Википедия

Дибровка янындағы алыш

Дибровка янындағы алыш нестор Махно һәм Федор Щус етәкселегендәге украин баш күтәреүселәре һәм Көньяҡ Украинаны оккупациялаған үҙәк державалар араһында хәрби конфликт була. Был 1918 йылдың 30 сентябрендә, Беренсе донъя һуғышы аҙағына яҡын була. Һуғыш Махно, Щусь һәм анархистар яҡлы төркөм Дибровкала дислокацияланған австрия һәм Украина отрядтарына засада ойошторғас башлана. Анархистар пулеметтар менән ҡоралланған була, уларға урындағы крәҫтиәндәр ярҙам итә, улар бергәләп боеприпастар, ҡорал һәм хәрби әсирҙәрҙе ҡулға төшөрә. Был баш күтәреүселәрҙең еңеүенә һәм үҙәк державаларҙың еңелеүенән һуң төбәктә автономиялы территория булдырыуға килтерә.

Дибровка янындағы алыш
Төп конфликт: Украинаның бойондороҡһоҙлоҡ өсөн һуғышы
Нестор Махно (уртала) һәм Федор Щусь (уңда), Дибровка янындағы алышта баш күтәреүселәр командирҙары
Нестор Махно (уртала) һәм Федор Щусь (уңда), Дибровка янындағы алышта баш күтәреүселәр командирҙары
Дата

30 сентябрь 1918

Урыны

Дибровка, Покровское, Александровский, Екатеринослав, Украина

Нәтижә

Баш күтәреүселәрҙең еңеүе Баш күтәреүселәр Хәрәкәте Бөтә

  • Екатеринослав буйлап тарала
  • Үҙәк властар һәм баш күтәреүселәр тарафынан бер-береһенә ҡаршы артабанғы репрессиялар
Ҡаршы тороусылар

Үҙәк державалар

Анархистар

Командирҙар

Билдәһеҙ

Нестор Махно
Феодосий Щус

Ҡаршы тороусы көстәр

500 австриялы
200 гайдмаклар[1]

30 баш күтәреүсе

Юғалтыуҙар

620 кеше һәләк була

80 тотҡон

Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Тарих башы

үҙгәртергә

Октябрь революцияһынан һуң Украинала Үҙәк Рада яҡлылар һәм Советтар араһында граждандар һуғышы башлана.[2][3][4] Конфликт ваҡытында украин анархистары Советтар яғына күсә.[3][4] Әммә Брест-Литовск тыныслыҡ килешеүенән һуң Үҙәк Державаларға Украинаға баҫып инергә тәҡдим ителә.[5][6][7] Анархистар Рәсәйгә сигенергә мәжбүр була, унда Улар Таганрогта яңынан төркөмләнә һәм оккупацион властарға ҡаршы бойондороҡһоҙлоҡ өсөн һуғыш башларға ниәтләй.[8][9]

1918 йылдың июлендә Анархистар Украинага ҡайта, яңы ғына Ойошторолған Украина дәүләте, Германия империяһының клиент-дәүләте менән ҡаршылыҡ күрһәтә башлаған крәҫтиәндәр араһындағы сыуалыштарға осрай.[10][11][12][13] Баш күтәреүселәрҙең лидеры Нестор Махно йәшерен рәүештә тыуған ҡалаһы Гуляйполгә ҡайта, унда башҡа анархистар менән йәшерен осрашыуҙар үткәрә, улар менән оккупацион көстәргә ҡаршы ихтилал ҡуҙғатыу планын төҙөй.[3][4] 26 сентябрҙә Махноның баш күтәреүселәр төркөмө гуляйполдә австрия отрядына засада ойоштора һәм уларҙың ҡоралын һәм аттарын тартып ала. Һуңынан анархистар төньяҡҡа, Покровскоеға сигенә, унда австриялыларға ҡаршы тағы бер көтөлмәгән һөжүм яһай һәм ҡыҫҡа ваҡытҡа ҡаланы оккупацион властарҙан тартып ала.[9][8]

Алыш һәм Планлаштырыу

үҙгәртергә

Бер нисә яңы хәрби хеҙмәткә алыныусыны үҙ сафына алып, Нестор Махно отряды Төньяҡҡа, Дибровка ауылына сигенә.[1][14][15] Пологанан Австрия көсө һөжүменән һуң Махно отряды яҡын-тирәләге урманға сигенә, унда үҙенең көстәрен Феодосий Щус етәкселегендәге икенсе ҙур булмаған баш күтәреүселәр отряды менән берләштерә.[1][16][17][18][19][20][12][21] Щус отряды июлдән, австриялыларҙан еңелеүҙәрҙән һуң, урманда йәшеренә.[17]

Баш күтәреүселәр Антон Деникиндың ирекле армияһының Рәсәйҙең Көньяғындағы һуңғы һөжүмен тикшергәндә, 30 сентябрҙә австриялылар, баш күтәреүселәрҙе урманда изоляциялап, ауыл тирәләй блокпостар урынлаштыра.[1][22][23] Баш күтәреүселәрҙең берләшкән көстәре көньяҡ-көнсығышта Вовча йылғаһы буйында дислокацияланған австриялылар; артиллерия орудиеһы менән ҡалҡыулыҡта дислокацияланған немец отряды; төньяҡта дислокацияланған тағы бер австрия пехота бригадаһы; көнбайышта дислокацияланған Украина Дәүләт гвардияһының 200 кавалерисы; һәм юлда нығытмалар ҡамауында ҡала.[17] Махно ҡамауҙы өҙөү планын эшләй ауылдағы ғәскәрҙәргә көтөлмәгән һөжүм Һәм Щусты ҡушылырға күндерә.[17][24][19][23]

Махно һәм Щусь австриялылар ял иткән көндө һөжүм итеү өсөн 30 кешене һайлап ала. Щус үҙенең бәләкәйерәк отрядын ауылдың икенсе яғынан флангҡа алып бара һәм Фланга уты алып барыу өсөн "Максим" пулеметын әҙерләй. Махноның күп һанлы отряды йәшерен рәүештә ҡала майҙанына льюис мылтығы менән яҡынлаша, әммә австриялылар уны күрмәй. Австрия отрядының күпселек өлөшө атыш ваҡытында юҡ ителә. Башҡалар боролоп, паникаға бирелеп ҡаса. Покровск йүнәлешендә сигенгәндә, австриялыларҙы урындағы крәҫтиәндәр эҙәрлекләй һәм әсирлеккә ала, улар үҙҙәре тик сүкеш менән генә ҡораллана. Махно үҙе крәҫтиәндәргә австриялыларҙы линчлауға ҡамасаулай.[25][26][27]

Һуғыш барышында баш күтәреүселәр дүрт пулемет, ике боеприпастар тейәлгән йөк машинаһы һәм 80 хәрби әсирҙе ҡулға төшөрә. Әсирлеккә эләккән украина дәүләт гвардияһы ағзалары һәм урындағы ер биләүсе-коллаборационистар язалана, ә әсирлеккә алынған австриялыларҙы ашаталар һәм демилитаризация шарты менән азат итәләр, юлға сығыр алдынан уларҙан кепиларын алып ташлайҙар. Уларҙың еңеүендәге роле өсөн Баш күтәреүселәр Махноға Ата (ата) титулын бирә, был титул уның һуғыш дауамында ҡушаматы булып ҡала.[1][26][28][19][29][12][27]

Эҙемтәләре

үҙгәртергә

Дибровка янындағы еңеүҙән һуң баш күтәреүселәр ҡыҫҡа ваҡытҡа гуляйполде баҫып ала, ул үҙәк державаларға крәҫтиәндәрҙең ҡаршылыҡ үҙәге була. Уларға тиҙ арала Бердянскиҙа Василий Куриленко һәм Гришинола Петр Петренко ҡушыла, был Баш күтәреүселәрҙең Йоғонто даирәһен Киңәйтә, Екатеринославтың һәм Төньяҡ таврияның күпселек өлөшөн солғап ала. Яуап итеп немец баш командующийы украин баш күтәреүселәрен юҡ итеү тураһында бойороҡ бирә. Һуңынан австриялылар һәм гайдамактар Дибровкаға ҡайта һәм ауылға артиллериянан ут аса, баш күтәреүселәрҙе сигенергә мәжбүр итә, сөнки оккупацион көстәр ауылды яндыра, 600-ҙән ашыу йортто юҡ итә. Был баш күтәреүселәр яғынан аяуһыҙ репрессияларға килтерә, улар, үҙ сиратында, гавриловка һәм Ивановкалағы байҙарҙың йорттарын яндыра һәм оккупацион көстәр менән хеҙмәттәшлек иткән төбәк меннониттарына һөжүм итә.

Урындағы ер хужаларының конфискациялары һәм оккупацион көстәр сафында ризаһыҙлыҡтың артыуы арҡаһында ихтилал бөтә көньяҡ һәм көнсығыш Украинаға тарала, Өҫтәүенә Цареконстантиновка һәм Дибровка ҡыҫҡа ваҡытҡа анархистик оккупация аҫтына эләгә. Һуңынан баш күтәреүселәр көньяҡҡа, Темировкаға табан ҡыҫырыҡлана, унда улар венгр отрядының көтөлмәгән һөжүме һөҙөмтәһендә еңелә, баш күтәреүселәрҙең яртыһын үлтерә һәм уларҙың командирҙарын яралай. Әммә Симеон Правда етәкселегендәге башҡа баш күтәреүселәр отряды ярҙам иткәндән һуң, 27 ноябрҙә анархистар гуляйполде яңынан баҫып ала, унда Улар Ойошторолған Революцион Баш күтәреүселәр армияһының генераль штабын булдыра. Һуңынан Үҙәк державалар Украинаның көньяғынан ҡыуыла, һәм союздаштар алдында капитуляциянан һуң Украина дәүләте Директория тарафынан ҡолатыла, Ул Украина Халыҡ Республикаһын тергеҙә.

1919 йылдың 23 ғинуарында Дибровкала крәҫтиәндәрҙең, эшселәрҙең һәм баш күтәреүселәрҙең беренсе өлкә съезы үтә, унда украин милләтселәре һәм Аҡ хәрәкәт көстәренә ҡаршы фронт һыҙығын нығытыу мәсьәләһе тикшерелә. Тиҙҙән махновщина яңы ғына ойошторолған Украина Совет Социалистик Республикаһы менән пакт төҙөй, һәм баш күтәреүселәр Ҡыҙыл Армияға интеграциялана.[30][31][32] [33]

Иҫкәрмәләр

үҙгәртергә
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Darch, 2020, p. 32
  2. ↑ Darch, 2020, p. 15-16
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Malet, 1982, p. 6-7
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Skirda, 2004, p. 40
  5. ↑ Avrich, 1971, p. 182-183
  6. ↑ Darch, 2020, p. 20-21
  7. ↑ Malet, 1982, p. 8
  8. ↑ 8,0 8,1 Skirda, 2004, p. 45-46
  9. ↑ 9,0 9,1 Malet, 1982, p. 8-9
  10. ↑ Footman, 1961, p. 256-260
  11. ↑ Malet, 1982, p. 13-14
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Shubin, 2010, p. 163
  13. ↑ Skirda, 2004, p. 55
  14. ↑ Malet, 1982, p. 15-16
  15. ↑ Palij, 1976, p. 100
  16. ↑ Footman, 1961, p. 260
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Malet, 1982, p. 16
  18. ↑ Palij, 1976, p. 100-101
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Patterson, 2020, p. 56
  20. ↑ Peters, 1970, p. 41
  21. ↑ Skirda, 2004, p. 60-61
  22. ↑ Footman, 1961, p. 260-261
  23. ↑ 23,0 23,1 Skirda, 2004, p. 61
  24. ↑ Palij, 1976, p. 101-102
  25. ↑ Footman, 1961, p. 261
  26. ↑ 26,0 26,1 Malet, 1982, p. 16-17
  27. ↑ 27,0 27,1 Skirda, 2004, p. 62
  28. ↑ Palij, 1976, p. 102
  29. ↑ Peters, 1970, p. 42
  30. ↑ Darch, 2020, p. 41
  31. ↑ Malet, 1982, p. 26-27
  32. ↑ Shubin, 2010, p. 170
  33. ↑ Skirda, 2004, p. 81-82

Әҙәбиәт

үҙгәртергә
  • Avrich, Paul (1971) [1967]. The Russian Anarchists. Princeton: Princeton University Press. ISBN 0-691-00766-7. OCLC 1154930946.
  • Avrich, Paul (1988). "Nestor Makhno: The Man and the Myth". Anarchist Portraits. Princeton: Princeton University Press. pp. 111–124. ISBN 978-0-691-04753-9. OCLC 17727270.
  • Darch, Colin (2020). Nestor Makhno and Rural Anarchism in Ukraine, 1917–1921. London: Pluto Press. ISBN 978-0-7453-3888-0.
  • Footman, David (1961). "Makhno". Civil War in Russia. Praeger Publications in Russian History and World Communism. Vol. 114. New York City: Praeger. pp. 245–302. LCCN 62-17560. OCLC 254495418.
  • Malet, Michael (1982). Nestor Makhno in the Russian Civil War. London: Palgrave Macmillan. pp. 45–53. ISBN 978-0-333-25969-6. OCLC 8514426.
  • Palij, Michael (1976). The Anarchism of Nestor Makhno, 1918–1921: An Aspect of the Ukrainian Revolution. Publications on Russia and Eastern Europe. Seattle: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-95511-7. OCLC 81941010.
  • Patterson, Sean (2020). Makhno and Memory: Anarchist and Mennonite Narratives of Ukraine's Civil War, 1917–1921. Manitoba: University of Manitoba Press. ISBN 978-0-88755-578-7. OCLC 1134608930.
  • Peters, Victor (1970). Nestor Makhno: The Life of an Anarchist. Winnipeg: Echo Books. OCLC 7925080.
  • Shubin, Aleksandr (2010). "The Makhnovist Movement and the National Question in the Ukraine, 1917–1921". In Hirsch, Steven J.; van der Walt, Lucien (eds.). Anarchism and Syndicalism in the Colonial and Postcolonial World, 1870–1940. Studies in Global Social History. Vol. 6. Leiden: Brill. pp. 147–191. ISBN 9789004188495. OCLC 868808983.
  • Skirda, Alexandre (2004) [1982]. Nestor Makhno: Anarchy's Cossack. Translated by Sharkey, Paul. Edinburgh: AK Press. ISBN 1-902593-68-5. OCLC 58872511.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Дибровка_янындағы_алыш&oldid=1252780» битенән алынған