Тыва Республикаһы
Тыва Республикаһы (Тыва́, Тува́, тыв. Тыва Республика) — Рәсәй Федерацияһы составындағы Себер федераль округына ҡараған республика. РСФСР составында 1944 йылдың 11 октябрендә ойошторола.
| Рәсәй Федерацияһы субъекты | |||||
|
Тыва Республикаһы
| |||||
| |||||
|
| |||||
|
Баш ҡала |
Ҡыҙыл | ||||
| 21-се | |||||
|
- Барлығы |
168 600 км² | ||||
|
- Барлығы |
▲ 316 968 кеше[1] (2010) 1,88 кеше/км² | ||||
| Себер Федераль округы | |||||
| Көнсығыш-Себер | |||||
| урыҫ теле, тыва теле | |||||
|
Хөкүмәт башлығы |
Владислав Ховалыг (ваҡытлыса башҡарыусы) | ||||
|
Бөйөк Хурал закон сығарыу палатаһы рәйесе |
Кан-оол Даваа | ||||
| 17 | |||||
| RU-TY | |||||
| KRAT[d] һәм Азия/Красноярск[d][2] | |||||
_-_Tuva.svg)
 Тышҡы аудиофайлдар
| |
|---|---|
|
|
Тыва Республикаһы гимны (тыва телендә) |
Себер федераль округына инә, Көнсығыш-Себер иҡтисад районы бер өлөшө булып тора.
РСФСР составына Тыва автономиялы өлкә булараҡ 1944 йылдың 11 октябрендә инә (1961 йылдан — Тыва Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы), һуңынан 1991 йылдың 24 майында республика булараҡ үҙгәртелде.
Дəүлəт телҙере — урыҫ теле, тыва теле. Тожу кожуунында тыва теленең тожу диалекты таралған.
Дәүләт ҡоролошо
үҙгәртергәТыва Республикаһы Конституцияға ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә.
Башҡарма власть
үҙгәртергәҠарағыҙ: Тыва Республикаһы Хөкүмәте
Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы Башлығы
Тыва Республикаһы Башлығы — Тыва Республикаһы иң юғары вазифалы кешеһе. Тыва Республикаһы Хөкүмәте етәксеһе.
Тыва Республикаһы Хөкүмәте статусы һәм хоҡуғы Тыва Республикаһы Конституцияғы менән билдәләнгән.
Суд власы
үҙгәртергәТыва Республикаһы суд системаһы составында:
- Тыва Республикаһы юғары суды, Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды
- Тыва Республикаһы арбитраж суды , Рәсәйҙен юғары судының түбәнге инстанция суды
Закондар сығарыу власы
үҙгәртергәҠарағыҙ: Тыва Республикаһы Юғары Хуралы
Тыва Республикаһы Парламенты — Юғары Хуралы.
Гимны
үҙгәртергәҠарағыҙ: Тыва Республикаһы гимны
Ҡарағыҙ: Тыва Республикаһы гимны (1993—2011)
1993 йылдан 2011 йылғаса ғәмәлдә булған гимндын исеме — «Тооруктуг „Долгай“ таңдым» (башҡ. Урман эрбет сәтләүекләр менән тулы (Эрбетле минен тайгам «Долгай»)). Халыҡ йыры. Эшкәртеү авторы — Аяна Самияй ҡыҙы Монгуш.
| 1993—2011 йылғы гимндың тыва телендә һүҙҙәре |
|---|
| Тооруктуг долгай таңдым Долганзымза тодар-ла мен |
2011 йылдың 11 Урағай көнөндә Тыва Республикаһы Дәүләт гимны тураһында закон үҙгәртелде. Яңы гимны исеме — Мен тыва мен (башҡ. Мин тывамын).
Йәғрәфиәһе
үҙгәртергәКөньяҡтан һәм көнсығыштан Монголия, төньяҡтан Красноярск крайы, төньяҡ-көнбайыштан Хакас Республикаһы, төньяҡ-көнсығыштан Бүрәт Республикаһы һәм Иркутск өлкәһе, көнбайыштан Алтай Республикаһы менән сиктәш.
Халҡы
үҙгәртергәХалыҡ һаны — 313 940 кеше (2009), халыҡ тығыҙлығы — 1,86 кеше/ км² (2009). Ҡала халҡы 51,22 % (2009) тәшкил итә.
1959—2002 йылдарҙа Тыва Республикаһының милли составы:
| Халыҡ | 1959 йыл[3] | 1970 йыл[4] | 1979 йыл[5] | 1989 йыл[6] | 2002 йыл[7] | 2010 йыл[8] | 2021 йыл[9] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Тыва | 57,0 % | 58,6 % | 60,5 % | 64,3 % | 77,0 % | 82,0 % | 88,7 % |
| Урыҫ | 40,1 % | 38,3 % | 36,2 % | 32,0 % | 20,1 % | 16,3 % | 10,1 % |
| Хакас | 1,0 % | 0,9 % | 0,8 % | 0,7 % | 0,4 % | 0,3 % | 0,1 % |
Административ бүленеше
үҙгәртергә
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ Росстат. Предварительная оценка численности постоянного населения субъектов Российской Федерации
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_59.php?reg=66
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_70.php?reg=78
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_79.php?reg=78
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_89.php?reg=67
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_02.php?reg=66
- ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года. Дата обращения: 15 июль 2012. Архивировано 1 июнь 2012 года.
- ↑ Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года. Дата обращения: 6 ғинуар 2023. Архивировано 30 декабрь 2022 года.