Википедия

Карелия хеҙмәт коммунаһы

Карелия хеҙмәт коммунаһы (урыҫ. Карельская трудовая коммуна, КТК, фин. Karjalan työkommuunni) — 1920 йылдың 8 июненән 1923 йылдың 25 июленә тиклем РСФСР составындағы автоном өлкә берләшмәһе. Административ үҙәге Петрозаводск ҡалаһы.

Карелия хеҙмәт коммунаһы
Нигеҙләү датаһы 8 июнь 1920[1][2]
Дәүләт  Совет Рәсәйе
 СССР
Административ үҙәк Петрозаводск
Административ-территориаль берәмек РСФСР
Алыштырған Олонецкая губерния[d]
Ғәмәлдән сыҡҡан дата 25 июль 1923[3][4]
Подробная карта

Был хәҙерге Карелия Республикаһы территорияһында беренсе совет милли-дәүләт ойошмаһы.

Коммунаның байрағы була, флаг ҡабул ителмәй.

Тарихы үҙгәртергә

Бөтөн Рәсәй Үҙәк башҡарма комитеты декреты нигеҙендә 1920 йылдың 8 июнендә Карел Революцион комитеты, КТК дәүләт хакимиәтенең ваҡытлы етәксе органы булараҡ ойошторола. Комитет составына Э.А. Гюлли (рәйес), В. М. Кулиев һәм Я. Т. Мияки инә.

1-3 июлдә Петрозаводскийҙа Карелия хеҙмәт яларының беренсе Бөтөн Рәсәй съезы уҙҙы. Съезд эшендә Карелияның Олонец һәм Архангельск губерналарының 24 волосынан 142 делегат ҡатнаша. Съезд РСФСР составында КТК ойошоуын хуплай. Съезд өҫтәмә рәүештә Карелия Революцион комитеты составына карел — Никитин И. А. (Олонец өйәҙенән), Гурьев В. Т. (Повенец өйәҙенән), Потов Ф. Е. вәкилдәрен һайлай. Һуңыраҡ Ревком составына Данилов И. А. һәм Богданов Г. Х. инә. Бер үк ваҡытта шунда уҡ Олонец губернаһының бөтә комсомол ойошмаларын берләштергән РКСМ Беренсе Губерна съезды ла уҙа.

1920 йылдың 3 авгусында РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы ултырышында В.И. Ленин рәйеслегендә Карел хеҙмәт коммунаһының территориаль төҙөлөшө биләмәләре һәм мәсьәләһе ҡарала.

КТЫҢ дөйөм майҙаны — 115186 км2, халыҡ һаны 147,3 мең кеше (60 % — карелдар, 37 % - урыҫтар).

Олонец губернияһы урынында ике губерна барлыҡҡа килә: Олонец һәм КТ. Партия үҙәге тураһында мәсьәлә буйынса фекер алышҡанда партия ойошмаларын берләштерергә түгел, ә булған берҙәм структураны һаҡлап ҡалырға тигән ҡарар ҡабул ителә.

1920 йылдың 15 сентябрендә РКП(б) үк ойоштороу бюроһы ваҡытлы ҡарары нигеҙендә Карел-Олонец Берләшкән губерна комитеты ойошторола, ә Олонец губком үҙ эшсәнлеген туҡтата. Карелия-Олонец партия ойошмаһы составына ете өйәҙ партия ойошмаһы инә: Вытегра, Камская, Лодейнопольский, Олонецкая, Петрозаводская, Повенец һәм Пудожская.

1920 йылдың 16-17 сентябрендә Олонец губернаһы һөнәр берлектәре секретарьҙары кәңәшмәһендә профсоюз органдарын бүлеү максатка маҡсатҡа ярашлы түгел тип табыла. Олонец гуровты Карелия-Олонец өлкә Профсоюздар тип советы үҙгәртелә.

Октябрь айында «Karjalan kommuuni» («Карельская коммуна») фин телендә газета баҫыла башлай.

1920 йылдың 14 октябрендә Совет Рәсәйһы һәм Финляндия үҙ-ара килешеү төзи. Совет Рәсәйһы регионға урындағы үҙидара һәм халыҡҡа амнистия хокукын гарантия торған Дерпт (Тарту) шартнамәһенә икенсе өҫтәмә имзаланы ризалашҡандан һуң, аҡ финдар Карелияның ике сик районынан сигенгән. Граждандар һуғышы өҙөлгәндән һуң, Совет хөкүмәте дәүләт сиген күтәреү өсөн саралар күрә. КТК составына Реболь һәм Поросозер волостары күсә.

1921 йылдың 11-19 1-се февралендә Бөтөнкарел Советтар съезы Карелия хеҙмәт Коммунаһы дәүләт хакимиәтенең беренсе конституция юғары органы була. Съезд эшендә 144 делегат ҡатнаша. Съезда Карелия хеҙмәт Коммунаһы дәүләт хакимиәтенең юғары органы — Карелия өлкә башҡарма комитеты (Карелия башҡарма комитеты) тураһында Нигеҙләмә ҡабул ителә. Съезд 25 кешенән торған Каролин Башҡарма комитетының составын беренсе һайлай, уның рәйесе итеп Эдвард Гюлли һайлана.

1921 йылдың 26 апрелендә Карелия хеҙмәт Коммунаһының халыҡ хужалығы менән туранан-тура етәкселек итеү өсөн Иҡтисад советы ойошторола (рәйесе Александр Васильевич Шоман).

1921 йылда Финляндиянан Карел хеҙмәт коммунаһына Раяселька ауылы ҡушыла.

1921 йылдың көҙөндә халыҡ аслыҡтан интеккән Коммуна өлкәләрендә Совет хакимиәтенең урындағы вәкилдәренә ҡаршы ихтилал башлана.

1922 йылдың 18 сентябрендә бөтөн рәсәй Үҙәк башҡарма комитеты декреты сыға, уның буйынса Олонец губернаһы бөтөрөлә, ә Пудожский һәм Повенецкий өйәҙҙәре Карелия хеҙмәт коммунаһы составына инә.

Бөтөн Рәсәй Үҙәк башҡарма комитеты һәм СНК 1923 йылдың 25 июлендәге 51 номерлы ҡарары менән Карел хеҙмәт коммунаһы автономиялы Карелия Совет Социалистик Республикаһы итеп үҙгәртелә.

Сығанаҡтар үҙгәртергә

  • Отчёт Областных учреждений Карельской Трудовой Коммуны СНК и СТО на 1 октября 1921 года. — Петрозаводск, 1922 (электронная копия книги)
  • Гардин Е. С. Советская Карелия в годы восстановительного периода (1921—1925). — Петрозаводск: Госиздат Карело-Финской ССР, 1955. — 140 с.
  • Куджиев В. М. Карельская Трудовая Коммуна: Воспоминания члена ревкома. — Петрозаводск: Карелия, 1970. — 110 с.: ил.
  • Карелия в период восстановления народного хозяйства, 1921—1925. — Петрозаводск, 1979. — 326 с.
  • Афанасьева А. И. Великий Октябрь и становление советской культуры в Карелии. 1918—1927. — Петрозаводск, 1983. — 240 с.
  • Максимов В. А. Советская Карелия, 1917—1987: Цифры и факты. — Петрозаводск, 1987. — 271 с.
  • Машезерский В. И. Победа Великого Октября и образование советской автономии Карелии. — Петрозаводск: Карелия, 1978. — 138, [2] с.: ил.
  • История Карелии с древнейших времён до наших дней / Науч. ред. Н. А. Кораблёв, В. Г. Макуров, Ю. А. Савватеев, М. И. Шумилов — Петрозаводск: Периодика, 2001. — 944 с.: ил. ISBN 5-88170-049-X
  1. ↑ http://bre.mkrf.ru/text/5578862
  2. ↑ http://bre.mkrf.ru/domestic_history/text/2046578
  3. ↑ https://bre.mkrf.ru/text/5578862
  4. ↑ https://bre.mkrf.ru/domestic_history/text/2046578
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Карелия_хеҙмәт_коммунаһы&oldid=1248625» битенән алынған