Инфузориялар
Инфузориялар (лат. Ciliophora, рус. Инфузории) — Alveolata төркөмөнән протистар тибы; оҙонлоғо 10 мкн-дан 3 мм-ға тиклем булған бер күҙәнекле организмдар.
| Инфузориялар | ||||||||||
 Инфузория Tetrahymena thermophila (конфокаль микроскопия) | ||||||||||
| Фәнни классификация | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Халыҡ-ара фәнни исеме | ||||||||||
| ||||||||||
Һыуҙа йыш ҡына Tintinnidium, Halteria, Vorticella арыуы вәкилдәре осорай, биологик таҙартыу ҡоролмаларының ләмендә Tetrachymena pyriformis һәм Paramecium, Colpidium, Vorticella, Aspidisca ырыуы вәкилдәре ҡатнаша.
Инфузориялар башҡа бер күҙәнәкле хайуандарҙан органеллалары — хәрәкәт функцияһын башҡарыусы керпексәләр һәм ике ядроһы: ҙур ядро — макронуклеус һәм бәләкәй ядро — микронуклеус булыуы менән айырылып тора.
Инфузорияларҙең 2 аҫтибын билдәләйҙәр: иркен йөҙөүсе керпеклеләр (Ciliata) һәм беркетелеүсе имеүселәр (Suctoria), уларҙың ҡалынайған осонда ҡорбанын параличлай һәм үлтерә торған матдәләр бүлеп сығарыусы ау ҡармауыстары бар. Инфузорияләрҙың тәне тышҡы яҡтан пелликула менән ҡапланған цитоплазманан тора.
Цитоплазмала һыу балансын, һулышты көйләүсе һәм осмотик баҫымды көйләүсе 1—3 ҡыҫҡартыу вакуольдәре һәм 2 күҙәнәк ядроһы бар: макронуклеустар — тереклек процесстарын көйләүсе һәм микронуклеустар — енси процесста, йәғни нәҫел информацияһын тапшырыуҙа ҡатнашыусылар.
Инфузориялар бактериялар, иң түбән төҙөлөшлөләр һ.б. микроорганизмдар менән күҙәнәктең өҫкө яғында урынлашҡан ауыҙ тишеге (цитост) аша туҡлана. Аш һеңдереү процессы аш ҡайнатыу вакуолдәрендә бара.
Енесһеҙ (күзәнәктең икегә бүленеүе) һәм енси юл менән үрсей. Хәрәкәтләнә торған (йөҙәләр йәки һыуҙа, тупраҡта, ҡомда һ.б. дымлы биотопларҙа үрмәләйҙәр), шулай уҡ берегеп тереклек итеүсе формалары бар.
Улар берәмләп йәки колония булып таштарга, һыу үҫемлектәренә һәм хайуандарға урынлаша.
Паразитик формалары ла билдәле (умыртҡаһыҙ организмдарда ла, умырткалы хайуандарҙа ла йәшәй). Мәҫәлән, ихтиофтирус һәм триходиннар — балыҡ паразиттары.
Кешенең йыуан эсәгендә балантидия инфузорияләр йәшәй. Хайуандарҙың эсәк трактында тереклек итеүсе инфузориялар үҫемлек аҙығын эшкәртеүҙә ҡатнаша.
Инфузориялар тирә-яҡ мөхиттең органик бысраныуының индикаторы булып тора.
Бактериялар менән тукланып (ауырыу тыуҙырыусыларҙы да керетеп) һыуҙы таҙартыуҙа һәм сәләмәтләндереүҙә, ағым һыуҙарҙы биологик таҙартыуҙа мөһим роль уйнайҙар.
Әҙәбиәт
үҙгәртергә- Определитель пресноводных беспозвоночных Европейской части СССР. Л., 1977; Кутикова Л.А. Фауна аэротенков: Атлас. Л., 1984.
Иҫкәрмәләр
үҙгәртергә
Сығанаҡ
үҙгәртергә- Татар энциклопедияһы. Ҡазан, 2008 2013 йыл 7 декабрь архивланған. (тат.)