Теберда
Теберда (ҡарас.-балҡ. Теберди́) — Рәсәй Федерацияһы Ҡарасай-Черкес Республикаһындағы курорт-ҡала. Ҡарасай ҡала округына инә.
| Теберда | |
| Нигеҙләү датаһы | 1868 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Рәсәй |
| Административ-территориаль берәмек | Карачаевский городской округ[d] |
| Сәғәт бүлкәте | UTC+3:00[d] |
| Халыҡ һаны | 8670 кеше (1 ғинуар 2018)[1][2] |
| Диңгеҙ кимәленән бейеклек | 1280 метр |
| Почта индексы | 369210–369214 |
| Урындағы телефон коды | 87872 |
 | |
 Теберда Викимилектә | |
Атамаһы үҙгәртергә
Теберда йылғаһы исеме менән аталған һәм уның үҙәнендә урынлашҡан.
Географияһы үҙгәртергә
Климаты тау рельефы, ярайһы уҡ түбән атмосфера баҫымы, интенсив ҡояш радиацияһы, аҙ ғына болотло, сағыштырмаса йылы ҡыш һәм һалҡын йәй менән билдәләнә. Иң һалҡын айҙың — ғинуарҙың уртаса температураһы −2,3 градус, июлдә һәм августа 15,5 градус. Бында ҡояшлы ваҡыт йылына 2200 сәғәткә етә.
Тарихы үҙгәртергә
1868 йылда ҡарасай ауылы булараҡ нигеҙ һалына. Беренсе булып Ожай Байчоров ырыуынан 40 ғаилә була, шуға күрә ауыл бер ни тиклем ваҡыт уның фамилияһы менән Байчораланы-Къабакъ (Байчораланы-Ҡабаҡ) тип атала, икенсе өлөшө тап «ауыл, торама» тигәнде аңлата. Ваҡыт үтеү менән халыҡтың байтаҡ өлөшөн башҡа ырыу вәкилдәре тәшкил итә башлай, һәм Теберда йылғаһы буйында урынлашыуы менән бәйле, тәүге атамаһы гидронимға алмаштырыла[3].
1925 йылда туберкулезға ҡаршы беренсе шифахана асыла. Һуңғараҡ күп һанлы ял йорттары һәм шифаханалар ойошторола.
1941 йылдың 15 июлендә край башҡарма комитеты ҡарары менән 32395 койкаға иҫәпләнгән 65 эвакогоспиталь урынлаштырыла, Шуларҙан: Кисловодскиҙа — 15 945, Ессентукиҙа — 5715, Пятигорскиҙа — 4690, Железноводскиҙа — 3090, Тебердала — 280, край райондарында — 2675 койка[4].
РСФСР Юғары Советы Президиумының 1971 йылдың 8 февралендәге Указы менән Теберда курорт ҡасабаһына ҡала статусы бирелә[5].
Халҡы үҙгәртергә
2020 йылғы Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы, 2021 йылдың 1 октябренә ҡала халыҡ һаны буйынса Рәсәй Федерацияһындағы 1117 ҡаланың 944-се урынында була
- Милли составы
2002 йылғы[6] һәм 2010 йыл[7]Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәренә ярашлы :
| Халҡы | Һаны, кеше (2002) |
Өлөшө халыҡ һаны (2002) |
Һаны, кеше (2010) |
Өлөшө халыҡ һаны (2010) |
|---|---|---|---|---|
| ҡарасайлылар | 5 006 | 64,0 % | 6 262 | 69,1 % |
| урыҫтар | 2 274 | 29,1 % | 2 270 | 25,1 % |
| осетиндар | 90 | 1,1 % | 99 | 1,1 % |
| башҡалар | 457 | 5,8 % | 427 | 4,7 % |
| барлығы | 7 827 | 100 % | 9 058 | 100 % |
Туризм һәм ял үҙгәртергә
Курорт Теберди ҡурсаулығы территорияһында урынлашҡан, ҡалала ҡурсаулыҡҡа арналған музей экспозицияһы бар.
Ҡала — климат-бальнеологик дауалау үҙәге. Бында бер нисә туристик база һәм шифахана урынлашҡан.
Йәйәүлеләр туризмы популяр. Маршруттар күп, шул иҫәптән махсус әҙерлек һәм кәрәк-яраҡтар талап ителмәгәндәре бар, мәҫәлән, матур тәбиғәтле Бадук күлдәре .
Топографик карталар үҙгәртергә
- Лист карты K-37-24 Теберда. Масштаб: 1 : 100 000. Указать дату выпуска/состояния местности.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ https://web.archive.org/web/20180726010024/http://www.gks.ru/free_doc/doc_2018/bul_dr/mun_obr2018.rar
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Рәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
- ↑ Поспелов Е.М. Географические названия России: Топонимический словарь. — Москва: АСТ; Астрель, 2008. — С. 435. — ISBN 978-5-17-054966-5.
- ↑ Хроника событий Великой Отечественной войны на Ставрополье. 1941 год. Дата обращения: 9 декабрь 2021. Архивировано 7 декабрь 2021 года. 2021 йыл 7 декабрь архивланған.
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета РСФСР от 8 февраля 1971 года «О преобразовании курортного посёлка Теберда Карачаево-Черкесской автономной области Ставропольского края в город районного подчинения» // Ведомости Верховного Совета РСФСР. — 1971. — № 6 (11 февраля). — С. 80.
- ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2002 года: таблица 02c. М.: Федеральная служба государственной статистики, 2004. (2002zip 2014 йыл 6 октябрь архивланған., см. прим. 2016 йыл 5 март архивланған.)
- ↑ База данных Всероссийской переписи населения 2010 года. Дата обращения: 13 июнь 2017. Архивировано из оригинала 9 июнь 2014 года. 2014 йыл 9 июнь архивланған.