Сербия тарихы
Сербия тарихы VI быуаттан, Балҡан ярымутрауының көнбайыш өлөшөнә боронғо славяндар күсеп ултырыуҙан башлана. VIII—IX быуаттарҙа сербтарҙың тәүге дәүләттәре барлыҡҡа килә. XII быуат аҙағында Серб дәүләте Византия империяһы хакимлегенән ҡотола һәм XIV быуат уртаһына Балҡандың бөтә көньяҡ-көнбайыш өлөшөн тиерлек солғап алған эре державаһы булып үҫешә. Урта быуат Сербияның сәскә атыуы Стефан Душандың (1331—1355) идара итеү ваҡытына тура килә, әммә уның үлеменән һуң дәүләт тарҡала. 1389 йылда Сербия кенәздәренең ғәскәре Косово яланындағы алышта еңелә. Был иһә Сербияның Ғосман империяһының хакимлеген (сюзеренитетын) таныуға килтерә. 1459 йылда Сербия тулыһынса төрөктәр тарафынан баҫып алына һәм 350 йыл дауамында Сербия ерҙәре Ғосман империяһы власы аҫтында була. XVII быуат аҙағында төньяҡ райондар Австрия империяһы составына инә.
1804—1813 йылдарҙағы Беренсе Серб восстаниеһы һөҙөмтәһендә Сербия кенәзлеге барлыҡҡа килә.1813 йылда восстание баҫтырыла. 1815 йылда башланған Икенсе Серб восстаниеһы уңышлыраҡ була һәм ун биш йылдан һуң солтан рәсми рәүештә Милош Обреновичтың Сербия хакимы икәнен таный.
1878 йылдың 13 июлендә «Берлин килешеүе» шарттары буйынса Сербия бойондороҡһоҙлоҡ ала. 1882 йылда Сербия короллеге иғлан ителә. XX быуат башына Сербияла парламент монархияһы барлыҡҡа килә, юғары темпта иҡтисад һәм мәҙәниәт үҫешә.
1912—1913 йылдарҙағы Балҡан һуғышы һөҙөмтәһендә Сербия составына Косово территорияһы, Македонияның бер өлөшө һәм Новопазар Санджагының байтаҡ өлөшө индерелә. Беренсе донъя һуғышында Сербия Антанта яғында була һәм, ҡайһы бер баһалар буйынса, халҡының өстән бер өлөшөн юғалта. Һуғыш тамамланғас, Сербия Сербтар, хорваттар һәм словендар кенәзлегенең (1929 йылдан Югославия кенәзлегенең) үҙәге була. Икенсе донъя һуғышы ваҡытында Сербия территорияһы 1941 йылдың апреленән герман ғәскәрҙәре тарафынан баҫып алына, дәүләт территорияһының бер өлөшө Германияның сателиттары — Венгрия, Болгария һәм Албанияға бирелә.
1945 йылда Сербия Совет Армияһы, партизандар һәм Югославияның Халыҡ-азатлыҡ армияһының регуляр отрядтары тарафынан азат ителә. 1945 йылда Югославия Федератив Халыҡ Республикаһы, 1963 йылда Югославия Социалистик Федератив Республикаһы иғлан ителә. Уның составында Сербия Халыҡ Республикаһы, 1963 йылда Сербия Социалистик Республикаһы булдырыла. Этник-ара ҡаршылыҡтар үҫеше һәм сепаратизм 1990-сы йылдар башында граждандар һуғышына һәм Югославияның тарҡалыуына килтерә.
Тарихҡаса тиклемге һәм боронғо Сербия
үҙгәртергәРим империяһы дәүерендә хәҙерге Сербия Рим дәүләте составында була һәм уның күп кенә өлөшө Римдең Үрге Мёзия провинцияһынаһына инә. Яҡынса 395 йылда, империяны ике өлөшкә бүленгәндән һуң, был ерҙәр Көнсығыш Римгә — Византия империяһына беркетелә. Үрге Мезияны романизацияһы әһәмиәтле булмай һәм диңгеҙ буйы өлкәләренән айырмалы рәүештә, бында Сингидунум (Белград), Виминация (Костолац) һәм Наиссусаны (Ниш) һанамағанда, ҡала биләмәләре булмай[1]
Урта быуат Серб дәүләте
үҙгәртергәСлавяндарҙың күсенеүе һәм дәүләтселек барлыҡҡа килеүе
үҙгәртергә
VI быуат уртаһынан был ерҙәргә аҡрынлап Балҡанды бөлгөнлөккә төшөргән боронғо славяндарҙың экспанцияһы (баҫҡынсылығы) башлана.[2]. Сербтарҙың ата-бабалары Саванан алып Адриатик диңгеҙгә тиклем йәйелеп ятҡан ерҙәргә күсенә. Улар был территорияла быға тиклем йәшәгән иллирийцтарҙы, кельттарҙы, гректарҙы һәм римлеләрҙе яр буйҙарындағы ҡалаларға, шулай уҡ Динар ҡалҡыулығы һәм Албания тауҙарына ҡыҫырыҡлап сығара йәки ассимилияциялаштыра. Славяндар күсеп ултырған ерҙәрҙең ҡайһы бер урындарында иллирия һәм валах анклавтары барлыҡҡа килә. [3][4].
Төрлө серб общиналарының тырым-тыраҡай булыуы һәм улар араһындағы иҡтисади бәйләнештәрҙең юҡлығы сербтарҙа дәүләт барлыҡҡа килеү процесын тотҡарлай. Сербтарҙың тәүге осор тарихы өсөн бер нисә дәүләтселек үҙәге булыуы хас, һәм улар сиратлап серб ерҙәрен берләштереү үҙәге ролен үтәй. Яр буйында Склавиния, Пагания, Захумье, Травуния һәм Дукля, эске өлкәләрҙә (хәҙерге Босния һәм Герцеговинаның көнсығыш өлөшө һәм Санджак— Сербия урта быуат кенәзлегенең тәүге дәүләттәре булдырыла. Номиналь рәүештә бөтә Серб территорияһы Византия составына инә, әммә уларҙың бойондороҡһоҙлоғо көсһөҙ генә була. VII быуатта уҡ Серб ырыуҙарын христианлаштырыу башлана. Ул IX быуаттың икенсе яртыһында Кирилл һәм Мефодий изгеләренең шәкерттәре туранан-тура ҡатнашлығында тамамлана[5][6][7].
1190 йылда Византия империяһы Сербияның бойондороҡһоҙлоғон таный, ә 1217 йылда Стефан Неманиның улы — Стефан Первовенчанный Сербияң короле тип иғлан ителә. 1219 йылда изге Савва I Сербскийҙың эшмәкәрлеге арҡаһында үҙәге Жича монастырендә булған автокефаль Серб сиркәүе төҙөлә [8][9][10][11].
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә- ↑ История Югославии. В 2-х т.— М., 1963.
- ↑ Владимир Чоровић. Продирање Словена на Балкан (серб.). Дата обращения: 14 июль 2014.
- ↑ Чиркович, 2009, с. 13
- ↑ История Югославии. Том 1, 1963, с. 33
- ↑ История Югославии. Том 1, 1963, с. 64
- ↑ Листая страницы сербской истории, 2014, с. 13
- ↑ Раннефеодальные государства на Балканах, 1985, с. 197
- ↑ История Югославии, 1963. Том 1, с. 90
- ↑ Листая страницы сербской истории, 2014, с. 18
- ↑ Чиркович, 2009, с. 57
- ↑ История южных и западных славян. Том 1, 2008, с. 66
Сығанаҡтар
үҙгәртергә- Летопись попа Дуклянина / Пер. С. В. Алексеева. — СПб.: ИЦ «Петербургское востоковедение», 2015 — 288 с. — Серия «Slavica Petropolitana».
- Орбини Мавро. Славянское царство / Пер. Ю. Е. Куприкова. — М.: Олма Медиа Групп, 2010. — 528 с. — ISBN 978-5-373-02871-4
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- В «пороховом погребе Европы». 1878—1914 гг. / Виноградов В.Н., Косик В.И., Соколовская О.В.. — Москва: Индрик, 2003. — 544 с.
- История Балкан. Век восемнадцатый / Виноградов В.Н.. — Москва: Наука, 2004. — 546 с.
- История Югославии. — Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1963. — Т. 1. — 736 с.
- История Югославии. — Москва: Издательство Академии Наук СССР, 1963. — Т. 2. — 430 с.
- История южных и западных славян / Матвеев Г.Ф., Ненашева З.С.. — Москва: Издательство Московского университета, 2008. — Т. 1. — 688 с. — ISBN 978-5-211-05388-5.
- История южных и западных славян / Матвеев Г.Ф., Ненашева З.С.. — Москва: Издательство Московского университета, 2008. — Т. 2. — 368 с. — ISBN 978-5-211-05390-8.
- Листая страницы сербской истории / Е.Ю. Гуськова. — М.: Индрик, 2014. — 368 с. — ISBN 978-5-91674-301-2.
- Никифоров К.В. Сербия в середине XIX в. Начало деятельности по объединению сербских земель / Достян И.С.. — Москва: Институт славяноведения и балканистики РАН, 1995. — 183 с. — ISBN 5-7576-0003-9.
- Никифоров К.В. Сербия на Балканах. XX век. — Москва: Индрик, 2012. — 176 с. — ISBN 978–5–91674–209–1.
- Раннефеодальные государства на Балканах VI—XII вв. / Литаврин Г.Г.. — Москва: Наука, 1985. — 363 с.
- Свод древнейших письменных известий о славянах (I—VI вв.) / Гиндин Л. А., Иванов С. А., Литаврин Г. Г., Чичуров И. С.. — М.: Издательская фирма «Восточная литература РАН», 1994. — Т. I. — 472 с. — ISBN 5-02-017849-2.
- Седов В. В. Славяне: историко-археологическое исследование. — М.: Языки славянской культуры, 2002. — 624 с. — ISBN 5-94457-065-2.
- Сербия о себе / М. Йованович. — М.: Европа, 2005. — 520 с. — ISBN 5-9739-0032-0.
- Формирование раннефеодальных славянских народностей / Королюк В.Д.. — Москва: Наука, 1981. — 289 с.
- Сима Чиркович. История сербов. — М.: Весь мир, 2009. — 448 с. — ISBN 978-5-7777-0431-3.
- Югославия в XX веке: очерки политической истории / К. В. Никифоров (отв. ред.), А. И. Филимонова, А. Л. Шемякин и др. — М.: Индрик, 2011. — 888 с. — ISBN 9785916741216.
- Душан Попович. Срби у Војводини. — Нови Сад: Матица српска, 1959. — 479 с.
Һылтанмалар
үҙгәртергә- Сербская история. Дата обращения: 28 февраль 2016.
- Библиотека по сербской истории (серб.). Дата обращения: 28 февраль 2016.