Тилермән

Тилермән (рус. Дурнишник обыкновенный, Дурнишник зобовидный, лат. Xanthium strumarium) — бер йыллыҡ үлән үҫемлек. Төрө Тилермәндәр (Xanthium) ғаиләһе Астралар (Asteraceae).

Тилермән
Тилермән Үҫемлектең дөйөм күренеше
Фәнни классификация
Домен:  Эукариоттар Батшалыҡ:  Үҫемлектәр Аҫҡы батшалыҡ:  Йәшел үҫемлектәр Бүлек:  Сәскәлеләр Класс:  Ике өлөшлөләр Тәртип:  Астра сәскә Ғаилә:  Астра сәскәләр Род:  Тилермән Төр:  Тилермән
Халыҡ-ара фәнни исеме
Xanthium strumarium L., 1753
Викитөркөмдә Систематика Викиһаҡлағыста рәсемдәр ITIS   38692 NCBI   318068 EOL   503172 GRIN   t:42072 IPNI   129449

Ҡылыҡһырлама

Бер йыллыҡ ағыулы үлән үҫемлек; бейеклеге 15-80 см. Июль айында сәскә ата, августа орлоғо өлгөрә.

Таралышы

Сүп үләне булараҡ, юл буйында, ташландыҡ ерҙә, йылғаларҙың ҡомло урындарында үҫә. Республикабыҙҙың бар райондарында ла таралған, шулай ҙа Өфө, Благовещен, Дүртөйлө, Яңауыл райондарында айырыуса йыш осрай.

Cоставы

Уларҙың составында алколоидтар, йод микроэлементы, С витамины, минераль тоҙҙар һәм башҡа биологик актив матдәләр бар.

Халыҡ медицинаһы

Тилермән үләненән әҙерләнгән ҡайнатма ҡалҡан биҙе шешкәндә, нервылар ҡаҡшағанда, биҙгәк тотҡанда тирләттереү өсөн ҡулланырға кәңәш ителә.

Сеймал әҙерләү

Сәскәлектәре

Япраҡтары

Үлән сәскә атҡанда әҙерләнә, тамыры көҙгөһөн ҡаҙып алына. Дауалар күләгәлә һәм ҡоро урында киптерелә. тамырҙары киптерер алдынан һалҡын һыу менән йыуыла. Кипкән дауалар ғәҙәттәгесә һаҡлана.

Әҙәбиәт

• Ғүмәров В.З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. -160 б. ISBN 5-295-01499-1
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 1444. Xanthium strumarium L. — Дурнишник обыкновенный // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2004. — Т. 3. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 508. — ISBN 5-87317-163-7.  (рус.)