К. Л. Хетагуров исемендәге Төньяҡ Осетия дәүләт университеты

К. Л. Хетагуров исемендәге Төньяҡ Осетия дәүләт университеты — Владикавказдағы юғары уҡыу йорто

К. Л. Хетагуров исемендәге Төньяҡ Осетия дәүләт университеты
Нигеҙләү датаһы	1920
Рәсми атамаһы	Северо-Осетинский университет, Северо-Осетинский педагогический институт, Горский практический институт народного образования, Горский педагогический институт, Горскі педагагічны інстытут, Горскі практычны інстытут народнай адукацыі, Паўночна-Асецінскі педагагічны інстытут һәм Паўночна-Асецінскі дзяржаўны ўніверсітэт
Эшмәкәрлек төрө	Юғары белем
Кем хөрмәтенә аталған	Коста Хетагуров[d]
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Владикавказ
Баш компания (ойошма, предприятие)	Рәсәй Федерацияһының Фән һәм юғары белем биреү министрлығы[d]
Рәсми сайт	nosu.ru
Ойошма хеҙмәткәрҙәре категорияһы	Категория:Преподаватели Северо-Осетинского государственного университета[d]

Тарихы

Терский халыҡ мәғарифы институты 1920 йылдың 20 авгусында асыла. Институт Владикавказ ҡалаһының Марьин урамындағы Ольга ҡыҙҙар гимназияһының элекке бинаһында урынлаша. Институтының беренсе директоры Георгий Кесаев була. Институттың башта ике: ижтимағи-тарихи һәм физика-математика факультеттары була. Факультеттар составына дүрт бүлек инә. Шулай уҡ беренсе һәм икенсе баҫҡыслы тәжрибә-үрнәк мәктәптәре, кабинеттар: ижтимағи-тарихи, кавказды өйрәнеү, физика, тәбиғи-география, хеҙмәт процесы асыла. Институттың икенсе директоры итеп Төньяҡ Кавказ тау халҡы араһынан сыҡҡан беренсе профессор, тел белгесе Борис Алборов тәғәйенләнә.

1921 йылда Терский өлкәһе Горский Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы тип үҙгәртелә. Шуның менән бәйле юғары уҡыу йорто Горский (Таулы) педагогия институты тип атала. 1922/1923 уҡыу йылы башланыр алдынан тип аталған уҡыу йылы алдынан Горский халыҡ мәғарифы практик институты тип үҙгәртелә. Институтта яңы: педоло-педагогик, химия-техника, физика-технология һәм, рус, осетин, ҡабарҙы-черкес һәм ҡарасай-балҡар бүлексәләре менән, ижтимағи-әҙәби бүлектәр булдырыла. Институтта, 1932 йылдың 15 сентябре мәғлүмәттәре буйынса, 75 кеше шөғөлләнгән аспирантура ла була.

1938 йылдың 2 авгусында ил хөкүмәте 2-се Төньяҡ-Кавказ һәм Осетин педагогия институттарын берләштерә. Юғары уҡыу йорто Төньяҡ Осетия дәүләт педагогия институты тигән яңы исем ала. Ҙурлығы буйынса Советтар Союзындағы педагогик юғары уҡыу йорттары араһында ул өсөнсө урынды биләй.

Бер йылдан институтҡа осетин милли әҙәбиәтенә нигеҙ һалыусы шағир — Коста Хетагуров исеме бирелә.

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында институттан барлығы 600 кеше — студенттар, уҡытыусылар, хеҙмәткәрҙәр — Ҡыҙыл Армия сафтарына саҡырыла, фронтҡа алына. Йөҙҙән ашыу кеше һуғыштан әйләнеп ҡайта алманы.

1917 йылдағы революциянан һуң, Ольга ҡыҙҙар гимназияһы бинаһы институтҡа бирелә. Бөгөн — ТОДУ-ның физика-техника факультеты бинаһы.

1969 йылдың 2 ноябрендә СССР Министрҙар Советы Рәйесе Алексей Косыгин Төньяҡ Осетин педагогия институты базаһында Орджоникидзе ҡалаһында Осетия дәүләт университетын асыу тураһында ҡарарға ҡул ҡуя. Ул саҡта Орджоникидзе ҡалаһында эшләгән СССР юғары һәм урта махсус белем биреү Министрлығы Бөтә Союз ситтән тороп уҡыу юридик институтының һәм РСФСР Сауҙа министрлығы Совет сауҙаһы ситтән тороп уҡыу институтының уҡыу-консультация пункттары функциялары ла шул ваҡыттан яңы университетҡа тапшырыла. Беренсе ректоры итеп профессор Христофор Чибиров тәғәйенләнә. Төньяҡ Осетия дәүләт университеты СССР-ҙа 40-сы университет була.

2017 йылда ТОДУ Рәсәй мәғариф һәм фән министрлығының «Инновациялар булдырыу киңлеге үҙәге булараҡ юғары уҡыу йорттары» тигән өҫтөнлөклө проекттар конкурсында еңеп сыҡты һәм төбәктең инновацион, технологик һәм моциаль үҫеш үҙәге статусы алды.

Университет бинаһы федераль әһәмиәттәге мәҙәни мираҫ тарихи ҡомартҡыһы булып тора (№ 1500000230).

Мәғариф һәм фән

Университет структураһында 17 факультет һәм 52 кафедра бар. 6 фәнни-тикшеренеү үҙәге эшләй. Улар араһында ТОДУ-ның тәбиғи фәндәр буйынса фәнни белем биреү үҙәге. ТОДУ-да «Наноструктуралар физикаһы һәм технологияһы» коллектив файҙаланыу Үҙәге эшләй.

Университетт ихатаһындағы тыуған ил бойондороҡһоҙлоғо хаҡына ҡорбан булған батырҙар һәйкәле

Университет ғилми-тикшеренеү эшмәкәрлегенең төп йүнәлештәре: «Яңы материалдар һәм нанотехнологиялар»; «Мәғлүмәт-аралашыу технологиялары»; «Биология һәм медицина технологиялары, тере системалар технологиялары»; «Тәбиғәтте рациональ файҙаланыу»; «Белем биреүҙең күп кимәлле системалары»; «Гуманитар һәм педагогик технологиялар»; «Мәҙәни-ара коммуникациялар»; «Төбәк һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр»; «Төбәк социаль-иҡтисади үҫеш, алдан иҫкәртеү һәм идара итеү технологиялары».

ТОДУ-да үткән «Йәш профессионалдар» төбәк чемпионаты (WorldSkills)

ТОДУ-ның клиника-диагностика стоматология үҙәге

Халыҡ-ара хеҙмәттәшлек

«Иран һәм Төньяҡ Кавказ: тарих һәм хеҙмәттәшлек перспективалары» халыҡ-ара конференцияһы

Халыҡ-ара эшмәкәрлек юғары уҡыу йортоноң белем биреү эшмәкәрлегендә өҫтөнлөклө йүнәлеш булып тора. ТОДУ Ҡытай, Иран, Германия, Франция, Норвегия, Япония һәм АҠШ университеттары менән хеҙмәттәшлек итә.

Рәсәй Сит ил студенттары ассоциацияһы делегацияһының визиты

2016 йылда Төньяҡ Осетия дәүләт университеты менән Аламе Табатабаи исемендәге Тәһран университеты араһында хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә ҡул ҡуйылды.

Ижад, спорт

Студенттар ижади һәм эстетик үҫеш үҙәге, Йәштәр проекттарын һәм программаларын ғәмәлгә ашырыу үҙәге, «Атлант» студент спорт клубы эшләй.

«Дельфин» спорт-һауыҡтырыу комплексы

Төньяҡ Осетия дәүләт университетында Ядро тикшеренеүҙәре берләштерелгән институтының Мәғлүмәт үҙәген асыу

«Алтын көҙ», «Студент яҙы», «Йәшел алма» ижад фестивалдәре үткәрелә.

ТОДУ студенты Сослан Рамонов Рио-де-Жанейрола ирекле көрәш буйынса олимпия чемпионы була.

Тәнҡит

Диссернет тикшереүе мәғлүмәттәре буйынса, ҡайһы бер профессорҙар һәм уҡытыусылар, академик этиканы боҙоп, фәнгә нигеҙләнмәгән диссертацияларҙы яҡлаған һәм ғилми дәрәжәләр алған. Дөйөм алғанда, ТОДУ-да шул рәүешле 32 диссертация яҡланғаны асыҡланды.

Боронғо Алания музейы

Факультеттары

• 

  «Студент яҙы»

  География һәм геоэкология,
• Журналистика,
• Сит ил теле,
• Сәнғәт,
• Тарих,
• Математика һәм информацион технологиялар
• Халыҡ-ара мөнәсәбәттәр,
• Осетин филологияһы,
• Психология-педагогика,
• Рус филологияһы,
• Социология һәм социаль эш,
• Стоматология һәм фармация,
• Иҡтисад һәм идара итеү,
• Физика-техника,
• Физик культура һәм спорт,
• Химия, биология һәм биотехнология,
• Юридик.

Билдәле тамамлаусылары

• Агузаров Тамерлан Кимович (1963—2016) — рәсәй дәүләт эшмәкәре, Төньяҡ Осетия—Алания Республикаһы Башлығы.
• Руслан Цаликов — РФ оборона минстры урынбаҫары
• Олег Хацаев — статс-секретарь, Рәсәй Федерацияһының Төньяҡ Кавказ эштәре буйынса министры урынбаҫары
• Алина Левитская — Төньяҡ Кавказ федераль университеты ректоры
• Бек Магометов — РСО-Алания Юғары суды рәйесе
• Валерий Газзаев — иң күп титулдарға эйә рәсәй футбол тренеры
• Станислав Черчесов — Рәсәйҙең футбол буйынса йыйылма командаһының баш тренеры
• Акоев Владимир Петрович — СССР-ҙың атҡаҙанған тренеры, ауыр атлетика буйынса Төньяҡ Осетия АССР-ының атҡаҙанған тренеры.
• Ананьев Борис Герасимович — совет психологы, СПбДУ-ның хәҙерге психология факультетының концепцияһын булдырыусы.
• Бзаров Руслан Сулейманович — рәсәй тарихсыһы, профессор.
• Воробьёв Андрей Юрьевич — рәсәй сәйәсмәне, Мәскәү өлкәһе губернаторы.
• Икаев Роберт Александрович — РСФСР-ҙың ауыр атлетика буйынса атҡаҙанған тренеры. Почётлы СССР спорт мастеры.
• Кесаев Станислав Магометович — юрист, профессор, Төньяҡ Осетия-Алания Республикаһы парламенты рәйесенең беренсе урынбаҫары.
• Меркулова Инесса Викторовна — ат спорты буйынса халыҡ-ара класлы спорт мастеры (ат өйрәтеү), Рио-де-Жанейро Олимпия уйындарынды ҡатнашты, Рәсәй йыйылма командаһының ат өйрәтеү буйынса өлкән тренеры.
• Фадзаев Арсен Сулейманович — рәсәй дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, көрәш буйынса ике тапҡыр олимпия чемпионы.
• Хабицова Лариса Батрбековна — Төньяҡ Осетия-Алания Республикаһы парламенты рәйесе.
• Яновский Игорь Сергеевич — футболсы, Рәсәй йыйылма командаһының экс-уйынсыһы.
• Крюкова Тамара Шамильевна — рәсәй балалар һәм үҫмерҙәр яҙыусыһы, фантаст, Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзаһы.

Етәкселеге

• ректоры — Огоев Алан Урузмагович
• президенты — Магометов Ахурбек Алиханович

Һылтанмалар

• Сайт университета 2006 йыл 16 ноябрь архивланған.