Салтыков йорто

Салтыков йорто (Гротен йорто) — Санкт-Петербургтың Һарай яры буйында (№4) һәм Миллионная урамындағы (№3) ҙур айырым йорт. 1788 йылда төҙөлөш тамамланғандан һуң Екатерина II һарай яны вельможаһы Салтыкова Николай Ивановичҡа бүләк итә. Һуңынан күп тапҡыр үҙгәртеп ҡорола, тимәк, үҙенең хәҙерге ҡиәфәтенә архитекторҙар Кваренгаи, Карл Росси, Гаральд Боссе һәм К.И. Лоренцен өлөш индерә

Салтыков йорто
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Санкт-Петербург
Хужаһы	Фикельмоны[d]
Архитектор	Джакомо Кваренги[d]
Архитектура стиле	архитектура неоклассицизма[d]
Мираҫ статусы	объект культурного наследия России федерального значения[d]
Салтыков йорто Викимилектә

Тарихы

1780 йылда императрица Екатерина II атаҡлы һарай кешеләренә Нева йылғаһы янындағы Аҡҡош каналы һәм Мәрмәр һарай араһындағы ерҙәрҙе бүлеп бирә. Беренсе участка (Йәйге баҡса эргәһендә) И.И. Бецкойға бирелә. 1784 йылда Һарай яр буйы һәм Батша болоно араһындағы участка статс-секретары Петр Соймоновҡа бирелә, әммә вельможа ерҙән баш тарта — күрәһең, бүләк ителгән ерҙәрҙе хужаһы биш йыл эсендә төҙөп бөтөргә тейеш, уны үтәмәгәндә участка яңынан ҡаҙнаға ҡайта.

Ерҙең киләһе хужаһы булып сауҙагәр Ф.И.Гротен була, уның өсөн Джакомо Кваренги проекты буйынса айырым йорт төҙөлә. Итальян архитекторы төҙөлөштө төньяҡҡа, Һарай яры буйына ҡаратып төҙөргә ҡарар итә, сөнки ҡалған яҡтар түр фасадын биҙәү өсөн яраҡлы булмай: көньяҡтан Гротен участкаһы төҙөкләндерелмәгән Батша болоно һәм Бецкой ҡапҡалары яғына, ә көнбайышта (хәҙерге Суворов майҙаны яғынан) А.Р. Воронцовтың биләмәләре сиге үтә, ул, әлбиттә, һуңғараҡ был урындағы ерҙәрҙән ҡотола. Бинаның ике ҡаты Батша болоно яғына, өс ҡаты Нева яғына, өҫтәүенә, йылғанан, һәм болон яғынан ул ҡоймаланмаған була. Айырым йорттан көнбайышҡа ҡарай баҡса төҙөлә, ул Мәрмәр һарайҙың запас корпусына тиклем барып етә. Көнбайыш фасад тотош була — уның тәҙрәләре булмай, сөнки йорт төҙөгәндә уға терәтеп башҡа би на төҙөү планлаштырыла.

1790 йылдың июлендә атаҡлы Петербург гражданы Т.Т.Сиверс Гротендан йортто 30 000 һумға һатып ала. 1793 йылдың мартында Сиверс йортто княгиня 82 һумға йорт һатып 875 княгиня Барятинская Екатерина Петровнаға (ҡыҙ фамилияһы — принцесса Голштейн-Бекский) һата. Ире, Екатеринина дәүерендә күренекле рус дипломаты һәм дәүләт эшмәкәре кенәз Иван Сергеевич Барятинский менән бергә ҡаланың иң абруйлы ғаиләләренә ҡарай. Өс йыл үткәс, 1796 йылда княгиня йорттағы фатирҙарҙы йәшәп тороуға тапшыра. 1 февралдә «Санкт-Петербург ведомости» гәзитенә иғлан бирелеүгә ҡарамаҫтан, («Состоящий близ Летнего саду дом княгини Катерины Петровны Барятинской отдается в наем…»), торлаҡты ҡуртымға алыусылар булмай. Гәзиттәге иғланды Һарайҙа күрәләр, һәм ике көндән һуң айырым йорт ҡаҙнаға һатып алына һәм Рәсәйҙең күренекле дәүләт эшмәкәре, фельдмаршал Николай Иванович Салтыковҡа Екатерина II яратҡан ейәне, бөйөк кенәз Константин Павловичты тәрбиәләүҙәге ҡаҙаныштары өсөн бүләк итеп бирелә.

Унда бер нисә тапҡыр А.В. Суворов ҡунаҡта була. 1812 йылдың йәйендә был йортта Хәрби коллегия президенты, фельдмаршал Н.И.Салтыков кабинетында рус армияһының юғары баш командующийы итеп М. И. Кутузов һайлана

1830 йорт Салтыкова-йыл, гравюра

Башта бина Нева яғынан өс ҡатлы, ә Марс яланы яғынан ике ҡатлы була. Йортто төҙөгәндә уның менән йәнәш Мәрмәр һарайы яғынан ваҡыт үтеү менән башҡа «төкәтелгән» бина күҙаллана, ә көнбайыш фасадының тәҙрәләре булмай һәм Нева ярынан һәм Батша болоно менән ҡойма менән айырылған баҡсаға ҡарай. Әммә 1818 йылда К.И. Росси проекты буйынса баҡса урынында Суворов майҙаны төҙөлә һәм уға сығыусы фасад үҙгәртеп ҡорола. 1818-23 йылдарҙа айырым йортта түр баҫҡыс, вестибюль яңынан эшләнә, йорт сиркәүе төҙөлә, ихата флигелдәре бейегәйтеп төҙөлә.

Салтыковтар нәҫеле йортҡа 1917 йылдың тиклем милек хоҡуғына эйә була, әммә унда йәшәмәйҙәр, ә ҡуртымға тапшыралар. 90 йыл дауамында бинала сит илдәр илселеге урынлаша. 1829—55 йылдарҙа йортта граф К.Л.Фикельмое етәкселегендә Австрия илселеге урынлаша. 1855 йылдан өсөнсө һәм дүртенсе ҡаттарҙы Дания илсеһе барон Отто Плессен биләй. 1863 йылдан алып 1918 йылға тиклем бинаны Британия илселеге биләй

Октябрь революцияһынан һуң был йортта мәктәптән тыш белем биреү институты эшләй, ә 1925 йылдан йортта Н.К.Крупская исемендәге Коммунистик сәйәси-ағартыу институты асыла (һуңынан Ленинград Китапхана институтына, Санкт-Петербург дәүләт мәҙәниәт һәм сәнғәт университеты). 1960 йылда шулай уҡ университетҡа ҡараған Бецкойҙың күрше йорто менән уны эске үткәүелдәр тоташтыра.

Архитектура үҙенсәлектәре

Революция һүрәтләгән открытка, британия илселеген бина — йорттарҙың Салтыкова.

1818—1828 йылдарҙа йортта йорт сиркәүе була. Әлегә тиклем айырым йорттоң интерьерынан вестибюль, күркәм баҫҡыс, Аҡ зал һаҡланып ҡалған. Суворов майҙаны яғынан бинаға күтәрмә тоташа. XIX быуат дауамында Салтыков вариҫтары йортто үҙгәртеп ҡорорға тырыша. Мәҫәлән, 1843—1844 йылдарҙа йортто Боссе үҙгәртә. 1881 йылда төҙөүсе Лоренцо Миллионная урамындағы корпусты киңәйтә

Юҡҡа сығарылған сиркәү

1797 йылдың 10 сентябрендә протоиерей Павел Озерецковский йортта Воскресения Христова сиркәүен изгеләндерә. 1818 йылдың апрелендә сиркәү бинаның сираттағы үҙгәртеп ҡороуы менән бәйле икенсе урынға күсерелә. Эштәр тамамланыу менән сиркәүҙе айырым йортҡа кире ҡайтаралар һәм 1823 йылдың 8 апрелендә ҡабаттан изгеләндерәләр. 1828 йылда ғибәҙәтхана ябыла

Мемориаль таҡтаташ

Йорттан алыҫ түгел 2 мемориаль таҡтаташ ҡуйылған. Беренсеһе 1970—1971 йылда Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында һәләк булған Мәҙәниәт академияһы хеҙмәткәрҙәре иҫтәлегенә ҡуйылған 1760 йылда яһалған икенсеһе «1767 йыл» тигән яҙыуҙан ғибәрәт, ул Һарай яны буйы тышлығының гранит блогында уйылған

Әҙәбиәт

• Канн П. Я. Прогулка от Летнегно дворца до Зимнего дворца по Дворцовой набережной Санкт-Петербурга. — СПб.: Петербургский и К, 1996.
• Н. Л. Корсакова Дипломатические представительства // Энциклопедия Санкт-Петербург.
• Соловьёва Т. А. Дворцовая набережная. — СПб.: Крига, 2005. — С. 151—155. — 176 с.
• Измозик В. С. Пешком по Миллионной. — СПб.: Общество «Знание» СПб и Лен. Области, 2004. — С. 26—29.
• Зуев Г. И. Течёт река Мойка... От Фонтанки до Невского проспекта. — М.: Центрполиграф, 2012. — С. 234—248. — 640 с.

Һылтанмалар

• Дом Салтыкова - Университет культуры (неопр.). CITYWALLS. Дата обращения: 20 февраля 2011.
• Дом Салтыковых (Ф. Гротена) (неопр.). Прогулки по Петербургу. Дата обращения: 7 июня 2014.