа д ' Ассис Институты һәм Монаконың Халыҡ-ара мәктәбе финанслай.
Рәсәй
үҙгәртергә- Шулай уҡ ҡарағыҙ: Образование в России
Әлеге ваҡытта урта дөйөм белемде Рәсәйҙә мәктәптәр бирә — урта мәктәп, предметтарҙы тәрән өйрәнеү мәктәптәре, профилле мәктәп, уҡытыу-тәрбиә комплексы, лицей, мәктәп белеме сиктәрендә гимназия, ә урта профессиональ белем колледждарҙа һәм техникумдарҙа бирелә.
Франция
үҙгәртергәФранцияла урта белем колледждар, лицейҙар сиктәрендә бирелә
АҠШ
үҙгәртергәУрта мәктәптәр (middle schools, junior high schools, йәки intermediate schools), ҡағиҙә булараҡ, балаларҙы ун бер йәки ун ике йәштән ун дүрт йәшкә тиклем уҡыта — алтынсы йәки етенсе кластан һигеҙенсе класҡа тиклем. Һуңғы ваҡытта алтынсы класты йыш ҡына урта мәктәпкә индерәләр. Урта мәктәптә, ғәҙәттә, башланғыс мәктәптән айырмалы рәүештә, бер уҡытыусы бер предметты уҡыта. Уҡыусылар математика, инглиз теле, тәбиғәт фәндәре, ижтимағи фәндәр (йыш ҡына үҙ эсенә донъя тарихын ала) һәм физкультура дәрестәре ала. Уҡыусы бер йәки ике предметты үҙе һайлай, ғәҙәттә сит телдәр, сәнғәт һәм технологиялар буйынса
Швейцария
үҙгәртергәШвейцарияла мотлаҡ урта белем алыу - башланғыс мәктәп һәм урта мәктәптең беренсе баҫҡысы (I Secondaire). Secondaire I - был 3 (ҡайһы бер кантондарҙа 4 ) класс, шулай итеп, уҡыу 6 йәштән 15 йәшкә тиклем мотлаҡ. Тулы урта белем өлкән урта мәктәптә - Secondaire II өҫтәмә 3-4 йыл уҡыуға иҫәпләнгән. Өлгөргәнлек аттестатын Maturité gymnasiale уҡыусылар 18-19 йәштә ала. Урта белемдең беренсе баҫҡысы аҙағында (Secondaire I) артабан академик программа буйынса уҡырға һәм университетта уҡыуға әҙерләнеүгә һәләтле һәм уңыш күрһәтмәгән уҡыусыларға бүләләр. Һуңғылары мәктәптән китә һәм урта һөнәри белем тураһында аттестат алыу өсөн әҙерлек уҙа
Мәктәптәрҙә белем биреүҙең сифатын халыҡ-ара тикшереү
үҙгәртергәСтандарттары халыҡ-ара характерға эйә булған юғары белемдән айырмалы рәүештә, (Болонья процесы), урта белем сифаты, уҡыусыларҙы һәм уҡыу программаларын әҙерләү стандарттары һәр айырым илдә дәүләт кимәлендә эшкәртелә. Урта белем биреүҙә берҙәм халыҡ-ара мәғариф стандарты юҡ тиерлек: мәктәптә уҡыу дауамлығына (кәмендә 12 йыл) һәм мәктәпте тәмамлаусылар өсөн дәүләт имтихандарын кертеү зарурлығына гөмүми талаптар ғына бар. Бер илдә уҡыусылар 6 имтихан (Бөйөк Британия, Франция) , башҡа илдәрҙә 12 (Швейцария) имтихан тапшыра. Күп илдәрҙә мәктәптә уҡыу 12 йыл тәшкил итә, әммә Германияла, Австрияла урта белем биреү 13 йыл күҙ уңында тотола. СССР -ҙа уҡыу циклы 10 йыл тәшкил итте, ә имтихан һаны – 6. Хәҙер Рәсәйҙә уҡыу циклы 1 йылға артты һәм 11 йыл тәшкил итә, ләкин мотлаҡ дәүләт имтихандары 2 -гә тиклем кәмене, рус теле һәм математиканан ғына имтихан ҡалдырылды. Ҡалған имтихандар сығарылыш уҡыусыһы теләге буйынса тапшырыла.
Белем биреү – дәүләт сәйәсәтенең мөһим стратегик йүнәлеше. Шуға күрә, урта белем биреү өлөшөндә халыҡ-ара стандарттарҙың булмауына ҡарамаҫтан, халыҡ-ара ойошмалар (ОЭСР, ЮНЕСКО, БМО һәм башҡа) урта белем биреү өлкәһендә барған үҙгәрештәрҙе донъя кимәлендә лә, шулай уҡ милли кимәлдә лә күҙәтеп барыуҙы мөһим тип һанай һәм бының өсөн тикшеренеүҙәр үткәрә. Иң абруйлы тип PISA тикшеренеүҙәре һанала (Programme for International Student Assessment). Был халыҡ-ара тикшеренеүҙәргә ярашлы урта белем биреү сифаты, уртаса ОЭСР буйынса уҡыусыларҙың әҙерлек сифаты кәмей (2000 йылда 500 баллдан 2009 йылда ҡалаға 493 баллға тиклем). PISA рейтингына ярашлы иң яҡшы урта белем биреү Кореяла, Ҡытайҙа һәм Сингапурҙа. Европа илдәре исемлеген Нидерланд һәм Финляндия етәкләй. 2009 йылда урта белем биреү сифаты рейтингында ҡатнашыусы 65 ил араһында Рәсәй, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре һәм Төркиәнән артта ҡалып, 41-се урынды биләй.
Урта белем тураһында документтар
үҙгәртергәБөтә илдәрҙә лә мотлаҡ мәктәп программаһы бар, әммә уның йөкмәткеһе һәм сифаты бөтә илдәрҙә лә бер үк түгел. Төрлө илдәрҙең мәктәп программаларының йөкмәткеһенә һәм сифатына талаптарҙы стандартлаштырыу маҡсатында Европа Советы тарафынан урта белем биреү тураһында документтарҙы таныу буйынса тәҡдимдәр эшләнде. Был тәҡдимдәргә ярашлы бөтә илдәр 4 төркөмгә бүленә:
1-се төркөм: белем хаҡында документтар һәм ҡәнәғәтләнерлек тип иҫәпләнә. Университеттарға ҡабул итеү өсөн дипломдарҙың эквивалентлығы тураһында Европа Советының № 15/1953 конвенцияһына ҡул ҡуйыусы илдәр. Илдәр үҙ-ара урта белем тураһында сертификаттарҙы таный.
2-се төркөм: белем хаҡында документтар өлөшләтә танылған тип һанала. Европа илдәре эсендә юғары белем өлкәһендә квалификацияларҙы таныу тураһында 165/1997 Лиссабон Декларацияһына ҡул ҡуйыусы илдәр.
3-сө төркөм: белем хаҡында документтар ҡәнәғәтләнерлек тип иҫәпләнә. Мәғариф тураһында документтарының эквивалентлығы тураһында билатераль килешеүҙәргә ҡул ҡуйған илдәр (Швейцария, Германия, Австрия, Франция, Италия)
4-се төркөм: белем алыу тураһында документтар танылмай. Европала мәғариф тураһында документтары танылмаған илдәр.
Рәсәй икенсе төркөмгә инә. Рәсәй стандартының өлгөргәнлек аттестаты өлөшләтә танылған һанала. Быға 11 йыллыҡ мәктәп уҡыу (Көнбайышта 12 йыллыҡ) һәм БДИ стандарттарының дисциплиналар йыйылмаһы өлөшөнә ярашлы булмауы.
Шулай уҡ ҡарағыҙ
үҙгәртергә- Школа-интернат
- Суворовское военное училище
- Нахимовское училище
- Высшее образование
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ 1,0 1,1 1,2 Большая советская энциклопедия. Третье издание. «Советская энциклопедия». 1969—1978 гг. В 30 томах.
- ↑ Толковый словарь русского языка Ушакова. в 4 т., Москва, Гос. ин-т «Сов. энцикл.»; ОГИЗ; Гос. изд-во иностр. и нац. слов, 1935-40
- ↑ Бим-Бад Б. М. Педагогический энциклопедический словарь. — М., 2002. С. 276.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- World Bank Secondary Education 2014 йыл 20 апрель архивланған.