Әминев Зәкирйән Ғәлимйән улы

Әминев Зәкирйән Ғәлимйән улы
	Әминев Зәкирйән Ғәлимйән улы
Зат	ир-ат
Гражданлыҡ	СССР; Рәсәй
Тыуған көнө	30 ғинуар 1954 (70 йәш)
Тыуған урыны	Баймаҡ, Башҡорт АССР-ы, РСФСР, СССР
Һөнәр төрө	этнолог, юрист
Уҡыу йорто	Башҡорт дәүләт университеты
Ғилми дәрәжә	философия фәндәре кандидаты[d]
Әүҙемлек урыны	Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһы
Сәйәси фирҡә ағзаһы	Советтар Союзы Коммунистар партияһы

Әминев Зәкирйән Ғәлимйән улы (30 ғинуар 1954 йыл) — ғалим-этнолог, юрист, хоҡуҡ һаҡлау органдары ветераны. Философия фәндәре кандидаты (2011).

Википедияла Әминев фамилиялы башҡа кешеләр тураһында мәҡәләләр бар.

Биографияһы

Зәкирйән Ғәлимйән улы Әминев 1954 йылдың 30 ғинуарында Башҡорт АССР-ының Баймаҡ ҡалаһында тыуған.

Башҡорт дәүләт университетының юридик факультетын тамамлағас, оҙаҡ йылдар республиканың прокуратура органдарында эшләй. Хеҙмәт стажына яраҡлы хаҡлы ялға сыға һәм студент сағынан үҙен ҡыҙыҡһындырған башҡорт халҡының мифтары менән ғилми күҙлектән әүҙем шөғөлләнә башлай. 2011 йылда «Космогонические мировоззрения древних башкир в эпосе "Урал батыр"» тигән темаға диссертация яҡлап, «философия фәндәре кандидаты» тигән ғилми дәрәжә ала.

Бөгөнгө көндә Башҡортостан Республикаһы Фәндәр Академияһының Гуманитар тикшеренеүҙәр институтында эшләй. Фәнни ҡыҙыҡһыныуҙары нигеҙендә республика гәзит һәм журналдарында даими сығыш яһай, мәҡәләләрен төрлө ғилми йыйынтыҡтарҙа баҫтыра. Рәсәйҙең төрлө төбәктәрендә, шулай уҡ сит илдәрҙә йәшәгән ғалимдәр менән ныҡлы бәйләнеш тота. Үҙе тикшергән мәсьәләргә арналған ғилми конференцияларҙа әүҙем ҡатнаша, төрлө экспедицияларға бик теләп сыға.

Ғалим Башҡорт Википедияһының 10 йыллығына арналған Вики-Һабантуй 2015 сараларында, шул иҫәптән «Википедия һәм мәғлүмәт йәмғиәте» халыҡ-ара ғилми-ғәмәли конференцияла ҡатнашты.

Бәшкәрт иленә ғилми экспедицияһы

Төп мәҡәлә: Бәшкәрт халҡы

Гуманитар тикшеренеүҙәр институтында эшләүсе ғалим бер төркөм хеҙмәттәштәре менән 2014 йылда Иранға барып ҡайта. Фәнни сәфәрҙең төп маҡсаты был илдең көньяҡ-көнсығышында йәшәүсе «бәшкәрт» халҡы менән танышыу була. Һан яғынан 100 меңдән артығыраҡ булған был тыныс һәм ғорур халыҡ фәнгә бер быуаттан артыҡ билдәле. Бәшкәрттәр Ирандың Хармузган провинцияһындағы Бәшкәрт тауҙарында көн күрә, Ирани төркөмгә ҡараған телдә һөйләшә, ислам динен тота. Антропологик яҡтан ҡарағанда, улар — оҙон буйлы, ҡаҡсараҡ кәүҙәле. Рәсәйгә ихтирам менән ҡараһалар ҙа, беҙҙең башҡорт халҡы тураһында мәғлүмәтле түгелдәр. Шулай уҡ үҙ исемдәре булған «бәшкәрт» атамаһының нимә аңлатҡанын, уның ҡайҙан килеп сыҡҡанын белмәйҙәр. Үҙҙәренең гел күсенеп йөрөгән халыҡ икәнлеген әйтәләр. Бәшкәрттәр һәм башҡорттар бер тамырҙанмы, ике милләт араһында берәй төрлө бәйләнеш бармы — был һорауҙар әлегә асыҡ ҡала. Шул уҡ ваҡытта бәшкәрттәрҙә беҙҙең ҡурайға оҡшаған «нәй» тип аталған музыка ҡоралы булыуы, көйҙәренең беҙҙекеләргә тартым булыуы бик тә ҡыҙыҡлы факттар. Уларҙағы Риза, Надир, Хәбиб һәм Вәхит атлы исемдәр беҙҙең халыҡта ла киң таралған. Был һәм бәшкәрт халҡы менән бәйле башҡа һорауҙарға киләсәктәге фәнни тикшеренеүҙәр бер ни тиклем асыҡлыҡ индерәсәк.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

З. Әминевтың башҡа хеҙмәттәре

Понятие «Донъя» у башкир // Проблемы духовной культуры

тюркских народов СССР. Уфа,1991. С.9-11;

Башҡорттарҙа «уба (обо») тураһындағы ҡараштар күренеше // Агидель. 1995. № 9. С.173-175 (на башк.яз);

Башҡорт фольклорында «Яйык» образы // Агидель. 1996. № 3. С.165-167 (на башк.яз);

Башҡортта «Тенгри» тураһындағы ҡараштар // Агидель. 2002. № 8. С.174-182 (на башк.яз.);

Зороастризм и доисламское мировоззрение башкир // Культура народов Башкортостана. Прошлое и современность. Уфа.2003. С.214-216;

Понятие «биш иль» (пять стран) в эпосе «Урал батыр» // Эпос «Урал батыр» и мифология. Уфа.2003. С.73-75;

О некоторых параллелях в мифологии башкир и народов Памира // Народы Урало-Поволжья: история, культура, этничность. Уфа. 2003. С.221-226;

Культ скифского Ареса и южноуральские реалии // Человек в пространстве древних культур. Челябинск. 2003. С.34-37 (в соавт. с Р.Исмагил);

Образ Мировой горы в эпосе «Кузый курпяс» // Материалы научной конференции, посвященной эпосу «Кузыйкурпяс».

Уфа.2004. С.143-148;

Скифская генеалогическая легенда и башкирский эпос «Урал батыр» // Материалы научной конференции, посвященной эпосу «Кузый курпяс». Уфа. 2004. С.173-177;

О некоторых параллелях в мифологии скифов и башкир // Народы Южного Урала и их соседи в древности и средневековье. (Мат-лы международ. конф., посвящен. 70-летию чл.-корр., проф. Н. А. Мажитова. Уфа. 2004. С.219-223;

Отзыв на диссертацию Ахмедъяновой И. Д. на соискание научной степени кандидата искусствоведческих наук.2004 г. (0,4 а.л.)

Модель мира башкир // Урал-Алтай: через века в будущее. Уфа. 2005. С.333-335;

Семантика волшебного посоха из башкирского эпоса «Урал батыр» // Урал-Алтай: через века в будущее. Уфа. 2005. С.429-430. (в соавт. с В. Г. Котовым);

«Урал батыр» как сакральный текст// Ватандаш. 2005. № 11. С.136-139;

О некоторых параллелях в сюжете эпоса «Урал батыр» и в башкирских сказках // Ватандаш. 2005. № 11. С.140-142. (в соавт. с Г. Р. Хусаиновой);

«Аримаспея» Аристея Проконнеского: путешествие, которого не было // Уфимский археологический вестник. № 5, Уфа. 2005. С.256-263. (в соавт. с Р.Исмагил);

«Космогонические воззрения древних башкир» Уфа.2005. (монография. 8,1 а.л.);

Геополитическое положение башкир в составе России // Евразийство и национальная идея. Уфа. 2006. С.73-78;

Пространственные представления в традиционной культуре башкир // Национальные и языковые процессы в Республике Башкортостан: история и современность. Информационный бюллетень АН РБ. № 4. 2006. г. Уфа. С.22-39;

Башкиры и ислам // Ядкяр.2006. № 2(34). С.63-68;

Культ священной горы древних тюрков Otukan и его следы у башкир // Этногенетические проблемы и этническая история башкир. Уфа.2006. С.26-28;

Почему башкиры приняли ислам?// От древности к новому времени (Проблемы истории и археологии). Сб. научн. работ. Вып.1Х. Уфа. РИО БГУ. 2006. С.6- 13;

Мифоритуальные основы башкирского Сабантуя // Ватандаш. 2006. № 6. С. 164—175;

Этимология названия горы «Иремель». Материалы и доклады VII Конгресс этнографов и антропологов России. Саранск. 5-9 июня 2007 г. С.348;

Земля величиной с бычью шкуру. Материалы и доклады VII Конгресса этнографов и антропологов России. Саранск. 5-9 июня 2007 г. С.352;

Об одном древнем мифологическом сюжете // Башкирская духовная культура древности и средневековья: проблемы изучения.(Мат-лы Всеросс. научн.конференции, посв. 70-летию д.ф.н., чл.-корр. АН РБ Р. Н. Баимова) Уфа. 2007 г. С.282-284;

Башкирская мифология о происхождении человека // Россия и Башкортостан. История отношений, состояние и перспективы. Материалы международной научно-практической конференции, посвященной 450-летию добровольного вхождения Башкирии в состав России. 5-6 июня 2007 г., Уфа. Гилем.2007., С.25-26;

«Ирәмәл» атамаһы нимәне аңлата // Ағиҙел. 2007. № 3, С.181-183, (на башк. яз.);

Время в традиционной культуре башкир // Национальные и языковые процессы в Республике Башкортостан: история и современность. Информационно-аналитический бюллетень № 5-6. Уфа, 2007. С.33-46;

К проблеме происхождения этнонима «башкорт» // Гуманитарные науки в Башкортостане: история и современность. Уфа. 2007. С.26-27 (в соавт. с Ф. А. Сунгатовым);

Культ божества «Яйык» в башкирской мифологии // Актуальные проблемы истории Саяно-Алтая и сопредельных территорий. Мат-лы международной научно-практической конференции 24-26 октября 2007 г., г. Абакан. Ч.1, Абакан, 2007. С.168-174;

Мифоритуальные основы башкирского праздника «Сабантуй» // Актуальные проблемы истории Саяно-Алтая и сопредельных территорий. Мат-лы международной научно-практической конференции 24-26 октября 2007 г., г. Абакан. Ч.1, Абакан, 2007. С.175-188;

Катил // Башкирская энциклопедия. Т.3. «З-К». Уфа. 2007. С.373.

Эпос «Урал батыр» как космогонический миф. (К проблеме доисламского мировоззрения башкир). Уфа.2007.

Башкирский мифологический персонаж «Шурале» // Семья и семейные традиции у народов Башкортостана. Уфа.2008. С.9-14;

Роль литературного языка в сплочении нации // Городские башкиры: прошлое, настоящее, будущее. Материалы V Межрегиональной научно-практической конференции, посвященной III Всемирному курултаю башкир. 9 апреля 2008 года в г. Бирске. Бирск. 2008. С.226-229;

О некоторых, так называемых венгерских топонимах в Южном Урале (0,3 а.л.) // Ядкяр. 2008. № 1. С.61-67;

О поклонении башкирами-мусульманами могилам святых (әүлиә) // Зайнулла Расулев — выдающийся башкирский мыслитель-философ, теолог и педагог-просветитель мусульманского мира. Уфа. РИЦ БГУ. 2008. С.10-15;

Об одном реликте культа гор у зауральских башкир // Урал — Алтай: через века в будущее. Том II. Уфа.2008. С.11-16;

Мифология // Башкирская энциклопедия. Том 4. Уфа. 2008. С.227-228;

Нугуш // Башкирская энциклопедия. Том 4. Уфа. 2008. С. 472—473;

Пространственно-временные представления в традиционной культуре башкир, Уфа.2008;

К проблеме социально-политического устройства башкирского общества в начале II тысячелетия нашей эры // Вестник Академии наук РБ. 2009. Том 14, № 1. С.9-17. (в соавт. с Ф. А. Сунгатовым);

Роль чувашского языка при изучении истории ранних этапов тюркизации Южного Урала // «Чувашский язык и современные проблемы алтаистики». Ч.1. (Мат-лы Международной научной конференции 27-28 февраля 2009 года). Чебоксары. 2009. С.64-66;

Дороги Южного Урала и их роль в этногенезе башкир // Феномен евразийства в материальной и духовной культуре, этнологии и антропологии башкирского народа. Уфа-Сибай. 2009. С.25-27;

Об одной скифо-башкирской этнографической параллели // Феномен евразийства в материальной и духовной культуре, этнологии и антропологии башкирского народа. Уфа-Сибай. 2009. С.27-28. (в соавт. с Р.Исмагил);

Финно-угорские топонимы в башкирских землях // Таймырские чтения — 2009. Норильск. 2009. С.29-37. (Сб.докладов);

Башкирская топонимика как один из источников при изучении чувашо-булгарских связей // От древности к новому времени (Проблемы истории и археологии). Выпуск XII. Уфа. 2009. С.178-182;

Этимология башкирского этнонима «иштяк» // Тезисы докладов Конгресса этнографов и антропологов России 2-5 июля 2009 г. в г. Оренбурге. 2009. С.202;

О бутафорских рукавах башкирских «елян» // Тезисы докладов Конгресса этнографов и антропологов России 2-5 июля 2009 г. г. Оренбург. 2009. С.359;

Отражение в фольклоре представлений о происхождении человека // Актуальные проблемы современной фольклористики. Материалы международной научно-практической конференции. г. Казань. 29 июня 2009 года. Казань. С.188-190;

Древние дороги Южного Урала и их отражение в фольклоре // Эпический и сказочный туризм: опыт Гессена и Башкортостана. УГАЭС. Выпуск 6. Уфа. 2009. С.82-86;

Отражение в башкирском фольклоре представлений об Урале как родине // Национальные и языковые процессы в Республике * Башкортостан: история и современность. Информационно-аналитический бюллетень. № 10. Уфа.2009. С.86-93;

Первопредок // Башкирская энциклопедия. Уфа. 2010. с.55;

Образ Хумай в эпосе «Урал батыр» // Урал-Алтай: через века в будущее. Т.1. Уфа. 2010. С.40-43;

Антропогонические представления башкир, связанные с пещерой Шульган-Таш // Пещера Шульган-Таш как природный и культурный памятник. Уфа. 2010;

О некоторых параллелях в праздновании якутского «Ысыах» и башкирского «Сабантуй» // Календарная культура народов Сибири: стратегии этнического развития. Якутск. 2009. (Мат-лы Всероссийской научной конференции);

Культ Тенгри у башкир // Народы и культуры Южной Сибири и сопредельных территорий: история, современное состояние и перспективы. Абакан.2009. (Мат-лы Международной научной конференции 3-5 сентября 2009 г.);

Урал как родина башкир в эпосе «Идукай и Мурадым» // Сборник к 75-летию Н. Т. Зарипова. Уфа. 2010;

«Тенгри» // Башкирская энциклопедия;

Шурале // Башкирская энциклопедия;

Юха // Башкирская энциклопедия;

Эпос «Урал батыр» как источник изучения доисламского мировоззрения башкир;

Понятие судьбы («Язмыш») в традиционной культуре башкир.

Ваҡытлы матбуғаттағы фәнни-популяр мәҡәләләре

Основы башкирской мифологии // Ватандаш. 9-сы һәм 10-сы һандар, 2014. 2016 йыл 4 март архивланған.
Когда боги ходили по земле... Сабантуй — это инсценировка древних мифов, считают учёные. Газета: «Республика Башкортостан» № 113 от 11 июня 2013 2019 йыл 27 июль архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 27 июль 2019)
Халҡыбыҙ йәне яралған ер — Уралтау // Киске Өфө. 17-23.10.2009.
Алты егет — ете ҡыҙ // Киске Өфө. 18-24.07.2009.
Молдавияла башҡорттар бармы // Йәшлек. 07.04.2009.
Енәйәтсе һеләүһен // Йәшлек. 28.03.2009.
Телде һанға һуҡмаһалар… // Киске Өфө. 08-14.11.2008.
Хур ҡыҙҙары («хур» һүҙенең килеп сығышы) // Киске Өфө. 6-12.09.2008.
Ни өсөн һеркәһе һыу күтәрмәй («һеркә» һүҙенең килеп сығышы) // Киске Өфө. 28.06.-04.07.2008.
Ҡылыс менән бейеү // Киске Өфө. 14-20.06.2008.
Боронғо һүҙҙәребеҙҙе тергеҙәйек // Киске Өфө. 03-09.05.2008.

Ғалим менән әңгәмәләр

Лариса Абдуллина. «Халҡыбыҙға ислам дине VII быуатта уҡ ингән». «Башҡортостан» гәзите, 2018, 28 сентябрь^[1].
Әхмәр Ғүмәр-Үтәбай. «Урал батыр» эпосын аңлап уҡы! «Киске Өфө» гәзите, 2016, 9—15 июль, № 28^[2].
Лариса Абдуллина. Зәкирйән ӘМИНЕВ: «Урал батыр вариҫтары – дәүләт нигеҙен аңлаған, хоҡуҡи ил ҡорған милләт». «Башҡортостан» гәзите, 2016 йыл, 27 май^[3].

Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре

«Башҡортостан» гәзитенең 2018 йылғы лауреаты — Башҡортостан Республикаһының 100 йыллығына арналған тарихи-публицистик яҙмалары, ҡыйыу фекерҙәре өсөн.

Иҫкәрмәләр

↑ «Башҡортостан» гәзите, 2018, 28 сентябрь 2018 йыл 1 октябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 20 ғинуар 2019)
↑ «Киске Өфө» гәзите, 2016, 9—15 июль, № 28
↑ «Башҡортостан» гәзите, 2016 йыл, 27 май 2016 йыл 18 октябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 15 октябрь 2018)

Һылтанмалар

Баймакская энциклопедия / гл. ред. И. Х. Ситдиков. — Уфа : Башк. энцикл., 2013. — 640 с.: ил., карты, ноты. ISBN 978-5-88185-084-5
Башҡортостан фәндәр академияһы сайтында анкетаһы
Яратҡан шөғөл нәтижәһе — ғилми асыш 2016 йыл 8 март архивланған.

[1] «Башҡортостан» гәзите, 2018, 28 сентябрь 2018 йыл 1 октябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 20 ғинуар 2019)

[2] «Киске Өфө» гәзите, 2016, 9—15 июль, № 28

[3] «Башҡортостан» гәзите, 2016 йыл, 27 май 2016 йыл 18 октябрь архивланған. (Тикшерелеү көнө: 15 октябрь 2018)

[1]

[2]

[3]