Серб Республикаһы географияһы
Серб Республикаһы, география яғынан ҡарағанда, Балҡан ярымутрауының үҙәк өлөшөндә урынлашҡан. Серб Республикаһының майҙаны 24 641 квадрат километр тәшкил итә. Ул төньяҡ киңлегенең 42°° 33 ‘ һәм 45°° 16 ‘ һәм көнсығыш оҙонлоғоноң 16°°11 ‘ һәм 19 °° 37 ‘ биләй. Серб Республикаһы ике тәбиғи-географик һәм ижтимағи-иҡтисади - Паннонский һәм Урта диңгеҙ райондарының тоташҡан ерендә урынлашҡан һәм уның диңгеҙгә сығыу урыны юҡ.
.svg){kind=spacer}
Сиктәре үҙгәртергә
Серб Республикаһы сиктәре халыҡ-ара танылыу алған һәм Серб Республикаһын күрше илдәрҙән — Сербиянан, Хорватиянан һәм Черногориянан, шулай уҡ Босния һәм Герцеговина — БиГ Федерацияһы башҡа энтитеттан айыра. Серб Республикаһы сиктәре оҙонлоғо 2170 километр тәшкил итә, һәм шуның 1080 саҡрымы БиГ Федерацияһы[1]. сигенә ҡарай. Уларҙың икеһе лә этник, тарихи һәм тәбиғи-географик факторҙарҙы иҫәпкә алмайынса һәм Дейтон килешеүе моментына булған хәрби-сәйәси ситуациянан сығып билдәләнгән.
Иҫәпләүҙәргә ярашлы, әгәр Серб Республикаһы территорияһы тупланған түңәрәк тип күрһәтелгән булһа, уларҙың сик оҙонлоғо 561 км[2][3]. тәшкил иткән булыр ине.
Рельефы үҙгәртергә
Тауҙары үҙгәртергә
Серб Республикаһы территорияһының геоморфологияһы төрлө формаларҙа күҙ алдына баҫа. Уның төньяҡ өлөшө, кайнозой ҡатламдарынан торған паннон буйы таулы урыны, аҡрынлап Серб Республикаһының иң уңдырышлы өлөшө булған аллювиаль тигеҙлектәргә һәм йылға террасаларына түбәнәйеп төшә. Республиканың көнсығышында һәм көньяҡ-көнсығышында таулы урын-ер аҡрынлап Герцеговинаның бейек тауҙарына әйләнә.
Серб Республикаһының тауҙарынан иң билдәлеһе булып 1984 йылғы Ун дүртенсе ҡышҡы олимпия уйындары уҙғарылған Яхорина тауы тора. Серб Республикаһы, Босния һәм Герцеговинаның иң бейек тауы булған Маглич тауы ла — диңгеҙ кимәленән 2386 метрҙа — киң билдәле. Серб Республикаһында шулай уҡ үҙҙәренең урман байлыҡтары менән йылдан-йыл альпинистарҙың, балыҡсыларҙың, туристарҙың оло иғтибарын йәлеп иткән Зеленгора, Лелия, Волуйк, Трескавица, Романия, Влашич, Грмеч, Козара, Озрен һәм башҡа күп тауҙарҙың тейелмәгән өлкәләре урынлашҡан.
Мәмерйәләре үҙгәртергә
Гидрографияһы үҙгәртергә
Серб Республикаһы байтаҡ һыу ресурстары, шул иҫәптән грунт һыуҙары запасына эйә. Серб Республикаһында минерал һыуға бай күп һанлы сығанаҡтар һәм ҡойолар урынлашҡан.
Йылғалары үҙгәртергә
Республиканың күп йылғаларында эре шарлауыҡтар бар һәм улар байтаҡ гидроэнергетик потенциалға эйә. Шулай уҡ улар, бигерәк тә таҙа һыулы тау йылғалары, рекреацион потенциалға эйә.
Серб Республикаһының иң эре йылғалары булып Дрина (305 км.), Сава (202 км.) һәм Врбас (117 км.)[4]. һанала. Улар Ҡара диңгеҙ йылға бассейнына ҡарай. Көнсығыш Герцеговиналағы Чемерно артылышынан көньяҡтағы йылғалар (Требишница, Неретва) Адриатика бассейнына ҡарай. Серб Республикаһының икенсе ҙур йылғаһы - Босна.
Күлдәре үҙгәртергә
Серб Республикаһының иң эре күле - Билеч күле (майҙаны 27 064 км²), ул шулай уҡ Балҡандағы иң ҙур яһалма күл дә. Башҡа яһалма күлдәр — Перучацкое (12 401 км²), Зворничское (8876 км²), Вишеградское (8900 км²) һәм Бочацкое (2300 км²). Зеленогора тауында урынлашҡан иң ҙур тәбиғи күл — Штиринское (майҙаны 0,129 км²). Ҡалған тәбиғи күлдәр — Котланичское (0,044 км²), Улошское (0,043 км²), Донье-Баре (0,021 км²) һәм Орловачское (0,021 км²).
Серб Республикаһы күлдәрҙе дәүләт яҡлауына алынған. Сербия күлдәре статусы һыу ресурстары тураһындағы Закон менән билдәләнгән. Ауыл хужалығы, урман һәм һыу ресурстары министрлығына ҡараған һыу ресурстары буйынса Дирекция күлдәрҙе һаҡлау мәсьәләләре менән шөғөлләнә.
Климаты үҙгәртергә
Климатик зоналар Герцеговинаның көньяғындағы урта диңгеҙ климатынан алып Республиканың төньяғындағы континенталь климатта сағыла. Серб Республикаһы территорияһындағы климат күп тәбиғи факторҙар һәм был регионда һауа массаларының дөйөм циркуляцияһы ҡанундары менән билдәләнә. Серб Республикаһы территорияһында өс климатик тип күрһәтелә:
- «Төньяҡ паннон» — уртаса континенталь климат. Уртаса һыуыҡ ҡышы һәм йылы йәйе менән ҡылыҡһырлана. Уның уртаса йыллыҡ һауа температураһы Цельсий.буйынса 12-нән 19 градусҡа саҡлы.
- «Тау» климат тибы Серб Республикаһының күп өлөшөн биләй.
Иҫкәрмәләр үҙгәртергә
- ↑ Географски и демографски подаци (серб.). Дата обращения: 15 ноябрь 2012. Архивировано 8 ғинуар 2013 года.
- ↑ География Республики Сербской (серб.). Дата обращения: 15 ноябрь 2012. Архивировано 8 ғинуар 2013 года.
- ↑ Географија. Дата обращения: 21 ғинуар 2013. Архивировано 5 февраль 2013 года.
- ↑ Статистика РС за 2011 год (серб.). Дата обращения: 15 ноябрь 2012. Архивировано 20 ноябрь 2012 года. 2012 йыл 30 октябрь архивланған.(серб.). Тәүге сығанаҡтан 2012 йыл 30 октябрь архивланған. архивланған 20 ноябрь 2012. 15 ноябрь 2012 тикшерелгән.
Һылтанмалар үҙгәртергә
- География Республики Сербской (серб.). Дата обращения: 15 ноябрь 2012. Архивировано 8 ғинуар 2013 года.(серб.). Тәүге сығанаҡтан 2013 йыл 4 февраль архивланған. архивланған 8 ғинуар 2013. 15 ноябрь 2012 тикшерелгән.
- Агентство водных ресурсов РС (серб.). Дата обращения: 15 ноябрь 2012. Архивировано 8 ғинуар 2013 года.(серб.). Тәүге сығанаҡтан архивланған 8 ғинуар 2013. 15 ноябрь 2012 тикшерелгән.