Лахденпохья

Рәсәйҙәге ҡала

Лахденпохья[3] (1918 йылға тиклем — Якимвар станцияһы; шулай уҡ Лахденпохья станцияһы; фин. Lahdenpohja) — Рәсәйҙә Карелия Республикаһы составындағы ҡала (1945 йылдан алып). Лахденпохья районының административ үҙәге, Лахденпохья ҡала биләмәһен барлыҡҡа килтерә

Лахденпохья
Герб
Нигеҙләү датаһы 1600
Рәсем
Дәүләт  Рәсәй
Административ үҙәге Лахденпохское городское поселение[d][1] һәм Лахденпохский район[d]
Административ-территориаль берәмек Лахденпохское городское поселение[d]
Сәғәт бүлкәте UTC+3:00[d]
Халыҡ һаны 7294 кеше (1 ғинуар 2018)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек 10 метр
Майҙан 9 км²
Почта индексы 186730
Рәсми сайт lahdenpohya-adm.ru
Урындағы телефон коды 81450
Map
 Лахденпохья Викимилектә

Карелдарҙың Якимвар ҡултығында йәшәгән тарихи урыны, үҙенең атамаһын швед полковолецы Якоб Делагарди иҫтәлегенә ала. Башта Новгород еренең Кирьяж погосына инә; Буталсыҡ ваҡытынан алып Төньяҡ һуғыш тамамланғанға тиклем был урын ҡулдан-ҡулға күсә. XIX быуаттан батша дәүерендә — Выборг губернаһында пункт, Сортавала почта трактының транспорт үҙәге. 1917 йылғы революциянан һуң Ҡышҡы һуғышҡа тиклем Якимвар станцияһы бойондороҡһоҙ Финляндия составында; Икенсе донъя һуғышы йомғаҡтары буйынса РСФСР составына инә һәм ҡала булып иғлан ителә.

Этимологияһы үҙгәртергә

1924 йылға тиклем пункт фин сығанаҡтарында Си́еклахти («Сито-залив») тип аталған һәм Яккима ҡасабаһы составына инә; урыҫ сығанаҡтарында 1918 йылға тиклем Якимвар станцияһы тип аталған[4]. 1924 йылда Лахденпохья үҙ аллы ҡасаба булып айырыла. Уның исемендә фин. lahti «ҡултыҡ» һәм карел. pohja «алыҫ мөйөш, ҡултыҡ аҙағы, бухта», һүҙмә-һүҙ: «ҡултыҡ сиге», был ҡаланың ысынлап Ладога күленең ҡултығы төпкөлөндә урынлашыуы тураһында һөйәләй (ҡултыҡтың алыҫ мөйөшө йәки аҙағы)[5].

Географияһы үҙгәртергә

Ҡала Ладога күленең Якимвар ҡултығы яры буйында Аура-йоки йылғаһында урынлашҡан.

Тарихы үҙгәртергә

Был крайҙа кеше эҙҙәре яҡынса б.э. тиклем 2000 йылда була.

800—1100 йылдарға тәүге ауылдар барлыҡҡа килгән, Ладога күле яры буйында нығытмалар төҙөлгән.

1323 йылда хәҙерге Лахденпохья районы территорияһы Новгород Республикаһы Кирьяж погосының бер өлөшө була, ул XV быуат аҙағында башҡа Новгород ерҙәре менән бергә Рус дәүләте составына инә.

1500 йылда буласаҡ Лахденпохья ҡалаһы урынында Кирьяж погосы составына инеүсе Яккима ауылы була, унда 168 ғаилә йәшәй. 70 йылдан һуң унда ней бары 6 ғаилә генә ҡала, ҡалгандары, швед баҫҡынсыларынан монастырҙарға ҡаса

Столбово солохо шарттары буйынса 1617 йылда, Кирьяж погосы биләмәһе Швеция короллеге составына инә

1721 йылда Төньяҡ һуғыш һөҙөмтәһендә район биләмәһе рус ғәскәрҙәре тарафынан азат ителә һәм ҡабаттан Рәсәйгә ҡушыла.

1809 йылдан территория Рәсәй империяһының Бөйөк Финляндия кенәзлеге составында.

1845—1850 йылдарҙа Лахденьпохья архитектура доминантаһы — 3 мең кеше һыйҙырышлы Яаккима мәхәлләһенең лютеран сиркәүе төҙөлә (архитекторы — Карл Энгель).

Финляндия составында үҙгәртергә

1918 йылдан (Финляндияның бойондороҡһоҙлоҡ иғлан иткәндән һуң) 1939—1940 йылдарҙағы совет-фин һуғышы тамамланғанға тиклем Лахденпохья — кунта (йәки Финляндияның муниципалитеты йәки улусы).

1924 йылға тиклем ҡала Сиеклахти тип атала (1600 йылдан алып билдәле.), Яаккима ҡасабаһы составына инә.

1920—1930 йылдарҙа ағас эшкәртеү комбинаты, бысыу һәм целлюлоза заводтары төҙөлә. АО «Лаатокан Пуу» сәнәғәт предприятиелары базаһында Лахденпохья ҡасабаһы барлыҡҡа килә; 1924 йылда ҡасаба ҡала тибындағы ҡасаба статусын ала.

1925 йылда Финляндия ҡала советы Лахденпохья фанера комбинаты төҙөүҙе раҫлай[6].

1930 йылдарҙа ҡасаба популяр туристик урын була, унан Валаам архипелагына караптар китә

1941-1944 һәм 1939-1940 совет-фин һуғышы йылдарында үҙгәртергә

Совет-фин һуғышы һөҙөмтәләре буйынса (1939—1940) Лахденпохья СССР-ға 1940 йылғы Мәскәү тыныслыҡ килешеүе шарттары нигеҙендә китә; Карелия-Финляндия ССР-ы составына индерелә. Финляндия тарафынан бөтөн Төньяк Ладога буйынан фин халҡын эвакуациялау үткәрелә

1941 йылдың авгусында Икенсе донъя һуғышы (Совет-фин һуғышында (1941-1944)) фин ғәскәрҙәре Ладогаға сыға һәм Яаккима һәм Лахденпохьяны биләй. 1942 йылда 70 % ашыу кунта (фин улусының) кешеһе үҙ йортона ҡайта. Совет тарих фәне 1941 йылдың сентябренән 1944 йылдың сентябренә тиклем Лахденпохьяны фин ғәскәрҙәре оккупациялай тип һанай.

1944 йылда ваҡытлыса Мәскәү тыныслыҡ килешеүенән һуң Лахденпохья тағы СССР-ға күсә, уны тағы ла фин халҡы ташлап китә.

СССР составында үҙгәртергә

Лахденпохья СССР-ға күскәс, лютеран кирхаһы бинаһында хәрби әсирҙәр лагеры була.

Лахденпохья 1956-91 йылдарҙа — ҡала составында Карел АССР-ы составындағы ҡала. Лютеран сиркәүен ятаҡ, ә һуңынан ҡала сауҙаһының келәте булараҡ ҡулланалар. 1977 йылда сиркәү яна.

Совет осоронан һуң үҙгәртергә

1990 йылдар башында кирха емереклектәренә 1918 йылда һәләк булған урындағы фин яугирҙәре һәйкәленең ике гранит блогы кире ҡайтарыла, иҫтәлекле тәре ҡуйылған.

Финляндия ҡатнашлығында храм стеналарын консервациялау тормошҡа ашырыла[7].

Иҡтисады үҙгәртергә

Лахденпохья фанера комбинаты «Бумэкс»[8] 1950 йылдарҙа элекке фин фанера заводы фин фанера заводы —«Ladoga Timber Ab компанияһының Laatokan Puu Oy акционерҙар подразделениеһы нигеҙендә ойошторола[6].

Урман хужалығы, урман пункты, икмәк заводы бар. 2003 йылда «Аалто» ликер-араҡы заводы эшләй башлай[9]

РФ Хөкүмәтенең 29.07.2014 (24.11.2015. ред.) «Моноҡалалар исемлеген раҫлау тураһында», N 1398-р бойороғо менән ҡала социаль-иҡтисади хәл насарайыу ҡурҡынысы булған Рәсәй Федерацияһы моноҡалалары исемлегенә индерелә[10].

Транспорт үҙгәртергә

Санкт-Петербург -Сортавала юлының Элисенваара- Сортавала участкаһында Октябрьский тимер юлының Яккима тимер юлы станцияһы.

Урындағы әһәмиәттәге автомобиль юлдары. Район буйлап А — 121 «Санкт-Петербург — Сортавала» федераль юлы үтә.

Ҡалала бер ҡала автобус маршруты №1 «Яккима станцияһы — Хуухканмяки» йөрөй. Шулай уҡ ҡала яны һәм ҡала-ара маршруттар йөрөй

Иҫтәлекле урындары үҙгәртергә

  • 1941 йылдың июнь аҙағында —авгусында фин ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғышта Төньяҡ (Ленинград) фронты 23-сө армияһының һәләк булған яугирҙәренең туғандаш ҡәберлеге. Бында 600-ҙән ашыу совет һалдаты һәм офицеры ерләнгән[11]. Был туғандаш ҡәберлегендә Советтар Союзы Геройы, пулеметсы А. И. Заходскийҙың да ҡәбере бар[12].
  • Лахденпохьяла Яккима общинаһының лютеран кирхаһы емереклектәре.

Билдәле шәхестәре үҙгәртергә

  • Геннадий Александрович Корниенко (1954) — Рәсәй дәүләт эшмәкәре, генерал-полковник.

Фотогалерея үҙгәртергә

Иҫкәрмәләр үҙгәртергә

  1. ОКТМО (урыҫ)
  2. 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 годаРәсәй Федерацияһы статистика федераль хеҙмәте.
  3. Географический энциклопедический словарь — М.:Советская энциклопедия, 1982 — с. 248.
  4. Путеводитель по Финляндіи: с описаніем городов и замѣчательных в ней мѣст. СПб., 1862. С. 11.
  5. Географические названия России
  6. 6,0 6,1 Lahdenpohja 2018 йыл 9 декабрь архивланған.
  7. Церковь (kirkko) в г. Лахденпохья — Ладога. Приладожье — Ладожская Хроника 2009 йыл 9 ноябрь архивланған.
  8. BUMEX — О комбинате
  9. Ликероводочный завод «Аалто» 2010 йыл 10 май архивланған.
  10. Распоряжение Правительства РФ от 29.07.2014 N 1398-р «Об утверждении перечня моногородов»
  11. Братская могила советских воинов
  12. Великая Отечественная война в Карелии: памятники и памятные места. — Петрозаводск, 2015. — 334 с.: ил.

Әҙәбиәт үҙгәртергә

  • Нейкен Л. Л. Лахденпохья. — Петрозаводск: «Карелия», 1989 — 96 с.: ил. — (Города и районы Карелии)
  • Лахденпохья: Рек. указ. лит. / Гос. публ. б-ка КАССР; Сост.: Л. Л. Нейкен, Л. С. Баранович. — Петрозаводск: Б. и., 1991. — 35 с. — (Города Карелии).

Һылтанмалар үҙгәртергә